Γιατί στο μέλλον τα σπίτια των νησιών θα είναι χτισμένα κάτω από τη γη; Ο Βασίλης Μπασκόζος, ο αρχιτέκτονας που σχεδίασε την υπόσκαφη βιοκλιματική κατοικία στην Πάρο, η οποία επιλέχθηκε ως finalist στον διεθνή διαγωνισμό WAF 2022 (World Architecture Festival), στην κατηγορία Future Projects - House, εξηγεί στο iefimerida.
Η αρχιτεκτονική στη χώρα μας έχει αρχίσει να δείχνει το αληθινό, δημιουργικό πρόσωπό της. Όλο και περισσότεροι Έλληνες δημιουργοί διακρίνονται στο εξωτερικό σε σημαντικούς θεσμούς, ενώ τα κτίρια που σχεδιάζουν γίνονται viral στα μεγαλύτερα διεθνή έντυπα για το design. Πρόσφατο παράδειγμα μια υπόσκαφη βιοκλιματική κατοικία στην Πάρο που σχεδιάστηκε από το ελληνικό αρχιτεκτονικό γραφείο V. Baskozos Architects and Associates, η οποία ξεχώρισε ως «σπίτι του μέλλοντος» στον διεθνή διαγωνισμό WAF (World Architecture Festival).
«Το WAF είναι ο μεγαλύτερος και ο πιο αναγνωρισμένος παγκόσμιος διαγωνισμός και, ταυτόχρονα, μια λαμπρή διοργάνωση σχετικά με την αρχιτεκτονική. Αφού υποβληθούν χιλιάδες αρχιτεκτονικές μελέτες από γραφεία σε όλον τον κόσμο, η διεθνής επιτροπή, αποτελούμενη από διάσημους αρχιτέκτονες και αναγνωρισμένες προσωπικότητες στον αρχιτεκτονικό χώρο, επιλέγει τους finalists κάθε κατηγορίας. Αυτοί καλούνται να παρουσιάσουν το έργο τους ζωντανά. Κάθε χρόνο η εκδήλωση διεξάγεται σε διαφορετικές πόλεις, και οι finalists, απ' όλα τα μέρη του κόσμου, συγκεντρώνονται για να διαγωνιστούν, να μοιραστούν τις γνώσεις τους, να αντλήσουν έμπνευση και να παρουσιάσουν τα έργα τους στη διεθνή επιτροπή. Η επιλογή έγινε μέσα από εκατοντάδες συμμετοχές, από περισσότερες από 50 χώρες, με πολύ αυστηρά κριτήρια. Τα πιο αναγνωρισμένα αρχιτεκτονικά γραφεία (Zaha Hadid, Foster, BIG κ.ά.) μαζί με ανερχόμενα νέα ταλέντα αλληλεπιδρούν, ανταλλάσσουν ιδέες και λύσεις και προσφέρουν μια μοναδική οπτική μέσα από τις παρουσιάσεις τους» εξηγεί στο iefimerida ο αρχιτέκτονας Βασίλης Μπασκόζος.
Με αφορμή αυτή τη σημαντική διάκριση, μιλήσαμε με τον Βασίλη Μπασκόζο για το μέλλον της αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα, για τη σημασία της υπόσκαφης κατοικίας στη βιωσιμότητα των νησιών και στην προστασία του περιβάλλοντος, αλλά του ζητήσαμε να σχολιάσει την πολεμική που σημειώθηκε το τελευταίο διάστημα για τα σχέδια του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου.
«Μονόδρομος για τη βιωσιμότητα των νησιών οι υπόσκαφες κατοικίες»
Γιατί τα υπόσκαφα είναι το μέλλον της αρχιτεκτονικής δόμησης στα νησιά;
Πολλά κείμενα έχουν γραφτεί για την υπέρμετρη δόμηση στα ελληνικά νησιά. Τα νέα κτίσματα δεν αποτελούν συνέχεια της αισθητικής των παραδοσιακών οικισμών, η οποία, σημειωτέον, είναι διαφορετική για το καθένα. Η προσπάθεια μίμησης όσον αφορά το ύφος, τα ανοίγματα και τη φόρμα απέχει πολύ από το να αποτελεί φυσική συνέχεια αυτών και μάλλον αποτυγχάνει. Υπάρχει, όμως, και άλλο πρόβλημα: Η δραματική μείωση της καλλιεργήσιμης γης, ως αποτέλεσμα της εμπορευματοποίησής της, δημιουργεί και θα δημιουργήσει στο μέλλον κινδύνους για την παραγωγή των παραδοσιακών προϊόντων που παράγονται στον κάθε τόπο. Επιπλέον, το άγριο, φυσικό περιβάλλον μειώνεται αντίστοιχα. Πρέπει να σκεφτούμε, λοιπόν, ποια θα είναι η βιωσιμότητα αυτών των νησιών στον χρόνο.
