Ένας ιδιότυπος και συναρπαστικός διάλογος βρίσκεται σε εξέλιξη, ανάμεσα στον συγγραφέα Δημήτρη Δημητριάδη και τον φιλόσοφο Στέλιο Ράμφο, με θέμα τον Θεό, τον Άνθρωπο και τον ρόλο της Ορθοδοξίας.
Αφορμή γι'αυτόν τον διάλογο, που παίρνει την τροπή μιας στοχαστικής διένεξης, υπήρξε το δοκίμιο του Δ. Δημητριάδη, που δημοσιεύτηκε στο iefimerida, με τίτλο «Η δειλία ενός στοχαστή», ιδιαίτερα αιχμηρό για τον Στέλιο Ράμφο. Εκείνος του απάντησε με μια συνέντευξη, την οποία μπορείτε να διαβάσετε εδώ και σήμερα το iefimerida δημοσιεύει την ανταπάντηση του Δ. Δημητριάδη, την οποία μπορείτε να διαβάσετε παρακάτω.
Στο πρώτο δοκίμιό του ο Δημήτρης Δημητριάδης σχολίαζε το βιβλίο του Στέλιου Ράμφου, «Διακόσια χρόνια γέννα 1821-2021», καθώς και πρόσφατες δηλώσεις του, και εξηγούσε γιατί, κατά τη γνώμη του, ο στοχαστής αυτοαναιρείται και καθίσταται πνευματικά δειλός στο θέμα της Εκκλησίας. «Αυτός ο στοχαστής ωστόσο [ο Ράμφος] υπονομεύει και διαψεύδει ο ίδιος τον εαυτό του, αυτοαναιρείται και μάλιστα με τρόπο που κατά την γνώμη μου τον υποτιμά γιατί τον καθιστά πνευματικά δειλό. Δεν θέλει – ή μήπως θέλει – και δεν μπορεί – ή μήπως μπορεί - να έρθει σε αντιπαράσταση με το εκκλησιαστικό κατεστημένο, τούς εκπροσώπους του και τούς οπαδούς του, να θέσει, εν ολίγοις, εαυτόν εκτός Εκκλησίας», έγραψε.
Ο Στέλιος Ράμφος απάντησε αμέσως, με συνέντευξη του στο iefimerida και στην Κατερίνα Ανέστη, λέγοντας σκωπτικά για τον Δ. Δημητριάδη: «Μιλάει ως χριστιανός, ενώ θέλει να γκρεμίσει όλες τις εκκλησίες». Το βήμα που μου ζητάει να κάνω ο Δημητριάδης, ανέφερε, «είναι να αποκηρύξω την Εκκλησία». «Κατά τη γνώμη του θα έπρεπε να πω «κλείστε τις εκκλησίες». Εγώ πιστεύω ότι τα θρησκευτικά σύμβολα παίζουν μεγάλο ρόλο στη ζωή του ανθρώπου» κατέληγε ο Στέλιος Ράμφος.
Ο Δ. Δημητριάδης ανταπαντά σήμερα στην «ύπουλη παρανόηση και ιδιοτελή παρανάγνωση» του Στέλιου Ράμφου, όπως γράφει, με ένα νέο, εκτενές κείμενο, στο οποίο αντικρούει ξανά τα επιχειρήματά του. «Η πνευματική διάσταση τού ανθρώπου είναι απόλυτα προσδεδεμένη στην θνητότητά του, στην σεξουαλικότητά του και στην ιστορικότητά του. Μόνο το αμιγώς γήινο εμπεριέχει την αληθινή πνευματικότητα...
Η πνευματικότητα τού χριστιανισμού είναι πρόληψη, εμμονή, καθήλωση, τυφλότητα, εξαπάτηση», γράφει χαρακτηριστικά.
