Στις αρχές Απριλίου δύο γυναίκες έχασαν τη ζωή τους σε μια μονάδα κρυοθεραπείας. Τι συνέβη; Και γιατί η κρυοθεραπεία εξακολουθεί να είναι τόσο δημοφιλής;
Ένα βράδυ του Απρίλη, οι υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης έφτασαν στο γυμναστήριο «On Air» στο Boulevard Voltaire, στο 11ο διαμέρισμα του Παρισιού. Ήταν περίπου 6.30 μ.μ.
Μέσα στο υπερσύγχρονο γυμναστήριο βρέθηκαν δύο γυναίκες που δεν ανέπνεαν: μια 29χρονη υπάλληλος ονόματι Alison Portales και μια 34χρονη πελάτισσα και δρομέας που την προηγούμενη μέρα είχε τρέξει στον μαραθώνιο του Παρισιού.
Η δρομέας είχε χρησιμοποιήσει τον θάλαμο κρυοθεραπείας ολόκληρου του σώματος (WBC) του γυμναστηρίου για να αναρρώσει από τη σωματική κόπωση.
Οι υποστηρικτές της μεθόδου πιστεύουν ότι οι ακραίες χαμηλές θερμοκρασίες μέσα στον θάλαμο βοηθούν στον περιορισμό της μυϊκής φλεγμονής και, κατά τον ίδιο τρόπο, έχουν θετικά αποτελέσματα σε μια σειρά από σωματικές λειτουργίες.
«Οι θάλαμοι κρυοθεραπείας έχουν γίνει πολύ δημοφιλείς τα τελευταία χρόνια, όχι μόνο μεταξύ των αθλητών, αλλά και μεταξύ των χρηστών που επιθυμούν αισθητικές βελτιώσεις, όπως βελτίωση της επιδερμίδας, απώλεια βάρους και ενίσχυση της σεξουαλικής ορμής.
Οι θάλαμοι κρυοθεραπείας πολλαπλασιάζονται και πολλοί άνθρωποι τους χρησιμοποιούν κάθε εβδομάδα. Ωστόσο, σε αυτή την περίπτωση αποδείχθηκε μοιραία», σημειώνει το εκτενές ρεπορτάζ του βρετανικού Observer.
Κρυοθεραπεία: Ο θάλαμος και η διαρροή αζώτου
Ο θάλαμος στο On Air, ο οποίος νωρίτερα την ίδια μέρα είχε επισκευαστεί, πιστεύεται ότι υπέστη διαρροή αζώτου, μειώνοντας έτσι θανατηφόρα την ποσότητα του αναπνεύσιμου οξυγόνου στο δωμάτιο. Οι δύο γυναίκες κατέρρευσαν. Όταν τις ανακάλυψαν, τρία μέλη του προσωπικού του γυμναστηρίου προσπάθησαν να τις ανανήψουν. Η Portales κηρύχθηκε νεκρή αργότερα την ίδια μέρα. Η δρομέας, η οποία τέθηκε σε μηχανική υποστήριξη, κηρύχθηκε και αυτή εγκεφαλικά νεκρή δύο ημέρες αργότερα. Πιστεύεται ότι και οι δύο γυναίκες έπαθαν ασφυξία.
Αν και το γυμναστήριο άνοιξε ξανά δύο ημέρες αργότερα, ο θάλαμος κρυοθεραπείας, στο ισόγειο του κτιρίου, παρέμεινε κλειστός.
«Η πόρτα είναι κλειδωμένη και δεν μπορείς να μπεις», λέει στον Observer ένας νεαρός άνδρας ονόματι Erwan. «Είναι πολύ λυπηρό» είπε ένα άλλο μέλος, η Berivan Ersoz, μιλώντας έξω από το γυμναστήριο. «Ήρθα εδώ επειδή είναι ένα καλό μέρος για γυναίκες. Μετά το συμβάν προσπάθησα να αλλάξω γυμναστήριο, λόγω της κακής ενέργειας. Αλλά συνέχισα να έρχομαι και τώρα είναι εντάξει».
Η κανονικότητα επανήλθε τόσο γρήγορα που αρκετά μέλη με τα οποία μίλησε η εφημερίδα δεν γνώριζαν τι είχε συμβεί. «Δεν είναι κάτι για το οποίο μιλάμε», εξήγησε ανώνυμα κάποιος άλλος. Παρ' όλα αυτά, αρκετοί θυμήθηκαν την Portales ως «ένα φιλικό πρόσωπο στη ρεσεψιόν».
«Δεν κάνουμε πλέον κρυοθεραπεία», είπε ο διευθυντής του γυμναστηρίου. Ωστόσο, άλλα γυμναστήρια της αλυσίδας «On Air» συνεχίζουν να προσφέρουν την υπηρεσία.
«Πολύ ερασιτεχνικό»
Ο ιστότοπος της On Air καυχιέται για βαθμολογία 4,8 στα 5 για τη μονάδα κρυοθεραπείας, αλλά μία από τις δύο μόνο ορατές κριτικές φαίνεται να έχει γραφτεί από έναν δυσαρεστημένο πελάτη ένα μήνα πριν από τη διαρροή αζώτου, η οποία μεταφράζεται ως εξής:
«Πολύ ερασιτεχνικό. Σε αντίθεση με όλες τις οδηγίες που αναγράφονταν στο δωμάτιο σχετικά με τη σημασία της προστασίας των άκρων, δεν μου δόθηκε τίποτα. Σε όλα τα άλλα κέντρα που έχω πάει, μου έδιναν πάντα γάντια και παντόφλες. Έπρεπε να διακόψω τη συνεδρία πριν τελειώσει επειδή τα δάχτυλα των ποδιών μου είχαν παγώσει και τα πόδια μου πονούσαν ακόμα δύο ώρες μετά τη συνεδρία. Επιλέξτε εξειδικευμένα κέντρα».
Μέχρι να ολοκληρωθεί η έρευνα για το τι συνέβη, είναι απίθανο να ξανανοίξει η μονάδα κρυοθεραπείας της On Air.
Στο Παρίσι, βέβαια, η κρυοθεραπεία έχει γίνει η τελευταία... απαίτηση των θαμώνων σε όλα τα μοντέρνα σπα. Στο Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχουν πλέον 96 χώροι που προσφέρουν κρυοθεραπεία, καταχωρισμένοι στον ιστότοπο κρατήσεων για κομμωτήρια και σαλόνια ομορφιάς Treatwell.
Λίγα μέτρα από το On Air βρίσκεται ένα κρυο-σαλόνι θεραπείας με το όνομα Cryobar. Όταν το επισκέφθηκε η Observer, η ρεσεψιονίστ είπε ότι αμέσως μετά το περιστατικό στο On Air υπήρξε μια πτώση στην πελατεία, αλλά η επιχείρηση ανέκαμψε γρήγορα.
«Οι πελάτες μας αναζητούν σμίλευση του σώματος, όχι ανάρρωση», είπε. «Κάνουν τοπική κρυοθεραπεία για να αδυνατίσουν».
Παρά τα όσα συνέβησαν στο Παρίσι, οι θάνατοι ή οι σοβαροί τραυματισμοί είναι σπάνιοι στους θαλάμους κρυοθεραπείας.
Πριν από 10 χρόνια, ένας υπάλληλος μιας εταιρείας «αναζωογόνησης» στο Λας Βέγκας πάγωσε μέχρι θανάτου σε μια μηχανή κρυοθεραπείας, αφού μπήκε σε αυτήν μετά τη δουλειά, παραβιάζοντας τον κανονισμό και χωρίς την επίβλεψη του προσωπικού. Ωστόσο, αυτά τα γεγονότα γίνονται είδηση λόγω του εξαιρετικού τους χαρακτήρα.
Η γέννηση της κρυοθεραπείας
Η κρυοθεραπεία χρονολογείται τουλάχιστον από την εποχή των αρχαίων Ελλήνων, οι οποίοι πίστευαν στις θεραπευτικές ιδιότητες του κρύου νερού.
Η πρόσφατη δημοτικότητα των θαλάμων κρυοθεραπείας μπορεί να αποδοθεί στην υιοθέτησή τους από αθλητικές ομάδες, όπως η ομάδα ράγκμπι της Ουαλίας, η Leicester City (κατά τη διάρκεια της νικηφόρας πορείας της στην Premier League το 2016, όταν η ομάδα υπέστη πολύ λίγους τραυματισμούς), και διάσημοι αθλητές όπως ο Κριστιάνο Ρονάλντο.
Η πρώτη εμπορική κλινική κρυοθεραπείας στο Ηνωμένο Βασίλειο άνοιξε μόλις το 2009. Η Alla Pashynska εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ από τη θεραπεία κρυοθεραπείας που έλαβε σε ένα πολωνικό σπα το προηγούμενο έτος, που επέστρεψε στο Staffordshire και ίδρυσε τη δική της κλινική στο Stoke-on-Trent.
Οκτώ χρόνια αργότερα μετακόμισε στο Λονδίνο και τώρα διευθύνει το Ice Health στην Kensington High Street, στην καρδιά μιας από τις πλουσιότερες γειτονιές της πρωτεύουσας. Πιστεύει ότι ατυχήματα όπως αυτό στο Παρίσι προκαλούνται από κακής ποιότητας εξοπλισμό. Η ίδια λέει ότι κάποτε ένας πωλητής προσπάθησε να της πουλήσει έναν θάλαμο που δεν είχε εσωτερικό μετρητή οξυγόνου και ότι «ο μετρητής οξυγόνου πρέπει να είναι ενσωματωμένος στη μηχανή για να ανιχνεύει μικρές διαρροές».
Η Pashynska είναι κάτι σαν «ευαγγελίστρια» της κρυοθεραπείας. Μιλά με πάθος για τα πολλά οφέλη που, όπως ισχυρίζεται, προσφέρει: βελτίωση της κυκλοφορίας του αίματος, ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος, πολλές αντιφλεγμονώδεις επιδράσεις, καθώς και επιτάχυνση της αποκατάστασης των μυϊκών βλαβών, τόνωση της απώλειας βάρους και βελτίωση της επιδερμίδας.
Η Pashynska αναφέρθηκε επίσης σε μια επιστημονική εργασία που δημοσιεύθηκε το 2023 στο Cryobiology, ένα ερευνητικό περιοδικό που ασχολείται με τη βιολογία και την ιατρική χαμηλών θερμοκρασιών, η οποία εξετάζει τις θετικές επιδράσεις της κρυοθεραπείας στη θεραπεία του συνδρόμου χρόνιας κόπωσης, αν και η εργασία καταλήγει στο συμπέρασμα ότι τα ευρήματά της «πρέπει να ερμηνεύονται με προσοχή».
Ο Δρ Joe Costello, αναπληρωτής διευθυντής έρευνας και καινοτομίας στη σχολή αθλητισμού, υγείας και επιστήμης της άσκησης του Πανεπιστημίου του Πόρτσμουθ, ήταν μέλος της ομάδας που πραγματοποίησε τη μεγαλύτερη επισκόπηση επιστημονικών μελετών σχετικά με τα οφέλη ή μη της κρυοθεραπείας στη θεραπεία του μυϊκού πόνου.
«Δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία»
«Καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία που να υποστηρίζουν τη χρήση της κρυοθεραπείας σε όλο το σώμα ως θεραπεία για τον μυϊκό πόνο ή την αποκατάσταση», τονίζει ο ίδιος.
Λόγω αυτής της έκθεσης, που δημοσιεύθηκε το 2015, η FDA στις Ηνωμένες Πολιτείες αρνείται συνεχώς να υποστηρίξει τη χρήση της. Ωστόσο, ο μυϊκός πόνος και η αποκατάσταση ήταν τα ζητήματα που πυροδότησαν την «τρέλα» για την κρυοθεραπεία και οδήγησαν την άτυχη δρομέα στο γυμναστήριο On Air.
Στη συνέχεια, ο Observer ρώτησε τον Costello για τα άλλα υποτιθέμενα οφέλη της θεραπείας. «Υπάρχουν πολύ λίγα στοιχεία που να τεκμηριώνουν οποιαδήποτε από αυτές τις ισχυρισμούς», είπε.
«Η μεγαλύτερη έρευνα έχει γίνει στον τομέα της αποκατάστασης στον αθλητισμό και ακόμη και αυτή είναι πολύ περιορισμένη. Όλοι οι άλλοι ισχυρισμοί βρίσκονται σε ένα χαμηλότερο επίπεδο όσον αφορά τις διαθέσιμες τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές υψηλής ποιότητας», σημειώνει ο ίδιος εμφατικά, προσθέτοντας:
«Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις για φαινόμενο placebo ή για ένα ορατό όφελος, όπου οι άνθρωποι πιστεύουν ότι τους βελτιώνει».
Η Pashynska εκτιμά ότι περίπου το 65% των πελατών της έρχονται για προληπτικές θεραπείες υγείας. Πρόκειται για μια αγορά που είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη στις μόδες, και τα τελευταία χρόνια οι ακραίες θερμοκρασίες έχουν γίνει της μόδας, από τη ζέστη στις σάουνες μέχρι τα παγωμένα μπάνια και την εμβάπτιση σε κρύο νερό που έγινε δημοφιλής από τον Ολλανδό ομιλητή Wim Hof.
Η Ice Health προσφέρει μια δημοφιλή θεραπεία που ονομάζεται «θεραπεία αντίθεσης», η οποία μεταφέρει το σώμα από +80 °C σε -196 °C μέσα σε τρία λεπτά.
Στην ερώτηση αν αυτές οι θερμοκρασίες είναι ανεκτές για τον ανθρώπινο οργανισμό, ο Costello απάντησε: «Η υψηλότερη θερμοκρασία που έχει καταγραφεί στη Γη είναι 57 °C και η χαμηλότερη -89 °C. Οι θερμοκρασίες στην κρυοθεραπεία υπερβαίνουν κατά πολύ τα φυσικά όρια και οι άνθρωποι μπαίνουν με τα μαγιό τους, οπότε υπάρχουν πολλοί πιθανοί κίνδυνοι».
«Βρήκαμε πέντε αναφορές περιπτώσεων και δύο τυχαιοποιημένες δοκιμές που αναφέρουν τις ανεπιθύμητες ενέργειες της κρυοθεραπείας. Υπάρχει λοιπόν ιστορικό παρενεργειών, όπως αμνησία, εγκεφαλική αιμορραγία, ζάλη, πονοκέφαλοι, ρίγη, όλα καταγεγραμμένα στην ιατρική βιβλιογραφία», ανέφερε ο ίδιος.
Η Pashynska υποστηρίζει ότι το βασικό στοιχείο της θεραπείας που προσφέρει είναι ο ξηρός αέρας. «Αν υπήρχε έστω και λίγη υγρασία, θα προκαλούσε εγκαύματα» είπε, «και δεν θα μπορούσες να το χειριστείς».
Όπως όλες οι κλινικές κρυοθεραπείας, η Ice Health έχει ένα έντυπο συγκατάθεσης που πρέπει να υπογράφουν οι πελάτες, στο οποίο αναφέρονται οι αντενδείξεις, με σημαντικότερη, σύμφωνα με την Pashynska, τις καρδιακές παθήσεις, «λόγω της προφανώς μαζικής ροής αίματος».
Ωστόσο, ο Costello είπε ότι «οι καρδιακές, αναπνευστικές και αγγειακές παθήσεις μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο τους χρήστες της κρυοθεραπείας».