Ποια είναι η φιλοσοφία πίσω από τον σχεδιασμό της συγκεκριμένης υπόσκαφης κατοικίας στην Πάρο που διακρίθηκε ως Future House στον διεθνή διαγωνισμό WAF;
Οι εξοχικές κατοικίες χρησιμοποιούνται κυρίως το καλοκαίρι και πιθανόν κατά τη διάρκεια των διακοπών του Πάσχα. Τον υπόλοιπο καιρό απλώς συντηρούνται. Ο διαμορφωμένος εξωτερικός χώρος τους απαιτεί φροντίδα. Επιπλέον, με γνώμονα τους ταχύτατους ρυθμούς ανάπτυξης και λαμβάνοντας υπ' όψιν την κλιματική αλλαγή και την ενεργειακή κρίση, είναι επιτακτική ανάγκη ο σχεδιασμός να βασίζεται σε βιοκλιματικές τεχνικές και το τελικό αποτέλεσμα να αξιοποιεί τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που προσφέρει η τοποθεσία.
Η φιλοσοφία, λοιπόν, πίσω από τον σχεδιασμό του συγκεκριμένου έργου ήταν να δημιουργήσουμε ένα κτίριο το οποίο θα λειτουργεί αρμονικά και θα καλύπτει πλήρως τις ανάγκες των κατοίκων του, χωρίς να επιβαρύνει το περιβάλλον. Ένα κτίριο δηλαδή μηδενικής, ή σχεδόν μηδενικής, κατανάλωσης ενέργειας (ΝΖΕΒ - Nearly Zero Energy Building).
Το οικόπεδο είχε σημαντική κλίση με θέα προς τη θάλασσα και ήταν προσανατολισμένο στον άξονα Βορρά - Νότου. Οι συνθήκες ήταν ιδανικές για τον σχεδιασμό μιας υπόσκαφης κατοικίας. Για τη διατήρηση του φυσικού οικοσυστήματος και της παραγωγής του νησιού, το δώμα και ο περιβάλλων χώρος θεωρήσαμε ότι είχε τη δυνατότητα να δεχτεί είτε εποχικές είτε πολυετείς καλλιέργειες. Λαχανικά, όσπρια ή και αμπέλια. Επιλέξαμε τη φάβα (Lathyrus clymenum) για τους παρακάτω λόγους: Είναι ένα φυτό χωρίς σημαντικές απαιτήσεις σε νερό και λιπάσματα (αρκεί η βροχή τους χειμερινούς μήνες), η συντήρησή του δεν απαιτεί εξειδικευμένο εξοπλισμό και τεχνικές, και μπορεί να ευδοκιμήσει χωρίς ιδιαίτερη φροντίδα. Το έδαφος οργώνεται και σπέρνεται τον Δεκέμβριο, τον Απρίλιο ανθίζει, με ένα υπέροχο μοβ λουλούδι, και μαζεύεται αρχές Ιουνίου. Το Πάσχα, δηλαδή όταν θα έρθουν οι ιδιοκτήτες, θα αντικρίσουν ένα μοβ λιβάδι.
Με εργαλεία τη θέση, τη θέαση και τον προσανατολισμό, και με στόχο την εργονομία και την ενεργειακή αυτονομία του όγκου, σχεδιάστηκε μια επιμήκης κάτοψη, που χωρίζεται σε τέσσερα τμήματα, που ορίζουν σαφώς τους χώρους και διαβαθμίζουν τα επίπεδα ιδιωτικότητας, ανάλογα με τη χρήση.
Η κύρια είσοδος, στο βορειοδυτικό άκρο, οδηγεί μέσα από έναν διάδρομο στον χώρο διημέρευσης της κατοικίας, που περιλαμβάνει το καθιστικό, την τραπεζαρία, την κουζίνα και τον χώρο της πισίνας. Ένας μικρότερος χώρος καθιστικού οδηγεί στα υπνοδωμάτια, με τα λουτρά τους. Ο ξενώνας λειτουργεί ανεξάρτητα και η πρόσβαση γίνεται μέσα από τον κεντρικό διάδρομο της εισόδου.
Ανοίγματα στο δώμα της κατοικίας επιτρέπουν, μέσω των αιθρίων στο βόρειο τμήμα, τον διαμπερή αερισμό και δροσισμό της κατοικίας. Η πισίνα συμβάλλει περαιτέρω σε αυτό.
Ποια είναι τα οφέλη των υπόσκαφων κατοικιών;
Ο σχεδιασμός και η ανακατασκευή μιας υποσκαφής κατοικίας στη Σαντορίνη αποτέλεσαν την πρώτη μου εμπειρία. Η θερμοκρασία εσωτερικά ήταν περίπου 25 βαθμοί το καλοκαίρι ενώ έξω ήταν 40. Τον χειμώνα ήταν περίπου 20 βαθμοί ενώ έξω μπορεί να ήταν και 8. Δεν χρησιμοποιούσα θέρμανση ή κλιματισμό. Ήταν απίστευτο.
Στην Πάρο, τώρα, σύμφωνα με τους υπολογισμούς που κάναμε, με τρία φωτοβολταϊκά πάνελ θα καλύπταμε πλήρως και τις ανάγκες για φωτισμό και ζεστό νερό χρήσης. Άρα, μια υπόσκαφη κατοικία μπορεί εύκολα να αποτελέσει ΝΖΕΒ και να καρπωθεί τα οφέλη από την επιλογή, που μεταξύ των άλλων είναι και περισσότερα δομήσιμα τετραγωνικά. Προϋποθέτει, όμως, επικλινές έδαφος και σωστό προσανατολισμό στον άξονα Βορρά - Νότου, με κύρια όψη στον Νότο.
Επιπλέον, η συλλογή των όμβριων υδάτων και η αποθήκευσή τους σε δεξαμενή μπορεί να καλύψει πλήρως τις ανάγκες σε μη πόσιμο νερό και άρδευση.
Tα προβλήματα της Αθήνας και οι λύσεις που θα την αναγεννήσουν
Πώς σας φαίνεται από αρχιτεκτονικής άποψης η ανάπτυξη της Αθήνας; Σε τι επίπεδο είναι η αρχιτεκτονική στην Ελλάδα;
Νομίζω ότι βρίσκεται σε καλό δρόμο. Υπάρχουν όμως εμπόδια, που αφορούν κυρίως τον ιστό της πόλης. Η Αθήνα στο σύνολό της έχει δομηθεί άναρχα. Τα πεζοδρόμια είναι στενά, γεμάτα με δέντρα, κολόνες και φρεάτια. Οι ποδηλατοδρόμοι είναι ανέκδοτο, η δε όδευση τυφλών, στα λίγα πεζοδρόμια όπου έχει εφαρμοστεί, περνά πάνω από φρεάτια, συναντά σκαλιά και δέντρα, για να καταλήξει πολλές φορές στο πουθενά. Να μη μιλήσουμε για την ταλαίπωρη μάνα με το καροτσάκι.
Αυτοκίνητα παντού. Οι θέσεις στάθμευσης λείπουν παντελώς, αφού το 80% των πολυκατοικιών που κατασκευάστηκαν παλιά με το σύστημα της αντιπαροχής δεν διαθέτουν. Τα λιγοστά πάρκινγκ που υπάρχουν θέλουν τουλάχιστον 100 ευρώ τον μήνα.
Τι θα γίνει, λοιπόν, με τα αυτοκίνητα; Οι δημόσιες συγκοινωνίες δεν επαρκούν. Εάν πας στη δουλειά σου με ποδήλατο, κινδυνεύεις να σκοτωθείς. Η οδηγία που έχει δοθεί για μονοδρομήσεις και αύξηση του πλάτους των πεζοδρομίων με ταυτόχρονη μείωση του οδοστρώματος είναι στη σωστή κατεύθυνση, αλλά το πλάτος των περισσότερων δρόμων δεν επαρκεί για να εφαρμοστεί.
Τα τελευταία χρόνια, μετά τη δεκαετή κρίση όπου δεν κυκλοφορούσε μπετονιέρα στους δρόμους, κατασκευάζονται έργα, κυρίως από ιδιώτες. Τα νέα αεροδρόμια και οι επεκτάσεις των παλαιών έδωσαν ώθηση στον τουρισμό, ο οποίος απαίτησε πολλές νέες κλίνες, τόσο στην Αθήνα όσο και στα νησιά.
