Στο TikTok τα serum με εξωσώματα προβάλλονται ως «microneedling σε μπουκάλι», ένα είδος θαυματουργού φίλτρου. Όμως η επιστημονική πραγματικότητα, όπως συνήθως, είναι πιο περίπλοκη.
Η νέα εμμονή της βιομηχανίας καλλυντικών έχει όνομα: εξωσώματα. Τα μικροσκοπικά αυτά νανοσωματίδια, που άλλοτε θεωρούνταν απλώς απόβλητα των κυττάρων, σήμερα προβάλλονται ως το επόμενο μεγάλο βήμα στην αναζωογόνηση του δέρματος. Ονομάζονται και «κύτταρα-αγγελιαφόροι» γιατί μεταφέρουν πρωτεΐνες, λιπίδια, mRNA και μικρομόρια RNA, λειτουργώντας σαν μικρές κάψουλες πληροφοριών που καθοδηγούν τη συμπεριφορά των κυττάρων.
Οι υποστηρικτές τους υπόσχονται ότι μπορούν να μεταφέρουν στο δέρμα... μηνύματα αναγέννησης: να το παρακινήσουν να παράγει περισσότερο κολλαγόνο, ελαστίνη και υαλουρονικό οξύ, να περιορίσει τις φλεγμονές και να αποκτήσει ξανά τη σφριγηλότητα της νεότητας.
Στο TikTok τα serum με εξωσώματα προβάλλονται ως «microneedling σε μπουκάλι», ένα είδος θαυματουργού φίλτρου που υποτίθεται ότι επουλώνει το δέρμα, λειαίνει τις ρυτίδες και εξαφανίζει τις δυσχρωμίες. Όμως η επιστημονική πραγματικότητα, όπως συνήθως, είναι πιο περίπλοκη.
Aνακαλύφθηκαν τη δεκαετία του 1980
Τα εξωσώματα ανακαλύφθηκαν τη δεκαετία του 1980 και χρειάστηκε να περάσουν αρκετά χρόνια ώσπου να γίνει αντιληπτός ο ρόλος τους στη λειτουργία των κυττάρων. Ουσιαστικά πρόκειται για μικρές φυσαλίδες που εκκρίνονται από σχεδόν όλα τα είδη κυττάρων και λειτουργούν σαν σύστημα διανομής πληροφοριών. Ορισμένα είναι επιβλαβή, ιδίως αν προέρχονται από καρκινικά ή φλεγμονώδη κύτταρα· άλλα όμως, όπως εκείνα που προέρχονται από αιμοπετάλια ή βλαστοκύτταρα, μεταφέρουν «αναγεννητικά μηνύματα».
Οι ερευνητές αναρωτιούνται αν είναι δυνατόν να ενισχυθεί φυσικά η παραγωγή εξωσωμάτων, μέσω σωστής διατροφής, άσκησης ή ύπνου, αλλά προς το παρόν δεν υπάρχουν αποδεδειγμένες μέθοδοι. Αυτή η έλλειψη βεβαιότητας τροφοδοτεί και την αγορά των καλλυντικών: αν δεν μπορείς να ενισχύσεις τη φυσική παραγωγή, μπορείς τουλάχιστον να αγοράσεις τη συνθετική της εκδοχή σε ένα μπουκαλάκι των 250 δολαρίων.
Τα καλλυντικά που περιέχουν εξωσώματα υπόσχονται να μιμηθούν τη φυσική τους δράση. Θεωρητικά, όταν εφαρμόζονται στο δέρμα, στέλνουν σήματα στα κύτταρα ώστε αυτά να λειτουργήσουν «καλύτερα» - να παράγουν περισσότερο κολλαγόνο και να ενισχύσουν τον επιδερμικό φραγμό.
Οι πηγές προέλευσης ποικίλλουν: ορισμένα προϊόντα βασίζονται σε ανθρώπινα κύτταρα, συνήθως αιμοπετάλια ή λιπώδη ιστό, άλλα σε φυτά όπως το πράσινο τσάι ή το cica, και άλλα σε φρούτα όπως το γκρέιπφρουτ ή το καρπούζι.