Η απάντηση Δημητριάδη στον Στέλιο Ράμφο
Προτάσσω μία φράση από το βιβλίο τού Σ. Ρ. Το μυστικό τού Ιησού (εκδ. Αρμός, 2020), σελ. 289 :
Οι άνθρωποι τού βυζαντινού πολιτισμού και τής εκκλησιαστικής σημερινής του επιβιώσεως μετεωρίζονται σε χαίνον ανθρωπολογικό κενό, με αποτέλεσμα αντί να είναι πρόσωπα με δικό τους εαυτό, να υποτάσσουν την ψυχολογία τους σε απρόσωπες συμβολικές συνθήκες και να υπάρχουν κάπως σαν μεταφυσικά ανδρείκελα.
Θα αρκούσε αυτή και μόνο η φράση για να δοθεί μία και μόνο απάντηση στα λεγόμενα τού Σ.Ρ.
Νομίζω όμως ότι δεν πρέπει να μείνουν αναπάντητα πολλά σημεία τής συνέντευξής του.
1.
Λέει : «Ακολουθεί το γράμμα και το πνεύμα το δικό του, αλλά όχι όπως ακριβώς το αντιλαμβάνομαι εγώ».
Αν ακολουθούσα το δικό του γράμμα και το δικό του πνεύμα θα χρειαζόταν να παρακινηθώ να γράψω αυτά που έγραψα;
Πρώτο δείγμα μονομέρειας και παντελούς απουσίας επαφής με τον άλλον, πράγμα που θα έκανε καταχρηστική, ακόμα και άχρηστη, την ενασχόλησή μου με την συνέντευξή του. Προχωρώ παρ’ όλα αυτά.
2.
Λέει : «Θεωρώ ότι η σκέψη που θέτει πρόβλημα ορίων μεταξύ λόγου και πράξης, όπως το θέτει ο Δ., δεν ισχύει για το θέμα που συζητάμε».
Αν δεν ισχύει αυτή η σκέψη, τότε προς τι όλη η συγγραφική πορεία τού Σ.Ρ.;
Γράφει για να σταματήσει ακριβώς στο σημείο όπου λήγει η επικράτεια τού λόγου, όπως το αναπτύσσω στο κείμενό μου, όμως ολόκληρη η χριστιανική γραμματεία, ξεκινώντας από την ίδια την δράση τού Ιησού, τα Ευαγγέλια και τίς Επιστολές τού Παύλου μέχρι τις αποφάσεις των Συνόδων και τα γραπτά των Πατέρων, και Ανατολής και Δύσης, ήταν ακριβώς η ρήξη των ορίων μεταξύ λόγου και πράξης, το πέρασμα από τις λέξεις στην εφαρμογή τους.
Ολος ο χριστιανισμός αποσκοπεί στην πρακτική των κηρυγμάτων, στην βίωση των εντολών, στην τήρηση των κανόνων, εξ ου και οι επακόλουθες τιμωρίες σε περίπτωση ανυπακοής.
Ο Σ.Ρ. γράφει για να μείνουν τα γραπτά του σκέτος λόγος; Πιστεύω το αντίθετο και τού το έχω εκφράσει σε αναπάντητες επιστολές μου προς αυτόν : η βασική λειτουργική του διάσταση τού Σ.Ρ. είναι να γίνει οδηγητής, να έχει πιστούς και οπαδούς, να είναι ηγέτης, εντέλει να ασκεί εξουσία, εννοώ πνευματική. Οσα έχει γράψει διατηρούν ακέραιη την κάποτε αριστερή του, δηλαδή προπαγανδιστική, διάσταση, το κήρυγμα, την κομματική επιμόρφωση, ακόμα θα έλεγα και τον φανατισμό. Άλλωστε ο χριστιανισμός τι άλλο είναι παρά μια φανατισμένη ιδεοληψία με μεσσιανικές υποσχέσεις για μελλοντικούς παραδείσους και μάλιστα επί γης.
Συνεχίζει : «Εγώ αντιμετωπίζω αυτά τα προβλήματα στο πεδίο τής σημασίας που έχουν για την κοινωνία, ποιο είναι το νόημα των φαινομένων. Δεν σκέφτομαι να τα αντιμετωπίσω».
