Έχουν περάσει πάνω από 40 χρόνια από τη γέννηση του πρώτου παιδιού με εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF), ένα ορόσημο που άνοιξε τον δρόμο για την ανάπτυξη της Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ART).
Από τότε, περισσότερα από 8 εκατομμύρια παιδιά έχουν γεννηθεί παγκοσμίως με τη βοήθεια της τεχνολογίας αυτής, η οποία συνεχώς εξελίσσεται. Ιδιαίτερη πρόοδος έχει σημειωθεί στην κρυοσυντήρηση ωαρίων, δηλαδή την κατάψυξη ωαρίων για μελλοντική χρήση, προσφέροντας μια σημαντική επιλογή διατήρησης της γονιμότητας, είτε για ιατρικούς είτε για κοινωνικούς λόγους.
Τι είναι η κατάψυξη ωαρίων;
Η διαδικασία κατάψυξης ωαρίων ξεκινά με τη φαρμακευτική διέγερση των ωοθηκών μέσω χορήγησης γοναδοτροπινών, με στόχο την ανάπτυξη πολλών ωοθυλακίων ταυτόχρονα. Η πρόοδος των ωοθυλακίων παρακολουθείται στενά ώστε να προσδιοριστεί η κατάλληλη στιγμή για την ωοληψία. Όταν τα ωοθυλάκια φτάσουν στο κατάλληλο στάδιο ωρίμανσης, πραγματοποιείται η ωοληψία – μια σύντομη, ελάχιστα επεμβατική διαδικασία που γίνεται υπό μέθη και περιλαμβάνει την αναρρόφηση των ωαρίων μέσω διακολπικού υπερηχογραφήματος. Τα ωάρια που συλλέγονται, επιλέγονται από τον εμβρυολόγο και κρυοσυντηρούνται με ειδικές τεχνικές (υαλοποίηση), ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο μέλλον. Η όλη διαδικασία ολοκληρώνεται συνήθως εντός δύο εβδομάδων
Πότε ενδείκνυται;
Η κατάψυξη ωαρίων δεν αποτελεί ενδεδειγμένη λύση για κάθε περίπτωση, αλλά αποτελεί μια εξαιρετική επιλογή σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, είτε προληπτικά είτε θεραπευτικά.
1. Ογκολογικές παθήσεις και θεραπείες
Γυναίκες που διαγιγνώσκονται με καρκίνο και πρόκειται να υποβληθούν σε χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο πρόωρης ωοθηκικής ανεπάρκειας. Η κατάψυξη ωαρίων πριν από την έναρξη της θεραπείας αποτελεί σημαντική επιλογή διατήρησης της γονιμότητας. Σύμφωνα με την πρόσφατη βιβλιογραφία, οι συχνότερες ενδείξεις σε ογκολογικούς ασθενείς περιλαμβάνουν τον καρκίνο του μαστού και τα λεμφώματα. Αξίζει να τονιστεί ότι η διαδικασία μπορεί να προσαρμοστεί σε σύντομα χρονικά πλαίσια, ώστε να μην καθυστερήσει την έναρξη της αντικαρκινικής θεραπείας, μέσω ειδικών πρωτοκόλλων διέγερσης, όπως αυτά που περιλαμβάνουν τη χρήση αντιοιστρογόνων (π.χ. λετροζόλη), τα οποία είναι κατάλληλα και ασφαλή για γυναίκες με ορμονοεξαρτώμενους καρκίνους, όπως ο καρκίνος του μαστού.
2. Γενετικά νοσήματα και πρόωρη εμμηνόπαυση
Γυναίκες με οικογενειακό ιστορικό πρόωρης εμμηνόπαυσης ή που πάσχουν από γενετικά νοσήματα όπως η προμετάλλαξη του γονιδίου FMR1 (που ευθύνεται για το σύνδρομο ευθραύστου Χ), το σύνδρομο Turner ή η γαλακτοζαιμία, διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο πρόωρης εξάντλησης των ωοθηκικών τους εφεδρειών. Η έγκαιρη κατάψυξη ωαρίων στις περιπτώσεις αυτές αποτελεί μια κρίσιμη και προνοητική στρατηγική για τη διατήρηση της γονιμότητας. Επιπλέον, σε γυναίκες που φέρουν μεταλλάξεις BRCA1 ή BRCA2 —οι οποίες σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνων των ωοθηκών και του μαστού— και πρόκειται να υποβληθούν σε προληπτική ωοθηκεκτομή, η κρυοσυντήρηση ωαρίων πριν την επέμβαση προσφέρει τη δυνατότητα μελλοντικής τεκνοποίησης με τα δικά τους ωάρια.
3. Καθυστέρηση τεκνοποίησης για κοινωνικούς ή επαγγελματικούς λόγους
Ολοένα και περισσότερες γυναίκες επιλέγουν να αναβάλουν τη μητρότητα λόγω καριέρας, σπουδών ή αναζήτησης του κατάλληλου συντρόφου. Ωστόσο, η γονιμότητα μειώνεται προοδευτικά μετά τα 35 και απότομα μετά τα 40, καθώς ο αριθμός αλλά και η ποιότητα των ωαρίων φθίνει σημαντικά. Η λεγόμενη "κοινωνική κατάψυξη" προσφέρει τη δυνατότητα διατήρησης ωαρίων σε νεαρή ηλικία, με σκοπό τη χρήση τους στο μέλλον, όταν οι συνθήκες θα είναι πιο ευνοϊκές για την απόκτηση παιδιού.
4. Χρόνια νοσήματα ή γυναικολογικές επεμβάσεις
Παθήσεις όπως η ενδομητρίωση ή χειρουργικές επεμβάσεις στις ωοθήκες (όπως για κύστεις ή ενδομητριώματα) ενδέχεται να μειώσουν το ωοθηκικό απόθεμα. Η προληπτική κατάψυξη ωαρίων πριν την εξέλιξη της νόσου ή πριν από τις επεμβάσεις είναι μια σοφή επιλογή διατήρησης της γονιμότητας.
Η σημασία της σωστής πληροφόρησης
Η απόφαση για κατάψυξη ωαρίων είναι προσωπική και συχνά συναισθηματικά φορτισμένη. Είναι σημαντικό οι γυναίκες να ενημερώνονται έγκαιρα και υπεύθυνα, ώστε να λαμβάνουν αποφάσεις που ανταποκρίνονται στις δικές τους ανάγκες και προτεραιότητες. Η επιστήμη προσφέρει πλέον τη δυνατότητα να διαχειριστούμε τη γονιμότητά μας με μεγαλύτερη αυτονομία και προνοητικότητα — υπό την καθοδήγηση εξειδικευμένων επαγγελματιών υγείας.
Αν και η κατάψυξη ωαρίων δεν εγγυάται εγκυμοσύνη, προσφέρει μια ρεαλιστική και ελπιδοφόρα εναλλακτική για τη διατήρηση της γονιμότητας σε έναν κόσμο που αλλάζει.
Γράφει η
Αθανασία Δεσποτίδη,
Μαιευτήρας Γυναικολόγος,
Ειδικός στην Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή, ΥΓΕΙΑ IVF ΕΜΒΡΥΟΓΕΝΕΣΙΣ