Πόσο πρέπει να ψάξεις πριν πεις «αυτό είναι»; Οι μαθηματικοί έχουν μια απάντηση, και είναι πιο ποιητική απ’ όσο φαντάζεται κανείς: 37%.
Όλοι το έχουμε ζήσει. Όταν ψάχνουμε δουλειά, αγοράζουμε σπίτι ή αυτοκίνητο, γνωρίζουμε ανθρώπους. Πόσο πρέπει να ψάξεις πριν πεις «αυτό είναι»; Οι μαθηματικοί έχουν μια απάντηση, και είναι πιο ποιητική απ’ όσο φαντάζεται κανείς: 37%.
Ο λεγόμενος «κανόνας του 37%» προέρχεται από το πεδίο των μαθηματικών πιθανοτήτων και ορίζει το εξής: Αν έχεις ένα σύνολο επιλογών - ας πούμε 100 πιθανούς συντρόφους, ή 100 διαμερίσματα - πρέπει να περάσεις και να απορρίψεις το πρώτο 37% των επιλογών σου.
Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης, δεν δεσμεύεσαι· απλώς «βαθμονομείς» τα κριτήριά σου, μαθαίνεις τι σε ικανοποιεί και τι όχι. Από εκεί και πέρα, δεσμεύεσαι στην πρώτη επιλογή που ξεπερνά την καλύτερη από όσες είδες πριν. Αυτή η στρατηγική, λένε τα μαθηματικά, μεγιστοποιεί τις πιθανότητές σου να πάρεις τη βέλτιστη τελική απόφαση.
Ο Brian Christian, στο βιβλίο Algorithms to Live By, το περιγράφει ως «τη βέλτιστη ισορροπία ανάμεσα στο να ψάχνεις και στο να αποφασίζεις». Για να το πούμε απλά: τα πρώτα 37% είναι για να μάθεις, το υπόλοιπο 63% για να ενεργήσεις.
Εξερεύνηση ή εκμετάλλευση;
Το παράδοξο όμως είναι ότι οι άνθρωποι δεν είναι υπολογιστές. Οι πράξεις μας δεν καθορίζονται από εξισώσεις αλλά από φόβους, ορμές και ανάγκες. Η ψυχολογία περιγράφει αυτό το δίλημμα ως «trade-off μεταξύ εξερεύνησης και εκμετάλλευσης». Η εξερεύνηση σημαίνει ότι ρισκάρεις για να γνωρίσεις το άγνωστο. Η εκμετάλλευση σημαίνει ότι μένεις σε κάτι γνωστό και ασφαλές.
Η υπερβολική εξερεύνηση σε κάνει αιώνιο αναζητητή, ανικανοποίητο, άνθρωπο που αλλάζει συνεχώς γεύσεις χωρίς να χορταίνει καμία. Η υπερβολική εκμετάλλευση σε φυλακίζει στη συνήθεια - μένεις κάπου που δεν σε ικανοποιεί πια, επειδή φοβάσαι την απώλεια.
Η έρευνα του Addicott και των συνεργατών του στο Nature έδειξε ότι οι πιο επιτυχημένες συμπεριφορές βρίσκονται κάπου ανάμεσα. Ούτε υπερβολικό ρίσκο, ούτε ασφυκτική σταθερότητα - ένα λεπτό σημείο ισορροπίας, εκεί όπου η περιέργεια συναντά τη σοφία.
Ο έρωτας και οι εξαιρέσεις
Όταν όμως το πεδίο εφαρμογής γίνεται ο έρωτας, η θεωρία αρχίζει να τρέμει. Ο Κανόνας του 37% υποθέτει ότι όλες οι επιλογές είναι μετρήσιμες, προβλέψιμες και ότι κάποια στιγμή η διαδικασία τελειώνει. Στις ανθρώπινες σχέσεις όμως τίποτα απ’ αυτά δεν ισχύει.
Πρώτον, δεν γνωρίζουμε το «100» - πόσους ανθρώπους πρόκειται να γνωρίσουμε στη ζωή μας; Δεύτερον, η ποιότητα των σχέσεων δεν αποκαλύπτεται αμέσως· χρειάζονται χρόνο, εμπιστοσύνη και συγκυρίες. Μια φαινομενικά αδιάφορη γνωριμία μπορεί να γίνει αργότερα ο μεγάλος έρωτας, κι ένας συναρπαστικός πρώτος μήνας μπορεί να καταλήξει σε κόλαση.
Και τέλος, η επιλογή δεν είναι μονόπλευρη. Δεν αποφασίζεις απλώς εσύ· πρέπει και ο άλλος να σε επιλέξει. Ο Κανόνας του 37% μπορεί να σου πει πότε να «πάρεις την απόφαση», όχι πότε να αγαπήσεις.
Το μαθηματικό μάθημα πίσω από την αμφιβολία
Κι όμως, υπάρχει κάτι πολύτιμο στη λογική του 37%. Δεν είναι ένας ψυχρός αλγόριθμος· είναι μια μαθηματικοποιημένη μορφή υπομονής. Μας λέει: μη δεσμεύεσαι πολύ νωρίς, μάθε πρώτα τον εαυτό σου μέσα από τις δοκιμές. Το πρώτο που σου φαίνεται «τέλειο» ίσως είναι απλώς το πρώτο που σε συγκίνησε.
Η αξία του κανόνα είναι ότι μετατρέπει την αβεβαιότητα σε διαδικασία. Σου δίνει άδεια να πειραματιστείς, χωρίς ενοχή, και σου υπενθυμίζει ότι κάποτε πρέπει να σταματήσεις. Η υπερβολική εξερεύνηση είναι ένα είδος αναβλητικότητας ντυμένο με ρομαντισμό.
Το κρίσιμο σημείο δεν είναι το ίδιο για όλους· μπορεί να είναι το 37%, μπορεί να είναι η στιγμή που νιώθεις ότι «ξέρεις αρκετά». Όμως το πνεύμα του κανόνα είναι καθολικό: μάθε, μετά επίλεξε.
Από τη στατιστική στη σοφία
Ίσως, λοιπόν, ο Κανόνας του 37% να μην είναι τόσο μια φόρμουλα επιτυχίας όσο μια μεταφορά για τη ζωή. Μας θυμίζει ότι οι καλύτερες αποφάσεις προκύπτουν όταν έχουμε γευτεί αρκετή ποικιλία, αλλά όχι τόση ώστε να χάνουμε την ικανότητα να δεσμευτούμε. Μας διδάσκει την τέχνη της μέσης οδού - τη στιγμή που το «ψάχνω» μετατρέπεται φυσικά σε «γνωρίζω».
Στην πράξη, ο κανόνας δεν αφορά μόνο τα ραντεβού ή τα σπίτια. Αφορά το πότε αλλάζεις καριέρα, πότε σταματάς να ταξιδεύεις και γυρνάς σπίτι, πότε λες «αυτό είναι αρκετό». Κι αυτό, στην εποχή της απεριόριστης επιλογής, ίσως είναι η πιο απελευθερωτική μαθηματική ιδέα που εφευρέθηκε ποτέ.
Το μυστικό δεν είναι να βρεις την τέλεια επιλογή· είναι να μάθεις πότε να σταματήσεις να ψάχνεις. Γιατί κάπου ανάμεσα στο 37% της εξερεύνησης και το 63% της δέσμευσης, κρύβεται η πιο ανθρώπινη πράξη: να εμπιστευτείς ότι ό,τι έχεις μπροστά σου είναι αρκετό.