Άρα, μολονότι συμπληρώνει λέγοντας ότι έγραψε υπέρ τής κατάργησης τής αναγραφής τού θρησκεύματος από την ταυτότητα, τα βιβλία του, προπαντός τα πρόσφατα, αλλά και τα άλλα άμεσης κατανάλωσης, δεν σκοπεύουν στο να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα και μάλιστα με πρακτική εφαρμογή τους, τουλάχιστον από τούς αναγνώστες του;
Δεν υπάρχει κείμενο τής κατηγορίας αυτών που γράφει ο Σ.Ρ. που να μην αποσκοπεί στην διάσταση τής υλοποίησής του. Ο Πλάτων αυτό αποπειράθηκε, έστω με παταγώδη αποτυχία, ήθελε όμως διακαώς η Πολιτεία του να δοκιμαστεί και στην πράξη για να αποδειχθεί η εγκυρότητά της και κυρίως η δυνατότητα εφαρμογής της στο πεδίο τής πραγματικότητας. Η διάψευσή του ήταν απόλυτη, το τόλμησε όμως.
Γιατί να αποτελεί εξαίρεση ο Σ.Ρ. ο οποίος το επιθυμεί εξίσου διακαώς.
3.
Λέει : «Στο βαθμό που το συμβολικό πεδίο μπορεί μέσα στην Ιστορία να παρουσιάζει σημεία παρακμής, τα εντοπίζει κανείς και άλλοτε βελτιώνονται, άλλοτε έχουμε μαρασμούς. (…) Ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει έξω από το πεδίο τού νοήματος και το πεδίο των συμβόλων είναι το πεδίο τού νοήματος».
Φυσικά, και συμφωνώ, ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει έξω από το πεδίο τού νοήματος και το πεδίο των συμβόλων, ποιού νοήματος όμως και ποιών συμβόλων;
Όταν ο ίδιος στο βιβλίο του αναλύει διεξοδικά τον απαγορευτικό ρόλο που παίζει το τελετουργικό τής Εκκλησίας για να περάσουμε από την αιωνιότητα στον χρόνο, δηλαδή στο παρόν, δεν ομολογεί μ’ αυτόν τον τρόπο τον μαρασμό των συμβόλων τού χριστιανισμού, άρα και τού νοήματός τους;
Τώρα έρχεται και λέει, μακαρίως αντιφάσκων, ότι μπορεί τα σύμβολα και το νόημα τού εκκλησιαστικού τελετουργικού, αφού έχει εντοπίσει τον μαρασμό τους, να βελτιωθούν.
Να βελτιωθούν πώς; Να αλλάξουν; Να εκσυγχρονιστούν; Να προσαρμοστούν; Και τότε; Τι θα μείνει από την ουσία τους; Από το νόημά τους; Από τον συμβολισμό τους;
4.
Λέει : «Όλο το σκεπτικό και η πρόταση τού Δ. έχει να κάνει με μία πραγματικότητα τής οποίας το πεδίο νοήματος είναι η ίδια η υλικότητα των πραγμάτων. Για αυτό λέει ότι η πρότασή του είναι θνητότητα, σεξουαλικότητα, ιστορικότητα. Η δική μου εκδοχή είναι ότι ο άνθρωπος υπάρχει μόνο στο νόημα, δεν υπάρχει απλώς στην χρήση των πραγμάτων και στην κατανάλωσή τους».
Εδώ είμαστε στην καρδιά τού ζητήματος.
Όταν λέει ότι ο άνθρωπος υπάρχει μόνο στο νόημα (που σημαίνει επίσης : μόνο ως νόημα) έχουμε μία διατύπωση που συνιστά την ουσία τού χριστιανισμού. Το ακριβώς αντίθετο είναι όχι μόνο η υλικότητα των πραγμάτων – την οποία έχει καταδικάσει ο χριστιανισμός – αλλά και τα τρία αυτά δεδομένα – θνητότητα, σεξουαλικότητα, ιστορικότητα – που συνιστούν με την ριζική απόρριψή τους από τον χριστιανισμό τα αποτρόπαια αντικείμενα ολόκληρης τής εκκλησιαστικής γραμματείας.