Η ξαφνική αυτή ανάπτυξη των τελευταίων 3-4 χρόνων, όμως, είναι μονομερής και δεν ακολουθείται από αντίστοιχη αναβάθμιση του δημόσιου χώρου. Το γεγονός αυτό δημιουργεί μια εικόνα της πόλης (αλλά και των παραδοσιακών οικισμών) χωρίς συνοχή και χαρακτήρα και με μεγάλες αντιθέσεις. Από τη μία υπάρχουν πολυτελή ξενοδοχεία με άνετα, προσεγμένα πεζοδρόμια, φυτεύσεις κ.λπ., τα οποία επιμελούνται οι ίδιοι οι ιδιώτες. Λίγα μέτρα παραπέρα συναντά κανείς δρόμους γεμάτους λακκούβες, κάδους σκουπιδιών άναρχα τοποθετημένους και παρατημένα πεζοδρόμια. Το αστικό τοπίο δεν είναι αποτέλεσμα κεντρικού πολεοδομικού σχεδιασμού, αλλά δημιουργείται εξ ολοκλήρου από τις επιμέρους επεμβάσεις στα κτίρια.
Στο ερώτημα, τώρα, για το επίπεδο της αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα, εισάγονται κάθε χρόνο περίπου 800 φοιτητές στις 7 αρχιτεκτονικές σχολές της χώρας, κάποιοι από αυτούς ταλαντούχοι. Πολλοί συνεχίζουν τις σπουδές τους στο εξωτερικό με επιτυχία. Ως αποτέλεσμα δημιουργούνται πολλά νέα αρχιτεκτονικά γραφεία με όρεξη για δουλειά.
Οι μελέτες που εκπονούνται κυρίως σήμερα έχουν να κάνουν με κατοικίες, τουριστικά καταλύματα και ξενοδοχεία. Η δημόσια αρχιτεκτονική, όμως, υπολείπεται σημαντικά.
Στην πορεία του χρόνου ποια λάθη θεωρείτε ότι έγιναν ως προς την αισθητική διαμόρφωση της Αθήνας και ποια ήταν τα δυνατά μας χαρτιά που αξιοποιήθηκαν ή δεν αξιοποιήθηκαν;
Θα βάλω ως ορόσημο την Ολυμπιάδα του 2004. Εκεί χάθηκε μια ευκαιρία τόσο όσον αφορά την αρχιτεκτονική ποιότητα των κτιρίων όσο και τη δυνατότητα επανάχρησής τους. Σε αντίθεση με τη Βαρκελώνη του 1992, μετά το τέλος της Ολυμπιάδας τα κτίρια και οι εγκαταστάσεις εγκαταλείφτηκαν, το δε ολυμπιακό χωριό έμοιαζε με φάντασμα. Από την άλλη μεριά, το αεροδρόμιο, η Αττική Οδός, η ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων, το Μουσείο της Ακρόπολης και το μετρό έδωσαν νέα πνοή στην Αθήνα, που άρχισε σιγά-σιγά να γίνεται και τουριστικός προορισμός.
Ποιες σημαντικές αλλαγές εκτιμάτε ότι θα δούμε στο μέλλον στην Αθήνα; Πώς φαντάζεστε την πόλη σε 50 χρόνια από σήμερα;
Η Αθήνα είναι μια πόλη με πολλά πρόσωπα, δεν είναι μόνο το κέντρο. Πολλοί τη χαρακτηρίζουν άσχημη. Πενήντα χρόνια, με τους ρυθμούς που αναπτύσσεται, νομίζω πως φτάνουν για να επιτευχθούν τα παρακάτω: Να δοθεί προτεραιότητα στις δημόσιες συγκοινωνίες, όπως τραμ, λεωφορεία και μετρό. Πιθανόν και εναέριες λύσεις. Μικροί χώροι στάθμευσης σε κάθε πλατεία, όπως στη Βαρκελώνη, με κεντρικό ηλεκτρονικό σύστημα για τον έλεγχο της πληρότητας. Ποδηλατοδρόμοι που θα διασχίζουν όλη την πόλη. Προσβασιμότητα και ελεγχόμενη φύτευση. Αξιοποίηση των ελεύθερων χώρων με πράσινο, νερά και χώρους για αναψυχή. Ενοποίηση των ακάλυπτων χώρων των πολυκατοικιών, όπου είναι δυνατόν. Τέλος, ασφάλεια για τον κόσμο παντού.
