Για πρώτη φορά μετά από εκατό χρόνια, το κλασικό φερμουάρ αλλάζει - και αυτή η αλλαγή ξεκινά από την Ιαπωνία.
Είναι δύσκολο να σκεφτούμε κάτι πιο ταπεινό και πιο παγκόσμιο από το φερμουάρ. Ένα μικρό μηχανικό θαύμα που υπάρχει παντού - στα παντελόνια, στα μπουφάν, στις βαλίτσες, στους υπνόσακους - και που όμως κανείς σχεδόν δεν παρατηρεί.
Για πάνω από έναν αιώνα, το φερμουάρ έμεινε σχεδόν ίδιο: δύο σειρές από μεταλλικά ή πλαστικά δόντια, ένα συρόμενο κλιπ και μια υφασμάτινη ταινία που τα συγκρατεί. Από το 1913, όταν ο Gideon Sundback κατοχύρωσε την πρώτη αξιόπιστη εκδοχή του, ο μηχανισμός αυτός κυριάρχησε... ακριβώς επειδή δεν άλλαξε ποτέ. Ώσπου τώρα, για πρώτη φορά μετά από εκατό χρόνια, αλλάζει - και αυτή η αλλαγή ξεκινά από την Ιαπωνία.
Ποια είναι η καινοτομία του
Η YKK, η εταιρεία που κατασκευάζει σχεδόν το 50% των φερμουάρ παγκοσμίως, αποφάσισε να επανασχεδιάσει το αντικείμενο που συγκρατεί κυριολεκτικά τον σύγχρονο κόσμο. Το νέο της δημιούργημα ονομάζεται AiryString και με την πρώτη ματιά μοιάζει με ένα συνηθισμένο φερμουάρ. Μέχρι που συνειδητοποιείς τι λείπει: δεν έχει ύφασμα.
Η λεπτή υφασμάτινη ταινία που εδώ και δεκαετίες συνόδευε τα δόντια του φερμουάρ, εξαφανίστηκε. Αυτή η απουσία αλλάζει τα πάντα. Χωρίς το ύφασμα, το φερμουάρ γίνεται ελαφρύτερο, πιο ευέλικτο, σχεδόν αόρατο στο ρούχο. Δεν «κάθεται» πάνω στο ύφασμα, αλλά ενσωματώνεται σε αυτό - σαν να έγινε μέρος του.
Ο Μακότο Νισιζάκι, αντιπρόεδρος του τμήματος ανάπτυξης εφαρμογών της YKK, εξηγεί στο περιοδικό Wired ότι το σχέδιο γεννήθηκε από τη συνεργασία με τη JUKI Corporation, τον κορυφαίο κατασκευαστή βιομηχανικών ραπτομηχανών.
Από το 2017, οι δύο εταιρείες αναζητούσαν έναν τρόπο να δημιουργήσουν ένα φερμουάρ που θα «δένει» πιο φυσικά με το ύφασμα, χωρίς τα άκαμπτα περιθώρια που απαιτούσε η παραδοσιακή ραφή. Η πρώτη δημόσια παρουσίαση έγινε στο Osaka Trade Show το 2022, όμως η έρευνα είχε ξεκινήσει χρόνια νωρίτερα - χαρακτηριστικό της ιαπωνικής υπομονής και της φιλοσοφίας της YKK για μακροπρόθεσμη καινοτομία.
Το μυστικό της κυριαρχίας της
Αν το όνομα YKK δεν σας λέει κάτι, κοιτάξτε το μικρό μεταλλικό κομμάτι στο μπουφάν ή το παντελόνι σας. Είναι πολύ πιθανό να το γράφει πάνω του. Με έσοδα άνω των 6 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2023, η εταιρεία που ιδρύθηκε το 1934 έχει γίνει συνώνυμη με το φερμουάρ, παράγοντας προϊόντα για οίκους όπως η Prada, η Patagonia και η North Face.
Το μυστικό της κυριαρχίας της είναι η αυτάρκεια: η YKK κατασκευάζει τα δικά της μηχανήματα, σχεδιάζει τα δικά της καλούπια, ακόμα και γνέθει το δικό της νήμα. Αυτό της επιτρέπει να πειραματίζεται ελεύθερα, μετατρέποντας ένα κοινό εξάρτημα σε πεδίο τεχνολογικής εξέλιξης.
Το AiryString προέκυψε από μια φαινομενικά απλή ιδέα: να αφαιρεθεί το περιττό. Όμως το ύφασμα, όσο ασήμαντο κι αν φαίνεται, είναι αυτό που δίνει στο φερμουάρ τη δομή του και προσφέρει τη βάση για τη ραφή. Η αφαίρεσή του σήμαινε ότι η εταιρεία έπρεπε να ξανασκεφτεί ολόκληρη τη διαδικασία παραγωγής - από τα δόντια μέχρι τη μηχανή που θα τα ενώνει με το ρούχο.
Η YKK ανέπτυξε νέα κράματα μετάλλου, νέες ραπτομηχανές και νέο σύστημα τοποθέτησης. Το αποτέλεσμα είναι ένα σύστημα πρόσδεσης πιο ελαφρύ, πιο ευέλικτο και, όπως λέει ο Νισιζάκι, με μικρότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα.