Δεν θα προχωρήσω σε περισσότερες διευκρινίσεις επ’ αυτού, θα πω μόνο το εξής : χωρίς την ιστορικότητα, δηλαδή την χρονικότητα, την έγχρονη πορεία, χωρίς την σεξουαλικότητα, δηλαδή την ζωτική λειτουργία με όσα αυτή σημαίνει σε ζητήματα φύλου, έρωτα, αναπαραγωγής, χωρίς την θνητότητα, δηλαδή την κατ’ εξοχήν υπαρξιακή άρα αναφαίρετη διάστασή του, τι είναι αυτό που λέμε άνθρωπος;
Ο χριστιανισμός τα αφαίρεσε και τα τρία αυτά από την ανθρώπινη συνθήκη, και άφησε μόνο αυτό που υποστηρίζει ο Σ.Ρ., το πνεύμα, την ψυχή, το νόημα.
Απλό ερώτημα : υπάρχει ο άνθρωπος μόνον ως πνεύμα; Υπάρχει χωρίς σάρκα; Χωρίς την περατότητά του; Φυσικά, εδώ ο χριστιανισμός απέτυχε οικτρά, και πώς να μην αποτύχει αφού ποιος μπορεί να καταστήσει τον άνθρωπο υπαρκτό χωρίς σάρκα; Χωρίς θνητότητα; Τι θα μείνει αν τού αφαιρεθεί η σεξουαλικότητα; Ποιος άλλος θα μπορούσε να είναι ο χρόνος του από εκείνον τής περατότητάς του;
Αυτό βέβαια δεν σημαίνουν καθόλου ότι από αυτά απουσιάζει η πνευματικότητα, ότι τούς λείπει το νόημα. Κάθε άλλο, με την μόνη διαφορά, όπως έχω πει, ότι η πνευματικότητα και το νόημα θα είναι συνδεδεμένα άρρηκτα με την θνητότητα, την σεξουαλικότητα και την ιστορικότητα/χρονικότητα, και θα απορρέουν από αυτές, δεν είναι δηλαδή ανεξάρτητα, το νόημα και η πνευματικότητα, από τις αυτές παραμέτρους.
Και θα παρακαλούσα να μην περιορίζουμε την υλικότητα των πραγμάτων, με τρόπο τόσο επιφανειακό και κοινότοπο, μόνο στην χρήση τους και στην κατανάλωσή τους. Ακόμα και οι ασκητές των ερήμων μάζευαν και έτρωγαν τσουκνίδες και ακρίδες ή ό,τι άλλο τούς τύχαινε. Ακόμα και ο Ιησούς έτρωγε και έπινε, μάλιστα ευλογούσε τον άρτο και τον οίνο.
(Με την ευκαιρία αυτή : αφόδευε ο Ιησούς; Είχε ορμές; Αφού ήταν (μόνον) άνθρωπος, πώς λειτουργούσε το σώμα του; Πώς διαχειριζόταν τις φυσικές του ανάγκες; Μπόρεσε ως άνθρωπος να νικήσει όντως τον Σατανά στην έρημο; Αν το είχε πετύχει, αυτό δεν θα τον έκανε Θεό αλλά μη άνθρωπο.)
5.
Λέει : «Αλλά δεν πρέπει να καταργήσουμε την πίστη ως υπαρξιακή διάσταση τού ανθρώπου, γιατί θα τον μαράνουμε τελείως, θα γίνει απολύτως ζώο και θα πιστεύει μόνο στα ένστικτά του».
Ποιος είπε στον Σ.Ρ. ότι η πίστη είναι πίστη σε ένα πράγμα μόνο, και στην συγκεκριμένη περίπτωση ότι η πίστη στο χριστιανικό δόγμα είναι μόνον αυτή πίστη;
Το ίδιο με τα κόμματα που οικειοποιούνται λέξεις όπως πρόοδος, ανάπτυξη, εξέλιξη, κτλ. σαν να είναι δικά τους εκ προοιμίου, σαν να τούς ανήκουν ανέκαθεν, έτσι και ο χριστιανισμός οικειοποιήθηκε λέξεις που τις θεωρεί, και πολλοί τις θεωρούν, δικές του.