Η πολεμική για τα σχέδια του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας
Έχει γίνει μεγάλη συζήτηση για τα σχέδια του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου. Ποια είναι η δική σας άποψη για την εν λόγω πρόταση; Πώς είδατε τα σχέδια; Γιατί προκλήθηκε τόσος ντόρος και γιατί κάθε φορά που παρουσιάζεται ένα νέο σχέδιο για κτίριο στην Αθήνα ξεκινά μια «πολεμική» στα κοινωνικά δίκτυα;
Θα ξεκινήσω αλλιώς. Οι ανοικτοί αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί, διεθνείς ή όχι, είναι ο σωστός και θεσμοθετημένος τρόπος για την παραγωγή δημόσιων κτιρίων και αστικών αναπλάσεων (εκτός από κάποιες εξαιρέσεις του νόμου, οι οποίες δεν είναι αποδεκτές από την αρχιτεκτονική κοινότητα). Ο θεσμός, όμως, πάσχει και χρειάζεται να ανασχεδιαστεί.
Πού πάσχει; Σε πολλά σημεία. Αναφέρω, ενδεικτικά, κάποια από αυτά. Τα τεύχη, που παραδίδονται από τον αγωνοθέτη, τα οποία θα έπρεπε να είναι αποτέλεσμα συνεργασίας με ειδικούς συμβούλους, έχουν σοβαρές ελλείψεις, ασάφειες και υπερβολές. Τα κριτήρια στη βαθμολόγηση δεν είναι διαβαθμισμένα και πολλές φορές δεν λαμβάνονται υπόψη από την επιτροπή.
Οι επιτροπές που ορίζονται για τον έλεγχο των μελετών είναι ανεπαρκείς σε πλήθος και υπάρχει έλλειψη των ειδικοτήτων, που όμως είναι απαραίτητες. Μια μελέτη θα πρέπει να κρίνεται σε πολλά χωριστά πεδία, π.χ. όσον αφορά την πολεοδομική νομοθεσία. Ψηφίζει ισότιμα όλη η επιτροπή και όχι ανάλογα με την ειδικότητα του κάθε μέλους με βάση μια ποσόστωση στη συνολική βαθμολογία. Δηλαδή, αν υπάρχει στην επιτροπή μηχανολόγος-μηχανικός, ψηφίζει και για την αρχιτεκτονική μελέτη.
Συμβαίνει να εξετάσουν και 60 μελέτες σε 4 συνεδριάσεις, ενώ απαιτείται πολύ περισσότερος χρόνος για την κρίση. Η κριτική επιτροπή, εξ όσων γνωρίζω, αμείβεται με 50 ευρώ τη συνεδρία, δηλαδή περίπου 10 ευρώ την ώρα. Η χρηματοδότηση δεν είναι επαρκής, τόσο για τη σύνταξη του φακέλου όσο και για την κριτική επιτροπή και τα βραβεία. Κατά τη γνώμη μου, θα έπρεπε να υπάρχει ελάχιστη αποζημίωση και για τους συμμετέχοντες που ελέγχονται και καλύπτουν τις απαιτήσεις του διαγωνισμού. Συμβαίνει ο βραβευμένος π.χ. με έπαινο, να μην καλύπτει ούτε τα έξοδά του. Ο χρόνος μέσα στον οποίο ζητείται να μελετηθεί το έργο είναι συνήθως οριακός. Με αυτά τα δεδομένα, το αποτέλεσμα δεν εξαγνίζει τη διαδικασία.
Μπορεί, λοιπόν, με αυτή τη νομοθεσία, να παραχθεί δίκαιο, αντικειμενικό, σοβαρό έργο σε εύλογο χρόνο και εάν όχι πότε θα γίνουν αυτές οι διορθώσεις σε αυτήν; Έχουν περάσει τόσα χρόνια. Παράπονα διατυπώνονται από όλους. Θυμάμαι επίσης και την πολυετή ταλαιπωρία με τους διαγωνισμούς για το Μουσείο της Ακρόπολης που κατέληξε σε κάτι παρόμοιο, ξένα γραφεία μαζί με ελληνικά.