Οι θάλαμοι κρυοθεραπείας διατίθενται σε διάφορα μεγέθη. Μερικοί είναι ευρύχωροι και επηρεάζουν ολόκληρο το σώμα, σαν μίνι σάουνες με αντίστροφη λειτουργία. Άλλοι, όπως αυτός της Ice Health, είναι ψηλά, λεπτά μηχανήματα που μοιάζουν λίγο με ψυγείο με ανοιχτή κορυφή, όπου το κεφάλι του πελάτη παραμένει πάνω από τον θάλαμο.
Η Pashynska προτιμά τους θαλάμους υγρού αζώτου από τους ηλεκτρικούς, επειδή μπορούν να παράγουν τις χαμηλότερες θερμοκρασίες και υπάρχει μικρότερος κίνδυνος υγρασίας. Όταν οι πελάτες μπαίνουν σε θαλάμους όπως αυτός του Ice Health, τους ενθαρρύνουν να συνεχίσουν να κινούνται, εν μέρει για άσκηση, εν μέρει για να αποσπάσουν την προσοχή τους από το κρύο.
Και για απώλεια βάρους
Πολλοί νέοι πελάτες θέλουν να χρησιμοποιήσουν τον θάλαμο κρυοθεραπείας με σκοπό την απώλεια βάρους. Αυτός είναι ένας από τους πιο κερδοφόρους ισχυρισμούς της βιομηχανίας κρυοθεραπείας: ότι οι πολύ χαμηλές θερμοκρασίες βοηθούν στην καύση θερμίδων μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται θερμογένεση.
Ο δρ Adnan Haq, λέκτορας αθλητικών και φυσικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Ουαλίας, είπε ότι η έρευνα γι' αυτόν τον ισχυρισμό βρίσκεται σε εξέλιξη.
Αν και είναι πιθανό να επιτευχθεί σημαντική καύση θερμίδων από πολλαπλές θεραπείες WBC, προειδοποίησε ότι «τα στοιχεία γι' αυτό το δυναμικό απώλειας βάρους είναι, στην καλύτερη περίπτωση, προσωρινά και, κατά τη γνώμη μου, η WBC δεν πρέπει να διαφημίζεται ως ένα αποτελεσματικό εργαλείο μακροπρόθεσμης απώλειας βάρους».
Ο δρ Costello και η ομάδα του διεξήγαγαν μια μελέτη συγκρίνοντας τρεις διαφορετικές εκθέσεις, διαρκείας ενός, δύο και τριών λεπτών σε θερμοκρασία -135 °C σε μια WBC. Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα δύο λεπτά ήταν ο βέλτιστος χρόνος έκθεσης πριν τα πιθανά αντιφλεγμονώδη οφέλη υπερκεράσουν τους πιθανούς κινδύνους. Πιστεύει ότι είναι πιθανό να υπάρχουν πολλά άλλα ανεπιθύμητα συμβάντα που δεν έχουν αναφερθεί ευρέως στη βιβλιογραφία.
Ο θάνατος από διαρροή αζώτου είναι ο λιγότερο πιθανός κίνδυνος από όλους. Αλλά ακούμε τις συμβουλές για την υγεία όταν κάτι μας κάνει να νιώθουμε καλά; Η εμβάπτιση σε κρύο νερό -αυτό που οι πάροχοι υπηρεσιών ευεξίας αποκαλούν «θεραπεία με κρύο νερό» και η οποία δεν είναι ρυθμισμένη- μπορεί να είναι θανατηφόρα.
Ωστόσο, δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι την υποστηρίζουν και κολυμπούν όλο το χειμώνα. Η τραγωδία στο Παρίσι μπορεί να μας κάνει να σκεφτούμε, αλλά είναι απίθανο να σταματήσουν να το κάνουν οι όλο και περισσότεροι λάτρεις της κρυοθεραπείας.