Η πίστη είναι ιδιοκτησία των χριστιανών; Η αλληλοβοήθεια, η συμπόνια, η αγάπη, η ανιδιοτέλεια, είναι οικόπεδα αποκλειστικά και μόνο δικά τους;
Δεν μπορώ να αγαπώ, να είμαι αλληλέγγυος και ανιδιοτελής, να συμπονώ, χωρίς να είμαι χριστιανός;
Αυτή η τερατώδης ταύτιση αυτών και πάμπολλων άλλων λέξεων με την χριστιανική πλευρά, σε σημείο τέτοιο ώστε να μην μπορούμε να τις διαχωρίσουμε από την χριστιανική χρήση και κατάχρησή τους, είναι μία από τις πιο καταστροφικές παρεμβάσεις που έχουν γίνει στον νοηματικό και ψυχολογικό κόσμο τού ανθρώπου.
Γιατί λοιπόν ‘θα μαράνουμε τον άνθρωπο αν τού καταργήσουμε την πίστη’ αφ’ ης στιγμής ο άνθρωπος πιστεύει και μπορεί να πιστέψει και σε πολλά άλλα πράγματα, πόσω μάλλον όταν ο ίδιος ο χριστιανισμός είναι ένας μαρασμός; Και γιατί ο χριστιανισμός αποτελεί το υψηλότερο σημείο για να πιστέψει κανείς; Μήπως είναι το ευτελέστερο; Το ταπεινωτικότερο; Το πιο μειωτικό;
Οσο για το ότι ‘θα γίνει απολύτως ζώο και θα πιστεύει μόνο στα ένστικτά του’, πρώτα υποτιμά τα ζώα, κι έπειτα, ακόμα μια φορά, η πίστη μόνο στα ένστικτα είναι ένα από τα αφελέστερα και δολιότερα επιχειρήματα εκείνων που υποβιβάζουν την σωματική πλευρά τού ανθρώπου για να αναδείξουν δήθεν την πνευματική.
Η πνευματικότητα είναι μία σωματικότητα.
Ακόμα και ο Καντ, έλεγε κάποιος, για να γράψει την Κριτική τού Καθαρού Λόγου χρειάστηκε να έχει σώμα. Το ίδιο και ο Σ.Ρ. όταν γράφει τα δικά του.
6.
Λέει : «Οι κατηγορίες τής σκέψεως που κινείται (εννοεί τον Δ.) είναι κατηγορίες θρησκευτικές, χωρίς να το ξέρει».
Υπάρχει θρησκευτική σκέψη που να έχει ως αφετηρία της την θνητότητα;
Το υλικό και το γήινο, το σαρκικό και το θνητό, είναι κατηγορίες θρησκευτικές;
Ανήκουν στις νοηματικές διαστάσεις; Στις αφηρημένες; Στις άυλες;
Οσο κι αν λέμε σε κάποιον που αγαπάμε «Είσαι ο Θεός μου», δεν εννοούμε φυσικά κάτι υπερουράνιο, αντιθέτως όλα τα σωματικά και άλλα χαρίσματά του που μάς έκαναν να τον ερωτευτούμε.
Μόνο το Είναι τού Χάιντεγκερ μπορεί και είναι μία άλλη εκδοχή τού Θεού, το είπε άλλωστε και ο ίδιος «Μόνον έναν Θεό χρειαζόμαστε», και Θεός είναι πάντα μία νοητή, αόρατη νύξη.
Θνητότητα, σεξουαλικότητα, ιστορικότητα, αποκλείουν, λόγω τής γείωσής τους, την υπέρβαση, την υπερβατική νοηματοδότηση, την συμβολοποίηση. Οι φαλλοί τής Δήλου κρατάνε τον άνθρωπο επί γης – γι’ αυτό και τούς έσπασαν οι χριστιανοί, δεν άντεχαν την ζωτική στύση τους.
Ο φαλλός νομίζω πως πρέπει να αντικαταστήσει τις εκκλησίες, η στύση του την Εκκλησία.
