Πώς θα μετρούσατε μέχρι το 10 με τα δάχτυλά σας; Ξεκινάτε με τον αντίχειρα ή τον δείκτη; Με το αριστερό ή το δεξί χέρι; Το να μετράμε με τα χέρια μας φαίνεται τόσο απλό και φυσικό πράγμα που μπορείτε να υποθέσετε ότι είναι σχεδόν το ίδιο παντού.
Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι έχουμε 10 ψηφία στα χέρια μας και τα πιο συνηθισμένα αριθμητικά συστήματα έχουν 10 ψηφία, όπως σημειώνει σε άρθρο του το BBC. Αυτός ο τρόπος μέτρησης (που ονομάζεται σύστημα βάσης 10) πιθανώς προέκυψε επειδή έχουμε 10 δάχτυλα. Αν είχαμε εξελιχθεί με 8 ή 12 δάχτυλα, το αριθμητικό μας σύστημα μπορεί να ήταν αρκετά διαφορετικό. Και η λέξη «ψηφίο» με την έννοια των αριθμών προέρχεται από το λατινικό digitus, που σημαίνει δάχτυλο - λόγω του τρόπου με τον οποίο τα χρησιμοποιούμε για να μετράμε.
Αλλά αποδεικνύεται ότι οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο έχουν πολύ διαφορετικές τεχνικές για να χρησιμοποιούν τους αριθμούς στα χέρια τους.
Για παράδειγμα, εάν είστε από το Ηνωμένο Βασίλειο ή πολλά μέρη της Ευρώπης, πιθανότατα αρχίζετε να μετράτε με τον αντίχειρα και τελειώνετε με το μικρό δαχτυλάκι. Ενώ στις ΗΠΑ, αρχίζουν να μετρούν με τον δείκτη, τελειώνοντας με τον αντίχειρα. Σε μέρη της Μέσης Ανατολής όπως το Ιράν, ξεκινούν με το μικρό δαχτυλάκι, ενώ στην Ιαπωνία ξεκινούν με τα δάχτυλα απλωμένα σε μια ανοιχτή παλάμη, τραβώντας τα προς τα μέσα για να κάνουν μια κλειστή γροθιά.
Ωστόσο, αυτή η πολιτισμική ποικιλία στην καταμέτρηση των δακτύλων δεν εκτιμήθηκε πάντα. «Αυτό που μου έκανε εντύπωση ήταν ότι οι περισσότεροι ερευνητές το αντιμετώπισαν σαν να υπήρχε μόνο ένας τρόπος μέτρησης με τα δάχτυλα», λέει η Άντρεα Μπέντερ, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Μπέργκεν, στη Νορβηγία.
«Στο παρελθόν, οι ερευνητές πίστευαν ότι η μέτρηση των δακτύλων, και ιδιαίτερα ο τρόπος που το κάνουμε στη Δύση, είναι απαραίτητη για τα παιδιά όταν αρχίζουν να μαθαίνουν να μετρούν και όταν προσπαθούν να κατανοήσουν τι πραγματικά είναι οι αριθμοί. Υπάρχει όμως τόσο μεγάλη πολιτισμική ποικιλία στον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούνται τα δάχτυλα ή τα μέρη του σώματος για την καταμέτρηση».
Δείτε το βίντεο του BBC με παραδείγματα:
Στην Ινδία, για παράδειγμα, χρησιμοποιούν τις γραμμές μεταξύ των τμημάτων των δακτύλων για να μετρήσουν. Αυτό σημαίνει ότι κάθε ψηφίο μπορεί να αντιπροσωπεύει τέσσερις αριθμούς και ολόκληρο το χέρι μπορεί να αντιπροσωπεύει 20. Ενώ σε περιοχές της Ανατολικής Αφρικής όπως η Τανζανία, μεταξύ ομιλητών ορισμένων γλωσσών Bantu, χρησιμοποιούν και τα δύο χέρια με συμμετρικό τρόπο όσο το δυνατόν περισσότερο. Ο αριθμός έξι, για παράδειγμα, εμφανίζεται με το δείκτη, το μεσαίο και το δακτύλιο των δύο χεριών. Υπάρχουν επίσης οι αυτόχθονες Northern Pame του Μεξικού, που υπολογίζουν με τις αρθρώσεις των δακτύλων τους, και η (πλέον εξαφανισμένη) γλώσσα Yuki στην Καλιφόρνια, η οποία χρησιμοποιούσε τα κενά ανάμεσα στα δάχτυλα.
Παρ' όλα αυτά, ορισμένοι πολιτισμοί δεν χρησιμοποιούν καθόλου ποσότητες δακτύλων για να αντιπροσωπεύουν αριθμούς,αλλά χρησιμοποιούν σύμβολα. Στην Κίνα, μετράνε από ένα έως πέντε με τον ίδιο τρόπο όπως οι ΗΠΑ, αλλά οι αριθμοί από το 6 έως το 10 αντιπροσωπεύονται συμβολικά. Το έξι εμφανίζεται με το άνοιγμα του αντίχειρα και του μικρού δαχτύλου ενώ το 10 είναι είτε κλειστή γροθιά είτε η διασταύρωση του δείκτη με τα μεσαία δάχτυλα. Και οι αρχαίοι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν επίσης ένα έξυπνο (αλλά δύσκολο να κυριαρχήσει) συμβολικό σύστημα που τους επέτρεπε να μετρούν σε χιλιάδες.
Η Μπέντερ λέει ότι η καταμέτρηση με τα δάχτυλα μπορεί να ποικίλει σε μεγάλο βαθμό και οι ερευνητές μπορεί να έχουν απλά «ξύσει» την επιφάνεια των πολλών τρόπων με τους οποίους το κάνουν διαφορετικοί πολιτισμοί. Η ομάδα της πρόκειται να ξεκινήσει μια πολύ μεγαλύτερη έρευνα για να καταγράψει την καταμέτρηση με δάχτυλα σε όλο τον κόσμο με περισσότερες λεπτομέρειες.
Σύμφωνα με επιστήμονες όπως η Μπέντερ, υπάρχουν πολλά ακόμη να ανακαλύψουν σχετικά με τη σχέση μεταξύ χειρονομίας και εκμάθησης γλώσσας. Για παράδειγμα, οι χειρονομίες μπορούν να αλλάξουν τον τρόπο που ακούμε τις λέξεις. Αλλά δεν ξέρουμε αν η χειρονομία ενημερώνει την επιλογή της λέξης ή το αντίστροφο.
«Αυτό που πιστεύω ότι είναι εξαιρετικά συναρπαστικό είναι - ποιες γνωστικές επιπτώσεις έχουν αυτές οι διαφορές; Πώς τα παιδιά που μεγαλώνουν με διαφορετικές αναπαραστάσεις αριθμών μαθαίνουν να μετράνε;».
Κάποια στιγμή, πιθανώς πριν από εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, οι πρόγονοί μας άρχισαν να μετρούν και ανέπτυξαν διαφορετικά συστήματα καταμέτρησης, καταλήγει η Μπέντερ.
Το μέτρημα με τα δάχτυλα, όχι μόνο μπορεί να αποκαλύψει από πού προέρχεστε στον κόσμο, αλλά μπορεί επίσης να ρίξει φως στο πώς μάθαμε να κατανοούμε την έννοια του αριθμού - ως παιδιά και ακόμη και ως είδος. Αν και φαινομενικά το να υπολογίζεις με τα χέρια σου είναι τόσο εύκολο, στην πραγματικότητα δεν είναι και τόσο.