Τι λένε όσοι το δοκίμασαν πρώτοι
Οι πρώτοι που το δοκίμασαν ήταν οι πρωτοπόροι του λεγόμενου τεχνικού αθλητικού ρουχισμού. Η Descente Japan ενσωμάτωσε το AiryString σε αθλητικά μπουφάν το 2022, ενώ η The North Face το χρησιμοποιεί ήδη στη νέα της Summit Series Advanced Mountain Kit. Μικρότερα brands, όπως η Earthletica, περιγράφουν το φερμουάρ ως «μαλακό, ευέλικτο και σχεδόν αθόρυβο».
Η εμπειρία είναι απτή: τα ρούχα κινούνται φυσικά πάνω στο σώμα, χωρίς τη μηχανική αίσθηση των παλιών φερμουάρ. Οι δοκιμές αντοχής δείχνουν ότι το AiryString όχι μόνο δεν υπολείπεται σε ανθεκτικότητα, αλλά προσφέρει και πιο ομαλή, «μεταξένια» κίνηση - αυτή τη μικρή ικανοποίηση που νιώθει κανείς όταν ένα καλό φερμουάρ γλιστράει χωρίς αντίσταση.
Στο εργοστάσιο, τα οφέλη πολλαπλασιάζονται. Τα κλασικά φερμουάρ απαιτούν επιπλέον ύφασμα, βαφές και διπλές ραφές. Το νέο σχέδιο μειώνει τη χρήση υφάσματος, το νερό στη βαφή, το εργατικό κόστος και, σύμφωνα με τη YKΚ, και τις εκπομπές CO₂. Υπάρχει ήδη και έκδοση από 100% ανακυκλωμένο υλικό, που μειώνει ακόμη περισσότερο την ενεργειακή κατανάλωση. Όταν παράγεις δισεκατομμύρια φερμουάρ τον χρόνο σε 71 χώρες, κάθε μικρή βελτίωση αποκτά παγκόσμια σημασία.
«Κανείς δεν ευημερεί χωρίς να ωφελούνται και οι άλλοι»
Η φιλοσοφία αυτή ενσαρκώνει το σύνθημα της εταιρείας: «Cycle of Goodness», δηλαδή κανείς δεν ευημερεί χωρίς να ωφελούνται και οι άλλοι. Στην πράξη, αυτό σημαίνει μια διαρκή προσπάθεια για μικρές, ουσιαστικές βελτιώσεις.
Η YKK έχει ήδη αναπτύξει ανθεκτικά κράματα κατά της διάβρωσης, αθόρυβους μηχανισμούς για τις μεταλλικές γλώσσες και φερμουάρ από ανακυκλωμένο πολυεστέρα. Το AiryString είναι η συνέχεια αυτής της πορείας: μια μικρή τεχνική τομή που μειώνει τόσο το υλικό βάρος όσο και το περιβαλλοντικό ίχνος.
Η υιοθέτηση όμως δεν θα είναι άμεση. Παρότι το AiryString μπορεί να ενσωματωθεί σε υπάρχουσες γραμμές παραγωγής, για να αξιοποιηθεί πλήρως απαιτείται εξοπλισμός ειδικά σχεδιασμένος γι’ αυτό.
Οι πρώτοι που θα το χρησιμοποιήσουν ευρέως θα είναι οι σχεδιαστές υψηλής τεχνολογίας ή οι εταιρείες που στοχεύουν στην καινοτομία. Όμως η ιστορία δείχνει ότι ό,τι ξεκινά ως premium τεχνολογία στα αθλητικά ρούχα, συχνά καταλήγει στα τζιν και τα σακίδια της καθημερινότητας.
Το πιο ενδιαφέρον ίσως είναι η φιλοσοφία πίσω από την εφεύρεση. Ο Νισιζάκι, όταν ρωτήθηκε πώς φαντάζεται τα φερμουάρ του μέλλοντος, δεν μίλησε για τεχνητή νοημοσύνη ή «έξυπνα» υλικά. Αντ’ αυτού επανέλαβε τη φράση που συνοψίζει τη λογική της YKK: «Little parts, big difference» - μικρά κομμάτια, μεγάλες αλλαγές. Το AiryString δεν είναι μια επανάσταση με φανφάρες, αλλά μια αθόρυβη μετατόπιση: ένας αιώνας τεχνολογίας εξευγενισμένος, ελαφρύτερος, καθαρότερος και σχεδόν αόρατος.
Σε έναν κόσμο που μετρά την πρόοδο με γιγαντισμό, ταχύτητα και εντυπωσιασμό, η νέα εποχή των φερμουάρ δείχνει τον αντίθετο δρόμο. Μερικές φορές, η πραγματική καινοτομία δεν βρίσκεται στην προσθήκη, αλλά στην αφαίρεση· όχι στο να κάνεις κάτι πιο περίπλοκο, αλλά στο να το κάνεις να εξαφανίζεται μέσα στην απλότητα του. Το φερμουάρ - ένα από τα πιο ταπεινά αλλά θεμελιώδη αντικείμενα του 20ού αιώνα - μπαίνει έτσι στον 21ο ανανεωμένο, σχεδόν αόρατο, έτοιμο να ενώσει ξανά τον κόσμο, με λίγο περισσότερο φως και λίγο λιγότερο βάρος.