Όλα τα άλλα είναι ξεπερασμένες αερολογίες, κοινώς φούμαρα.
7.
Λέει : «Όλη η ουσία τής επιστολής τού Δ. είναι σαν να λέει ‘εγώ είμαι χριστιανός και όχι εσύ. Και επειδή είμαι χριστιανός κάνω αυτό που πρέπει για εσένα’» Και πιο κάτω : «Το κάνει ως χριστιανός μολονότι θέλει να γκρεμίσει όλες τις εκκλησίες».
Ύπουλη παρανόηση. Ιδιοτελής παρανάγνωση.
8.
Λέει : «Γιατί η ιστορικότητα είναι μια διαδοχή γεγονότων χωρίς τελικό σκοπό γιατί προηγουμένως αρνείται όλες τις εσχατολογίες» Και παρακάτω : «Η ιστορικότητα είναι απλά γεγονότα, έτσι ήταν η ιστορία των ανθρώπων : καταγραφή γεγονότων. Με την Παλαιά Διαθήκη η ιστορία δίνει ένα βάθος στα γεγονότα, στο νόημά τους».
Τον παραπέμπω στον Θουκυδίδη – μάθημα ες αεί.
Οσο για την Π.Δ. αναρωτιέμαι αν ποτέ κανείς διδάχθηκε από το βάθος και το νόημα που δίνει στα γεγονότα. Ούτε καν οι ερμηνείες της έχουν πιάσει τόπο – μάλλον πάτο.
9.
Λέει απαντώντας στην ερώτηση «Τι είναι το έσχατο;» : «Είναι να απαντάς στο νόημα των πραγμάτων ανά πάσα στιγμή». Και παρακάτω : «Στην πραγματικότητα το τρίπτυχο αυτό έχει μια χρονικότητα τού παρόντος που κάνει πολύ φτωχό τον χρόνο. Ο χρόνος έχει μεγάλη αξία όταν είναι χρόνος αξίας, διότι χρόνο παρόντος έχουν όλα τα ζώα : τρώνε, αναπαράγονται, πεθαίνουν. Αυτός ο χρόνος είναι παρακμιακός».
Γιατί τόση υποτίμηση τού παρόντος; Γιατί είναι χρόνος παρακμιακός;
Το ‘ανά πάσα στιγμή’ δεν είναι η στιγμή τού παρόντος; Δεν είναι χρόνος;
Τελικά, τι έχουμε διδαχθεί από την αιωνιότητα; Μία ατελεύτητη αναμονή - ο Γκοντό δεν θα έρθει ποτέ. Μόνο την προσήλωση σ’ αυτήν και την προσδοκία τής επαλήθευσής της. Μόνον μία απατηλή, ψευδή, αναπόδεικτη, πέραν πάσης λογικής αλλά και κατανόησης τής αλήθειας τού ανθρώπου, εξαγγελία, η οποία οδήγησε σε πλήρη απαξίωση τού χρόνου τής ανθρώπινης ζωής, τής εν χρόνω και τόπω ύπαρξης τού ανθρώπου, στην αποτίμησή της ως άνευ σημασίας, προκειμένου να αποδοθεί η απόλυτη σημασία στην ζωή μετά τον θάνατο, δηλαδή ότι δεν έχει καμία αξία η φθαρτή ζωή σας, ζήστε για την μετά την αποδημία σας αφθαρσία.
Το έγραψα στο κείμενό μου και το ξαναλέω : η πνευματική διάσταση τού ανθρώπου είναι απόλυτα προσδεδεμένη στην θνητότητά του, στην σεξουαλικότητά του και στην ιστορικότητά του.
Μόνο το αμιγώς γήινο εμπεριέχει την αληθινή πνευματικότητα.
Η πνευματικότητα τού χριστιανισμού είναι πρόληψη, εμμονή, καθήλωση, τυφλότητα, εξαπάτηση.
Τα εντελώς αντίθετα τής πνευματικότητας η οποία ως πνεύμα οπου θέλει πνει.
Καιρός πια να πνεύσει όπου θέλει.