Όσον αφορά τον κλειστό διαγωνισμό για το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και την πρόταση που κατατέθηκε, δεν είμαι σε θέση να εκφέρω άποψη, καθώς δεν δημοσιεύτηκε όλη η μελέτη, μόνο ένα φωτο-ρεαλιστικό είδαμε έως τώρα. Είμαι σίγουρος, όμως, ότι το γραφείο του David Chipperfield θα ανταποκριθεί με τον καλύτερο τρόπο. Τα κοινωνικά δίκτυα είναι όψιμοι δικαστές, δεν πρέπει να τα παίρνουμε στα σοβαρά, δεν μας πειράζει όμως και η πολυφωνία. Εκφράστηκαν και αρκετές σοβαρές απόψεις. Οι περισσότερες έθιγαν και το θέμα της αναμόρφωσης της νομοθεσίας, χωρίς όμως να εμβαθύνουν.
Ποια είναι τα βασικά έργα σας τα οποία αντικατοπτρίζουν πλήρως την αισθητική σας ματιά;
Κάθε έργο που ολοκληρώνεται αποτελεί τον καθρέπτη των εκάστοτε επιλογών μας, που έχουν αφετηρία τις ίδιες αρχές που έχουμε θέσει και που θέτουμε πάντοτε για τη δημιουργία ενός αρχιτεκτονικού έργου, έχει δηλαδή μια μοναδικότητα. Θα παραθέσω, όμως, κάποια έργα με χρονολογική σειρά που είχαν ιδιαίτερη σημασία για εμάς:
Τα γραφεία της διοίκησης της ΔΕΛΤΑ ΑΕ στον Ταύρο, έργο του 1987, που δημοσιεύτηκε στα θέματα χώρου και τεχνών (1993) και στο αρχιτεκτονικό περιοδικό DBZ το 1993, με τον γενικό τίτλο crème de la crème. Τα έπιπλα σχεδιαστήκαν και υλοποιήθηκαν από το γραφείο μας.
Το εργοστάσιο και τα γραφεία του εργοστασίου της ΔΕΛΤΑ ΑΕ στον Άγιο Στέφανο, που ξεκίνησαν το 1992. Ένα έργο εμβαδού 30.000 μέτρων σε οικόπεδο 135 στρεμμάτων, όπου είχαμε αναλάβει τόσο τον σχεδιασμό όσο και την αυτεπιστασία του έργου. Δημοσιεύτηκε σε πολλά περιοδικά, μεταξύ αυτών και στο A GUIDE TO RECENT ARCHITECTURE - ATHENS, και συμμετείχε στην έκθεση της βιομηχανικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα.
Το συγκρότημα γραφείων στη Νέα Κηφισιά, ένα έργο που ξεκίνησε το 1998, σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε από το γραφείο μας. Απέσπασε έπαινο στα βραβεία αρχιτεκτονικής του Ε.Ι.Α. (2004) και αποτέλεσε ελληνική συμμετοχή στα Βραβεία Mies van de Rohe το 2003. Δημοσιεύτηκε σε πολλά περιοδικά και τόμους αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, καθώς και στον τόμο ΑΘΗΝΑ 200 ΧΡΟΝΙΑ 200 ΚΤΙΡΙΑ. Συμμετείχε σε εκθέσεις αρχιτεκτονικού έργου στο Τόκιο και στο Λονδίνο.
Η κατοικία στο Πόρτο Ράφτη, η οποία απέσπασε το πρώτο βραβείο στα βραβεία αρχιτεκτονικής του ΕΙΑ, συμμετείχε ως ελληνική συμμετοχή στα βραβεία Mies van de Rohe το 2005 και δημοσιεύτηκε στον ελληνικό και ξένο Τύπο. Συμμετείχε στην έκθεση ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ EU - JAPAN στο Τόκιο το 2006.
Η κατοικία στο Χαλάνδρι, η οποία απέσπασε πρώτο βραβείο στον διαγωνισμό του συλλόγου αρχιτεκτόνων το 2010 και δημοσιεύτηκε εκτενώς στον ελληνικό και ξένο Τύπο. Συμμετείχε στην έκθεση της U.M.A.R. στην Αττάλεια το 2013.
Τέλος, μια κατοικία στη Σαντορίνη που μόλις ολοκληρώθηκε, η οποία, ως μελέτη, ήταν finalist το 2021 στον διεθνή διαγωνισμό του W.A.F.