Ένα πρώιμο στάδιο που θυμίζει την εφηβεία φέρνει στο προσκήνιο τη σημασία στην ανάπτυξη των παιδιών όταν αυτά διανύουν το έκτο έτος της ηλικίας τους.
Κάπου γύρω στην ηλικία των έξι ετών, πολλά παιδιά αρχίζουν να παρουσιάζουν ξαφνικά αλλαγές στη διάθεση, ξεσπάσματα, πείσμα ή ακόμα και στιγμές υπαρξιακής μελαγχολίας που ξαφνιάζουν τους γονείς. Όχι, δεν μεγάλωσαν απότομα, ούτε μπήκαν ξαφνικά στην εφηβεία.
Μάλλον βρίσκονται σε αυτό που οι γερμανόφωνοι ονομάζουν Wackelzahnpubertät - δηλαδή, «εφηβεία με μαλακά δόντια», σημειώνει η πορτογαλική έκδοση του BBC, εννοώντας ότι είναι μια πιο light εφηβεία. Πρόκειται για μια παραστατική περιγραφή μιας αναπτυξιακής φάσης γεμάτης ψυχολογικές, συναισθηματικές και νευρολογικές μεταβάσεις, που λαμβάνει χώρα στην αρχή της λεγόμενης μέσης παιδικής ηλικίας, περίπου από τα 6 έως τα 12 έτη, πριν δηλαδή από την εφηβεία.
Η προεφηβεία των παιδιών
Αν και η βρεφική ηλικία και η εφηβεία είναι πλούσια ερευνημένα στάδια της ανθρώπινης ανάπτυξης, η μέση παιδική ηλικία έχει συχνά παραμεληθεί. Ορισμένοι ψυχολόγοι την αποκαλούν μάλιστα «τα ξεχασμένα μας χρόνια». Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια η επιστήμη στρέφει το ενδιαφέρον της σ’ αυτή την κρίσιμη περίοδο της ζωής, προσφέροντας σημαντικές νέες γνώσεις για το πώς αλλάζει ο εγκέφαλος και η ψυχή του παιδιού.
Στην αρχή της μέσης παιδικής ηλικίας, τα παιδιά έχουν ήδη κατακτήσει βασικά εργαλεία συναισθηματικής ρύθμισης. Αντί να φωνάζουν ή να κλαίνε όταν νιώσουν δυσφορία, μπορούν πλέον να εκφράσουν με λέξεις τι τους συμβαίνει - «πεινάω», «νυστάζω», «είμαι θυμωμένος». Η γλώσσα βοηθά όχι μόνο στη μετάδοση συναισθημάτων αλλά και στη ρύθμισή τους.
Όμως γύρω στα έξι, το παιδί εισέρχεται σε έναν νέο κόσμο απαιτήσεων, καθώς πρέπει να είναι πιο ανεξάρτητο, να διαχειρίζεται μόνο του κοινωνικές σχέσεις, να συμμορφώνεται με κανόνες και προσδοκίες χωρίς τη συνεχή καθοδήγηση ενός ενήλικα. Αυτή η μετάβαση μπορεί να προκαλέσει σύγχυση, απογοήτευση ή και οργή.
Κατά τη διάρκεια της μέσης παιδικής ηλικίας, τα παιδιά αναπτύσσουν αυτό που οι ψυχολόγοι αποκαλούν προηγμένη θεωρία του νου. Αφορά στην ικανότητα να αντιλαμβάνονται ότι οι άλλοι έχουν σκέψεις, συναισθήματα και προθέσεις διαφορετικές από τις δικές τους. Αυτή η δεξιότητα είναι θεμελιώδης για την ενσυναίσθηση και την κοινωνική αλληλεπίδραση.
Το παιδί μπορεί πλέον να ερμηνεύσει τη συμπεριφορά των άλλων, να προβλέψει τις αντιδράσεις τους και να ρυθμίσει τη δική του συμπεριφορά αντίστοιχα.
Οι πρώτες αληθινές φιλίες
Μια άλλη σημαντική αλλαγή είναι η ποιοτική μεταμόρφωση των κοινωνικών σχέσεων. Τα παιδιά αποκτούν τις πρώτες τους «αμοιβαίες φιλίες» - σχέσεις βασισμένες στην εμπιστοσύνη, στην ανταλλαγή και στην υποστήριξη. Δεν πρόκειται απλώς για παιδιά που παίζουν μαζί αλλά για ουσιαστικούς δεσμούς που αρχίζουν να καθορίζουν την ταυτότητα και την αυτοεκτίμηση.
Έρευνες βέβαια δείχνουν ότι από την ηλικία των πέντε ετών εμφανίζεται αυτό που ονομάζεται «χάσμα συμπάθειας», η τάση των παιδιών να υποτιμούν το πόσο τους συμπαθούν οι άλλοι. Όσο αυξάνεται η ικανότητά τους να κατανοούν τη σκέψη των άλλων, τόσο εντονότερη γίνεται η ανησυχία για την εικόνα που εκπέμπουν, η ανασφάλεια κ.λπ.
Μέσα σε αυτό το μεταβατικό και συχνά θυελλώδες σκηνικό, οι γονείς και οι δάσκαλοι έχουν καθοριστικό ρόλο.
Όπως λέει η ψυχολόγος Evelyn Antony από το Πανεπιστήμιο Durham, το «κλειδί» δεν είναι να λύσουν τα προβλήματα των παιδιών, αλλά να τα καθοδηγήσουν στη συναισθηματική τους πλοήγηση. Περιλαμβάνει την αποδοχή των συναισθημάτων του παιδιού χωρίς κριτική, την ενθάρρυνση στην έκφρασή τους, και την προσφορά εναλλακτικών τρόπων σκέψης και αντίδρασης. Μπορεί να γίνει μέσα από απλές, καθημερινές συζητήσεις και άλλους τρόπους.
Η «εφηβεία των μαλακών δοντιών» είναι μια φυσιολογική και ουσιώδης περίοδος αναδιοργάνωσης του εγκεφάλου και του ψυχικού κόσμου του παιδιού. Αν και μπορεί να φέρει προκλήσεις όπως οι μεταπτώσεις στη διάθεση, ανασφάλειες, έντονα συναισθήματα, είναι επίσης μια εποχή σημαντικής ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης.