Του Γιώργου Γαλανόπουλου, Ιατρικού Διευθυντή Gilead Sciences Ελλάδος, Κύπρου & European Distributor Markets
Η συζήτηση για τον τερματισμό της επιδημίας HIV συχνά παρουσιάζεται σαν μια σταθερή και αναπόφευκτη πορεία. Στην πραγματικότητα, όμως, βρισκόμαστε σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Από τη μία πλευρά, η επιστήμη έχει επιτύχει όσα κάποτε θεωρούνταν αδιανόητα. Από την άλλη, κοινωνικές και πολιτικές προκλήσεις απειλούν να ανακόψουν αυτή τη δυναμική.
Ο στόχος του UNAIDS για εξάλειψη της επιδημίας μέχρι το 2030 παραμένει εφικτός, αλλά όχι δεδομένος. Για να προχωρήσουμε, πρέπει πρώτα να αναγνωρίσουμε πού βρισκόμαστε πραγματικά.
Η επιστήμη δεν σταμάτησε να προχωρά – και τα αποτελέσματα είναι απτά
Τα τελευταία χρόνια, η αντιμετώπιση του HIV έχει μεταμορφωθεί. Η αντιρετροϊκή θεραπεία επιτρέπει σε όσους ζουν με τον ιό να έχουν μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο και να μην μεταδίδουν τον HIV στους συντρόφους τους. Αυτή η πρόοδος είναι ίσως το μεγαλύτερο επίτευγμα της δημόσιας υγείας των τελευταίων δεκαετιών.
Την ίδια στιγμή, η διάθεση της PrEP – ενός εργαλείου πρόληψης υψηλής αποτελεσματικότητας – έχει αλλάξει το τοπίο της προστασίας. Εκεί όπου η χρήση της έγινε συστηματικά, τα νέα περιστατικά μειώθηκαν εντυπωσιακά.
Η καλύτερη πρόσβαση σε τεστ, η άμεση διάγνωση και η ταχύτατη έναρξη θεραπείας δημιουργούν πλέον μια αλυσίδα ασφάλειας που παλαιότερα δεν υπήρχε. Από καθαρά ιατρικής πλευράς, η HIV λοίμωξη έχει μετατραπεί σε μια νόσο πλήρως διαχειρίσιμη.
Τα αόρατα εμπόδια: στίγμα, ανισότητες και μία κοινωνία που δεν έχει εκπαιδευτεί αρκετά
Παρά τα όσα καταφέρνει η επιστήμη, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τα εμπόδια που προκύπτουν εκτός του συστήματος υγείας.
Το στίγμα γύρω από τον HIV εξακολουθεί να λειτουργεί σαν μηχανισμός αποκλεισμού. Πολλοί άνθρωποι φοβούνται να κάνουν τεστ ή να αναζητήσουν θεραπεία. Η παραπληροφόρηση, ιδιαίτερα στα κοινωνικά δίκτυα, ενισχύει στερεότυπα που θα έπρεπε εδώ και χρόνια να έχουν εξαλειφθεί.
Ταυτόχρονα, κοινωνικές ομάδες που βρίσκονται περισσότερο εκτεθειμένες – όπως άτομα που κάνουν χρήση ουσιών ή άνθρωποι χωρίς σταθερή στέγη – αντιμετωπίζουν πρόσθετα εμπόδια πρόσβασης. Σε αυτές τις ομάδες οι δείκτες παραμένουν υψηλοί όχι λόγω έλλειψης ιατρικών εργαλείων, αλλά επειδή η φροντίδα δεν φτάνει εκεί που πρέπει.
Η διεθνής χρηματοδότηση υποχωρεί – και αυτό μπορεί να κοστίσει ζωές
Ένα ακόμη ζήτημα που έχει αρχίσει να απασχολεί την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα είναι η μείωση χρηματοδότησης για προγράμματα HIV διεθνώς. Πολλά συστήματα υγείας, ιδιαίτερα χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, βασίζονταν σε αυτές τις πηγές για να διατηρήσουν υπηρεσίες πρόληψης και θεραπείας.
Η επιβράδυνση αυτή λειτουργεί σαν «τρύπα» στο παγκόσμιο σύστημα. Τα κρούσματα μπορούν να αυξηθούν ξανά μέσα σε λίγα χρόνια εάν χαθούν οι υποδομές που χτίστηκαν με κόπο. Η ιστορία των επιδημιών μας έχει διδάξει ότι η στασιμότητα συχνά οδηγεί σε οπισθοδρόμηση.
Το βασικό ερώτημα: έχουμε τα εργαλεία, αλλά έχουμε την αποφασιστικότητα;
Η επιστημονική κοινότητα εργάζεται αδιάκοπα πάνω σε νέες προσεγγίσεις: μακράς διάρκειας θεραπείες, ανοσοθεραπείες, ακόμη και ερευνητικές στρατηγικές που εξετάζουν την πιθανότητα λειτουργικής ίασης.
Αλλά όλα αυτά δεν θα έχουν το αποτέλεσμα που επιθυμούμε χωρίς:
- Συνεχή ενημέρωση των πολιτών
- Μείωση του στιγματισμού
- Ισότιμη πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας
- Πολιτικές αποφάσεις που στηρίζουν πραγματικά την δημόσια υγεία
Το τέλος της επιδημίας δεν θα έρθει από μια ανακάλυψη στο εργαστήριο. Θα έρθει όταν οι κοινωνίες αποφασίσουν να αγκαλιάσουν την επιστήμη και να συμπεριλάβουν όλους τους ανθρώπους, χωρίς εξαιρέσεις.
Το 2030 μπορεί να γίνει σημείο καμπής – αν δεν αφήσουμε την ευκαιρία να χαθεί
Η πρόοδος των τελευταίων δεκαετιών αποδεικνύει ότι μπορούμε να αλλάξουμε την πορεία μιας επιδημίας όταν συνδυάζουμε καινοτομία, πολιτική βούληση και συλλογική ευθύνη.
Το στοίχημα για τα επόμενα χρόνια δεν είναι αν διαθέτουμε τα εργαλεία — τα διαθέτουμε. Το πραγματικό ερώτημα είναι αν θα τα αξιοποιήσουμε επαρκώς ώστε ο στόχος του 2030 να μετατραπεί από διεθνή δέσμευση σε πραγματικότητα.
Η ιστορία θα μας κρίνει όχι για τα φάρμακα που αναπτύξαμε, αλλά για το αν τα καταστήσαμε προσβάσιμα σε όλους. Και αυτή είναι μια επιλογή που μπορούμε να κάνουμε σήμερα.