Ανάμεσα στα χαρακτηριστικά του σώματος που κάνουν τον άνθρωπο να ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα, το πηγούνι είναι ίσως το πιο μυστηριώδες.
Κανένα άλλο ζώο, ούτε καν οι στενότεροι συγγενείς μας, οι Νεάντερταλ, δεν εμφανίζουν αυτή την προεξοχή της κάτω γνάθου. Η επιστήμη προσπαθεί εδώ και χρόνια να απαντήσει στο γιατί διαθέτουμε πηγούνι και ποια μπορεί να είναι η λειτουργία του.
Μια τυχαία «παρενέργεια» ή εξελικτικό πλεονέκτημα;
Η πιο διαδεδομένη θεωρία είναι ότι το πηγούνι δεν εξελίχθηκε επειδή παρείχε συγκεκριμένο πλεονέκτημα, αλλά ως παραπροϊόν άλλων αλλαγών στο πρόσωπο. Καθώς ο Homo sapiens εξελισσόταν, η γνάθος και τα δόντια μίκρυναν, ενώ η μάσηση έγινε λιγότερο απαιτητική χάρη στην αλλαγή της διατροφής και την εφεύρεση του μαγειρέματος. Αυτή η «συρρίκνωση» του προσώπου έκανε το πηγούνι πιο εμφανές. Έρευνα του Πανεπιστημίου της Iowa, που δημοσιεύτηκε το 2015, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το πηγούνι είναι ουσιαστικά αποτέλεσμα γεωμετρικών αλλαγών του προσώπου και όχι της μάσησης ή της δύναμης της γνάθου.
Υπήρξαν και άλλες υποθέσεις. Κάποιοι επιστήμονες υποστήριξαν ότι το πηγούνι ενισχύει τη μηχανική αντοχή της κάτω γνάθου ή ότι αποτέλεσε «στολίδι» σεξουαλικής επιλογής, όπως η ουρά του παγωνιού. Ωστόσο, μελέτες βιομηχανικής ανάλυσης δείχνουν ότι οι μηχανικές δυνάμεις της μάσησης δεν επαρκούν για να εξηγήσουν την ύπαρξή του.
Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι η θεωρία ότι οι κοινωνικές αλλαγές και η μείωση της επιθετικότητας στους πρώιμους ανθρώπους επηρέασαν τα επίπεδα ορμονών, όπως η τεστοστερόνη, οδηγώντας σε «εξευγενισμένα» χαρακτηριστικά του προσώπου που ανέδειξαν το πηγούνι.
Ένα αναπάντητο μυστήριο
Παρά τις πολλές θεωρίες, η αλήθεια είναι ότι το πηγούνι παραμένει μυστήριο. Σε αντίθεση με άλλα χαρακτηριστικά, δεν υπάρχει συγκλίνουσα εξέλιξη – δηλαδή, δεν έχει εμφανιστεί ανεξάρτητα σε άλλα ζώα ώστε να συγκρίνουμε τις συνθήκες που το δημιούργησαν. Αυτό κάνει αδύνατο να δοκιμαστούν με ακρίβεια οι υποθέσεις.
Η πιθανότερη εξήγηση είναι ότι το πηγούνι δεν εξελίχθηκε για να εξυπηρετήσει έναν συγκεκριμένο σκοπό, αλλά είναι το αποτέλεσμα πολλών παραγόντων μαζί: της μικρότερης γνάθου, της αλλαγής της διατροφής, της μειωμένης μάσησης και πιθανόν των κοινωνικών μεταβολών. Όπως και να έχει, το γεγονός ότι είναι μοναδικό στον άνθρωπο το καθιστά ένα από τα πιο γοητευτικά αινίγματα της εξέλιξής μας.