Μια πόλη, όπου ο αέρας είναι βαριά μολυσμένος και οι καύσωνες κρατούν εβδομάδες.
Όπου η θερμοκρασία στους δρόμους ξεπερνά τους 45 βαθμούς το καλοκαίρι και οι άνθρωποι μένουν κλεισμένοι σε κλιματιζόμενα δωμάτια για να επιβιώσουν. Όπου το πράσινο έχει σχεδόν εξαφανιστεί, οι δρόμοι είναι μόνιμα φρακαρισμένοι από αυτοκίνητα και το ιστορικό κέντρο έχει αδειάσει από κατοίκους, γεμάτο μόνο με τουρίστες. Μια πόλη, όπου λίγοι μπορούν να ζουν με ποιότητα και πολλοί αναγκάζονται να φύγουν.
Αυτή δεν είναι επιστημονική φαντασία. Είναι η πιθανότερη εξέλιξη της Αθήνας, αν συνεχίσουμε όπως πάμε σήμερα. Η Αθήνα είναι ήδη μία από τις πιο ευάλωτες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες στην κλιματική κρίση, αδύναμη να αντισταθεί σε κοινωνικοοικονομικές πιέσεις, ενώ δημογραφικά συρρικνώνεται. Το ερώτημα δεν είναι αν θα αλλάξει, αλλά αν θα αλλάξει θετικά, με σχέδιο, ή αρνητικά, παραδομένη στο χάος.
Άλλες πόλεις, όπως το Παρίσι για παράδειγμα, έχουν ήδη ανοίξει συστηματικά τη συζήτηση για το μέλλον τους. Με το σχέδιο Paris 2050 (δείτε εδώ: parisfutur.com), δεν παρουσίασαν ένα «τελικό» πλάνο, αλλά μια ανοιχτή διαδικασία: δημόσιος διάλογος, συμμετοχή των πολιτών, πειραματισμός. Στην Αθήνα, αντίθετα, αποφεύγουμε να μιλήσουμε. Η πίεση της καθημερινότητας μας κρατά εγκλωβισμένους στο παρόν.
Κι όμως, η Αθήνα έχει αποδείξει ότι μπορεί να οραματιστεί και να αλλάξει. Η πεζοδρόμηση της Διονυσίου Αρεοπαγίτου δεν ήταν μια απλή πολεοδομική παρέμβαση, αλλά κομμάτι του σχεδίου Ενοποίησης των Αρχαιολογικών Χώρων, που δημιούργησε μια μοναδική πολιτιστική διαδρομή στην καρδιά της πόλης. Η ιδέα υπήρχε από το 1928, όταν ο Κωνσταντίνος Μπίρης μίλησε για το «Άλσος των Αρχαίων Αθηνών». Χρειάστηκαν δεκαετίες, αλλά τελικά υλοποιήθηκε και άλλαξε ριζικά την εμπειρία της πόλης.
Το ίδιο και με τον Τάκη Ζενέτο, που το 1966 περιέγραψε την «Αθήνα του 2025», μιλώντας για μια τηλεματική κοινωνία και ένα κέντρο αποκλειστικά για πεζούς. Ουσιαστικά προανήγγειλε ιδέες που σήμερα μοιάζουν προφητικές. Σε σχέση με αυτό, ακόμη και η πρόταση Τρίτση για την πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου –τόσο συζητημένη– μοιάζει συντηρητική, πόσο μάλλον οι παρεμβάσεις που πραγματοποιήθηκαν επί των ημερών μας αργότερα. Με άλλα λόγια, και στην Αθήνα υπήρξαν όραμα και φαντασία. Απλώς ήρθαν αργά, με καθυστέρηση, και πολλές φορές, χωρίς συνέχεια.
Στη θητεία μας, δουλέψαμε σκληρά για να αναστήσουμε σπουδαίες ιδέες που είχαν διατυπωθεί χρόνια πριν. Κάποιες από αυτές καταφέραμε να τις κάνουμε πράξη. Όπως, για παράδειγμα, η κατασκευή της κάτω πλατείας Συντάγματος, ένα έργο που εκκρεμούσε από το 1999. Ή η –πολυσυζητημένη σήμερα– ανάπλαση της Βασιλίσσης Όλγας, που πρώτοι οραματίστηκαν ο Αντώνης Τρίτσης και η Μελίνα Μερκούρη, με σκοπό να ενώσει τη Διονυσίου Αρεοπαγίτου με το Ζάππειο και τον Εθνικό Κήπο.
Βέβαια, για όσα καταφέραμε, υπάρχουν εξίσου πολλά που δεν προλάβαμε να υλοποιήσουμε. Ήμασταν όμως τυχεροί. Γιατί σταθήκαμε πάνω στους ώμους άλλων, ανθρώπων που ονειρεύτηκαν, πάλεψαν, έσπειραν ιδέες και άφησαν πίσω τους κρίσιμη ύλη για να συνεχίσουμε. Το ερώτημα είναι: στο μέλλον, τι θα βρουν οι επόμενοι; Αν δεν φροντίσουμε να αφήσουμε κι εμείς κάτι σταθερό και γόνιμο; Αν δεν αφήσουμε ένα υπόβαθρο σκέψης πάνω στο οποίο μπορούν να χτίσουν;
Σήμερα, βρισκόμαστε ξανά μπροστά σε ένα δίλημμα. Το 2050, η Αθήνα θα είναι ή μια αβίωτη πόλη ή μια πόλη που θα ξαναβρεί τον ρυθμό της. Αν συνεχίσουμε όπως πάμε, θα είναι απολύτως αβίωτη. Αν όμως αξιοποιήσουμε τις ευκαιρίες, μπορεί να ξαναγεννηθεί: να έχει σκιά και δροσιά, καθαρό αέρα, παιδικές χαρές και πάρκα, γειτονιές όπου οι άνθρωποι συναντιούνται.
Σε αυτό το πλαίσιο, ξεκίνησε η σειρά podcast «Αθήνα 2050 – Το μέλλον της πόλης, σήμερα». Ήδη τα πρώτα επεισόδια φιλοξενούν σπουδαίες φωνές: τον ομότιμο καθηγητή του ΕΜΠ, αρχιτέκτονα και συγγραφέα Παναγιώτη Τουρνικιώτη, τον συγγραφέα, καθηγητή αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ και πρώην βουλευτή Δημήτρη Σεβαστάκη, τον ψυχίατρο και ψυχαναλυτή Σάββα Σαββόπουλο, τον καθηγητή αστικών σπουδών του LSE και διευθυντή του LSE Cities Ricky Burdett, την κοινωνιολόγο που έχει αφιερώσει τη ζωή της στην καταπολέμηση των ουσιοεξαρτήσεων, Φωτεινή Λεομπίλλα, τον πρώην πρόεδρο του ΣΕΤΕ και νυν πρόεδρο του ΙΟΒΕ, Γιάννη Ρέτσο. Και θα ακολουθήσουν κι άλλοι: επιστήμονες, ερευνητές, καλλιτέχνες, άνθρωποι που έχουν κάτι ουσιαστικό να πουν για την πόλη. Όχι για να συμφωνήσουμε όλοι σε μια «μαγική λύση», αλλά για να ανοίξουμε τον διάλογο. Γιατί ακόμη και η κριτική, ακόμη και η έντονη διαφωνία, είναι κέρδος. Σημαίνει ότι συμμετέχουμε.
Εδώ είναι και η ουσία: η πολιτική από τα πάνω δεν φτάνει. Χρειάζεται κοινωνία που να απαιτεί, να συμμετέχει, να πιέζει, να ονειρεύεται. Η Αθήνα αλλάζει μόνο όταν οι πολίτες την παίρνουν προσωπικά.
Ως αυτοδιοικητικός και ακόμη περισσότερο ως Αθηναίος, ξέρω ότι δεν έχουμε την πολυτέλεια της σιωπής. Για πολλά χρόνια η πολιτική στην Αθήνα φοβήθηκε το όραμα, φοβήθηκε τη διαφωνία. Αυτό είναι που πρέπει να αλλάξει. Όσοι εμπλεκόμαστε στα κοινά δεν πρέπει μόνο να μιλάμε, αλλά και να ακούμε. Να δίνουμε χώρο σε αυτήν τη συζήτηση και να την ενθαρρύνουμε, όχι να τη φοβόμαστε.
Η Αθήνα του 2050 θα είναι το αποτέλεσμα αυτού του διαλόγου ή της απουσίας του. Αν αυτό το podcast γίνει αφορμή να ξαναβρούμε τη διάθεση να μιλήσουμε για το μέλλον της πόλης μας, τότε θα έχει πετύχει τον στόχο του.