Οι ιοί μεταλλάσσονται διαρκώς, περιλαμβανομένου και του νέου κορωνοϊού, αλλά η μετάλλαξη που εμφανίστηκε τον Σεπτέμβριο στη Νοτιοανατολική Αγγλία πυροδοτεί ιδιαίτερη ανησυχία, με την κυβέρνηση Τζόνσον να επιβάλει σκληρό lockdown για τα Χριστούγεννα εκεί και τη μία μετά την άλλη τις χώρες να αναστέλλουν τις πτήσεις από το Ηνωμένο Βασίλειο.
Τι είναι όμως αυτό που πυροδοτεί εν προκειμένω ιδιαίτερη ανησυχία; Όπως εξηγεί η ερευνήτρια Γονιδιωματικής του Πανεπιστημιακού Κολεγίου του Λονδίνου (UCL) Λούσι φαν Ντορπ, το νέο στέλεχος έχει υποστεί 14 γενετικές αλλαγές σε σχέση με τον κορωνοϊό που εμφανίστηκε στην Ουχάν της Κίνας στα τέλη του περασμένου χρόνου, οι επτά εκ των οποίων στην πρωτεΐνη-ακίδα, που διευκολύνει την εισβολή του ιού στα ανθρώπινα κύτταρα. Αυτός είναι ένας σχετικά μεγάλος αριθμός αλλαγών σε σύγκριση με τις διάφορες παραλλαγές που κυκλοφορούν παγκοσμίως. Μέχρι στιγμής έχει γίνει καταγραφή σε μεγάλο βαθμό του γονιδιώματος αυτής της μετάλλαξης στη Βρετανία -που έχει μοιράσει τα στοιχεία σε άλλες χώρες-, αλλά έχει εντοπιστεί και στη Δανία, την Αυστραλία και την Ολλανδία. Σε αυτές τις χώρες καταβάλλονται επίσης προσπάθειες καταγραφής της γενετικής αλληλουχίας, αλλά δεν αποκλείεται η νέα μετάλλαξη να κυκλοφορεί και αλλού, χωρίς να έχει εντοπιστεί.
Από τα στοιχεία που έχουν συλλεχθεί χάρη στις προσπάθειες των επιστημόνων, την ανταλλαγή στοιχείων μεταξύ διαφόρων χωρών και τα αποτελέσματα των διαγνωστικών εξετάσεων στο Ηνωμένο Βασίλειο, φαίνεται ότι η νέα αυτή μετάλλαξη αρχίζει να κυριαρχεί επί άλλων παραλλαγών του κορωνοϊού και ίσως ευθύνεται για την αύξηση των κρουσμάτων στη Βρετανία, αφού, όπως υποδεικνύουν προκαταρκτικές αναλύσεις, μπορεί να είναι έως και 70% πιο μεταδοτική σε σχέση με άλλα στελέχη του SARS-CoV-2 που κυκλοφορούν.
Είναι πιο επικίνδυνη αυτή η μετάλλαξη;
Ο καθηγητής Κρις Γουίτι, επικεφαλής των Βρετανών λοιμωξιολόγων, ξεκαθάρισε ότι δεν υπάρχουν μέχρι στιγμής στοιχεία ότι αυτή η μετάλλαξη επηρεάζει τη σφοδρότητα των συμπτωμάτων, την εξέλιξη της νόσου ή τη θνησιμότητα των ασθενών με Covid-19, και είναι σε εξέλιξη έρευνες για να επιβεβαιωθεί αυτό.
Πώς συμβαίνουν οι μεταλλάξεις;
Οι μεταλλάξεις είναι μια φυσική διαδικασία της εξέλιξης των ιών. Στην περίπτωση του νέου κορωνοϊού μπορεί να προκύψουν από τυχαία λάθη κατά την αναπαραγωγή του, να προκληθούν από αντιιικές πρωτεΐνες σε μολυσμένα άτομα, ή από γενετικό ανασυνδυασμό, κάτι που δεν έχει ανιχνευθεί μέχρι στιγμής στον SARS-CoV-2. Οι περισσότερες μεταλλάξεις δεν αναμένεται να έχουν επιπτώσεις, λέει η ερευνήτρια του UCL.
Ωστόσο, μια μετάλλαξη, ή στη συγκεκριμένη περίπτωση ένας συγκεκριμένος συνδυασμός μεταλλάξεων μπορεί, μια στο τόσο, να δώσει νέο πλεονέκτημα στον ιό και να αυξηθεί η συχνότητα εμφάνισής του μέσω της φυσικής επιλογής μέσα στο κατάλληλο επιδημιολογικό περιβάλλον.
Από πού προήλθε αυτή η μετάλλαξη του κορωνοϊού;
Αυτή τη στιγμή είναι άγνωστο αυτό, αφού μέχρι τώρα οι επιστήμονες στη Βρετανία δεν ταυτοποίησαν στενά συγγενείς ιούς για να στηρίξουν τη θεωρία ότι η συγκεκριμένη μετάλλαξη έφθασε στη χώρα από το εξωτερικό. Από τα μοτίβα των μεταλλάξεων που παρατηρήθηκαν ως τώρα, φαίνεται πιθανότερο το σενάριο μιας παρατεταμένης περιόδου προσαρμοστικής εξέλιξης στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Ανάλογα μοτίβα μεταλλάξεων με αυτά έχουν παρατηρηθεί στην εξέλιξη του SARS-CoV-2 σε ασθενείς με παρατεταμένη νόσο Covid-19 και πιο αδύναμα ανοσοποιητικά συστήματα. Και η υπόθεση είναι ότι ένα τέτοιο σενάριο χρόνιας μόλυνσης σε έναν μεμονωμένο ασθενή ίσως έπαιξε ρόλο στην προέλευση αυτής της μετάλλαξης, κάτι πάντως που θα συνεχίσει να ερευνάται.
Πόσες παραλλαγές του νέου κορωνοϊού έχουν εντοπιστεί;
Υπάρχουν πολλές χιλιάδες γενεαλογικές σειρές του SARS-CoV-2, που διαφέρουν κατά μέσο όρο κατά έναν μικρό μόνον αριθμό αντιπροσωπευτικών μεταλλάξεων. Είναι αλήθεια ότι τα στελέχη του SARS-CoV-2 που κυκλοφορούν αυτή την περίοδο ανά την υφήλιο παρουσιάζουν μικρή γονιδιωματική ποικιλομορφία.
Οι λεπτομέρειες στις μεταλλάξεις σε διαφορετικές γενεαλογικές σειρές, ωστόσο, μπορεί να αποδειχθούν πολύ χρήσιμες για την ανασύνθεση των μοτίβων μετάδοσης του ιού.
Θα είναι αποτελεσματικά τα εμβόλια;
«Προς το παρόν, δεν γνωρίζουμε», λέει η ερευνήτρια του UCL, «αλλά θα πρέπει να μας καθησυχάζει το γεγονός ότι τα εμβόλια προκαλούν μια ευρεία ανοσοαπόκριση σε ολόκληρη την πρωτεΐνη-ακίδα, άρα αναμένεται ότι η αποτελεσματικότητά τους δεν θα επηρεαστεί σημαντικά από τις μεταλλάξεις, πράγμα που ερευνάται».
Ωστόσο, υπάρχουν ολοένα και περισσότερα στοιχεία που δείχνουν ότι άλλα είδη εποχικών κορωνοϊών επιδεικνύουν κάποια ικανότητα να διαφεύγουν από την ανοσία σε μακρά διαστήματα. Είναι πιθανό, ως εκ τούτου, να φθάσουμε σε ένα σημείο που θα χρειάζεται να επικαιροποιούμε τα εμβόλια κατά της νόσου Covid-19, όπως κάνουμε και με τη γρίπη, για να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τις παραλλαγές που θα κυκλοφορούν τη συγκεκριμένη περίοδο.
Είναι πολύ νωρίς να πει κανείς αν αυτό θα συμβεί και τώρα, αλλά θα είναι ζωτικής σημασίας η αναφορά των μεταλλάξεων, όπου παρατηρούνται, η εκτεταμένη καταγραφή της γονιδιακής αλληλουχίας τους και η κοινή χρήση των δεδομένων που θα συλλέγονται.