Θυμάσαι τον κόσμο όπως τον έβλεπες μικρός - πλουμιστό, φωτεινό, σαν ένα καμβά γεμάτο ζωηρές πινελιές; Αν νιώθεις πως σήμερα τα χρώματα είναι πιο μουντά, δεν είσαι μόνος.
Η νοσταλγία συχνά αποδίδει αυτή την αλλαγή σε αναμνήσεις και αισθήματα. Ωστόσο, η επιστήμη αρχίζει να επιβεβαιώνει κάτι πιο συγκεκριμένο: η αντίληψη των χρωμάτων αλλάζει με την ηλικία - και όχι μόνο εξαιτίας της φθοράς των ματιών, αλλά και εξαιτίας βαθύτερων αλλαγών στον εγκέφαλό μας.
Όλο αυτό ξεκινάει από τα ίδια τα μάτια
Όλο αυτό ξεκινάει από τα ίδια τα μάτια. Με την πάροδο του χρόνου η ίδια η ίριδα «αποχρωματίζει» και ξεθωριάζει την εικόνα που βλέπουμε. Η ανάπτυξη καταρράκτη επίσης δημιουργεί μια κιτρινωπή ή καφετί απόχρωση ενόψει ενός κόσμου που κάποτε έμοιαζε πιο «ψυχρός» και καθαρός.
Παράλληλα, παθήσεις όπως το γλαύκωμα ή η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας μπορούν να μειώσουν την ευκρίνεια των χρωμάτων ή την ικανότητα διακριτικής τους αντιστοιχίας - για παράδειγμα στο μπλε και το πράσινο. Επιπλέον, ορισμένα φάρμακα, όπως το Viagra ή θεραπείες για φυματίωση, έχουν τεκμηριωμένα αποτελέσματα στην αλλαγή της αντίληψης αποχρώσεων - και πάλι, κυρίως μεταξύ μπλε και πράσινου.
Ακόμη πιο ενδιαφέρον όμως είναι το πώς το ίδιο το οπτικό σύστημα του εγκεφάλου δείχνει να "χαλαρώνει" στην αντίληψη της κόμης των χρωμάτων. Στην πλέον πρόσφατη ιατρική έρευνα που παρουσιάστηκε προ ημερών στην εφημερίδα Guardian, η ομάδα της Dr Janneke van Leeuwen από το UCL εκπαίδευσε 17 νεαρούς ενήλικες και 20 μεγαλύτερους (μέση ηλικία ~27 έναντι ~64 ετών) να σχολιάσουν 26 διαφορετικές αποχρώσεις - μεταβάλλοντας τόσο την φωτεινότητα όσο και την "ένταση" (saturation) των χρωμάτων. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, μετρούσαν την αντίδραση της ίριδας στα χρώματα με κάμερα που κατέγραφε 1.000 φορές το δευτερόλεπτο.
Το αποτέλεσμα ήταν χαρακτηριστικό: τα ηλικιωμένα μάτια συρρικνώνονταν λιγότερο αναλόγως της έντασης του χρώματος, σε σύγκριση με τους νέους. Δηλαδή, έντονα κόκκινα, πράσινα ή φούξια φαίνονταν λιγότερο ζωηρά στον εγκέφαλο, ακόμα και όταν χωρίς οφθαλμικές παθήσεις οι διαθέσεις αυτές έπρεπε να "χτυπούν" το ίδιο μάτι. Η διαφορά δεν ήταν σε σχέση με το πόσο φωτεινό ήταν το χρώμα - σε αυτό όλοι ανταποκρίθηκαν περίπου παρόμοια - αλλά στην "πλούσια" αίσθηση των χρωμάτων.
Η "ένοχη" βλάβη δεν εντοπίζεται μόνο στα μάτια αλλά και βαθύτερα: στον πρωτεύοντα οπτικό φλοιό, όπου το ζήτημα χειροτερεύει από το πώς ο εγκέφαλος ερμηνεύει τα σήματα που παίρνει. Η λεγόμενη επίδραση Helmholtz-Kohlrausch - κατά την οποία σίγουρα χρώματα φαίνονται πιο φωτεινά από λιγότερο κορεσμένα, ακόμα κι αν έχουν ίδια φωτεινότητα - περιορίζεται καθώς ο εγκέφαλος γίνεται λιγότερο ευαίσθητος στην ένταση των χρωμάτων.
Αυτό υποδηλώνει πως η φθορά μιας πρόσθετης δομής - δηλαδή η αίσθηση της ζωηρότητας - δεν είναι απαραίτητα παθολογική, αλλά μέρος της φυσιολογικής γήρανσης. Αυτό μπορεί να εξηγεί γιατί πολλοί μεγαλύτεροι άνθρωποι προτιμούν "έντονα" ρούχα ή διακόσμηση. Η ανάγκη για "οπτική διέγερση" δεν είναι... ρητορική αλλά βιολογική!
Υπάρχει τρόπος να επαναφέρουμε αυτή την αίσθηση;
Υπάρχει μήπως τρόπος να επαναφέρουμε αυτή την αίσθηση; Η έρευνα είναι ακόμα σε αρχικά στάδια. Ορισμένες τεχνολογίες, όπως τα γυαλιά EnChroma, σχεδιάστηκαν για να βοηθούν άτομα με προβλήματα στην αντίληψη των χρωμάτων - και έχουν δώσει αναφορές που μετά τη χρήση, οι συμμετέχοντες βίωσαν εντονότερη απόδοση χρωμάτων, ακόμη και αφού τα έβγαλαν.
Εναλλακτικά, αποδεικνύεται πως το να περιβαλλόμαστε από πιο ζωηρά χρώματα - φωτεινούς τοίχους ή αντικείμενα - μπορεί να "ξυπνά" την αισθητηριακή εμπειρία μας. Η Dr van Leeuwen δήλωσε ότι οι ηλικιωμένοι αξιολογούν τα κορεσμένα χρώματα πιο θετικά από τους νέους, οδηγώντας στο συμπέρασμα ότι αυτά μπορεί να λειτουργούν ως ένα οπτικό "μπουστάρισμα" στην χρωματική αντίληψη της καθημερινότητάς μας.
Οι μελέτες άλλων ερευνητών, όπως εκείνοι που επικεντρώνονται στη φυσιολογία των κωνίων ή σε εκφυλιστικές νόσους, επιβεβαιώνουν ότι η ικανότητα διάκρισης χρωμάτων - ακόμη και στον βαθμό που σχετίζεται με διαταραχές, όπως το μπλε-κίτρινο (S‑ώχρες) ή κόκκινο-πράσινο (L–M) - δυσκολεύει με την ηλικία, είτε λόγω αλλαγών στο μάτι είτε στον εγκέφαλο.
Τι σημαίνουν όλα αυτά για εμάς; Πρώτον, η απόκτηση ενός «λιγότερο ζωηρού» κόσμου δεν είναι απαραιτήτως προάγγελος ασθένειας. Όμως, στον οπτικό σχεδιασμό χώρων, μόδας και διακόσμησης, θα ήταν σοφό να λαμβάνουμε υπόψη τη σταδιακή μείωση στην αισθητηριακή διακριτική ικανότητα. Χρώματα που μπορεί να φαίνονται “λιγωτικά” σε έναν νέο άνθρωπο, μπορεί να υπολείπονται αισθητηριακά σε έναν μεγαλύτερο χρήστη.
Παράλληλα, συνιστάται να μην παραλείπουμε τακτικές οφθαλμολογικές εξετάσεις καθώς η αλλαγή στην αντίληψη του χρώματος μπορεί να είναι η πρώτη ένδειξη πάθησης, αλλά και μια ευκαιρία για έγκαιρη θεραπεία ή πρόληψη.
Τέλος, υπάρχει και μια πιο αισιόδοξη νότα: Αν αντιληφθούμε ότι ο κόσμος «ξεθωριάζει» όχι επειδή χάνουμε αισθητηριακά, αλλά επειδή αλλάζει ο τρόπος που τον "καταλαβαίνουμε", μπορούμε να περιορίσουμε το φαινομενικό ξεθώριασμα. Μια πιο πολύχρωμη διακόσμηση, η χρήση έντονων χρωμάτων στην ένδυση ή ακόμη και τεχνολογικά εργαλεία, δεν είναι μόνο θέμα στυλ - αλλά θέμα να ξαναδούμε τον κόσμο με ζωντάνια, όσα χρόνια κι αν έχουν περάσει.