Τα πιο ακριβά προϊόντα βασίζονται σε ανθρώπινα εξωσώματα, ενώ τα πιο προσιτά χρησιμοποιούν φυτικά. Στην πράξη, τα εργαστήρια τοποθετούν τα κύτταρα-πηγές σε καλλιέργεια, συλλέγουν το υγρό στο οποίο εκκρίνουν τις ουσίες τους, και στη συνέχεια το καθαρίζουν και το μετατρέπουν σε σκόνη. Από αυτή τη σκόνη δημιουργούνται οι οροί που υπόσχονται την ανανέωση του δέρματος.
Ωστόσο, τα επιστημονικά δεδομένα είναι ακόμη φτωχά. Οι περισσότερες μελέτες που υποστηρίζουν τα οφέλη των εξωσωμάτων έχουν γίνει σε πειραματόζωα. Σε ποντίκια, για παράδειγμα, η έγχυση εξωσωμάτων φαίνεται να μειώνει το μέγεθος των ουλών ή να βελτιώνει τη λειτουργία του δερματικού φραγμού, όμως τέτοια ευρήματα δεν μπορούν να μεταφερθούν αυτομάτως στον άνθρωπο.
Οι λίγες υπάρχουσες μελέτες σε ανθρώπους έχουν μικρό δείγμα και σημαντικούς περιορισμούς. Μια έρευνα του 2024 εξέτασε τη χρήση εξοσωμάτων από αιμοπετάλια σε 56 ενήλικες και βρήκε βελτίωση σε δείκτες φωτογήρανσης και πάχους του κολλαγόνου, αλλά η μελέτη δεν είχε ομάδα ελέγχου, ενώ οι συμμετέχοντες γνώριζαν ότι χρησιμοποιούσαν το προϊόν, κάτι που αυξάνει το ενδεχόμενο προκατάληψης στα αποτελέσματα.
Επίσης, η μορφολογική βελτίωση των κυττάρων δεν συνεπάγεται απαραίτητα λειτουργική βελτίωση του δέρματος. Οι ειδικοί ζητούν ελεγχόμενες, τυφλές μελέτες πριν εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα.
Ένα άλλο κρίσιμο ερώτημα είναι αν τα εξωσώματα μπορούν όντως να διεισδύσουν στο δέρμα όταν εφαρμόζονται τοπικά. Κάποια πρόσφατα δεδομένα δείχνουν ότι τα νανοσωματίδια αυτά είναι αρκετά μικρά ώστε να μεταφέρουν το «φορτίο» τους σε βαθύτερα στρώματα, κάτι που ίσως εξηγεί τις πρώτες ενδείξεις βελτίωσης σε ελαστικότητα, υφή και επούλωση.
Αλλά η έρευνα είναι ακόμη στα πρώτα της βήματα. Οι αισιόδοξοι υποστηρικτές τους πιστεύουν ότι μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια τα εξωσώματα θα γίνουν τόσο κοινά όσο και τα πεπτίδια ή το ρετινόλη στα προϊόντα ομορφιάς, ενώ οι πιο επιφυλακτικοί περιμένουν να δουν αν η επιστήμη θα μπορέσει να δικαιολογήσει το υψηλό τους κόστος.
Τι γίνεται με την ασφάλεια;
Η συζήτηση, βέβαια, δεν περιορίζεται στην αποτελεσματικότητα αλλά και στην ασφάλεια. Η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) θεωρεί τα εξωσώματα ανθρώπινης προέλευσης βιολογικά φάρμακα και δεν έχει εγκρίνει τη χρήση τους σε ιατρικές ή αισθητικές θεραπείες. Παρ’ όλα αυτά, μπορούν να χρησιμοποιούνται νόμιμα σε τοπικά καλλυντικά προϊόντα, εφόσον δεν γίνονται ιατρικοί ισχυρισμοί.
Το αποτέλεσμα είναι μια «γκρίζα ζώνη» όπου η ρύθμιση είναι περιορισμένη και η ποιότητα εξαρτάται από την ευσυνειδησία του κάθε κατασκευαστή. Τα προϊόντα φυτικής προέλευσης θεωρούνται ασφαλέστερα, αφού δεν ενέχουν κίνδυνο μετάδοσης ανθρώπινων παθογόνων, αλλά τα προϊόντα που βασίζονται σε ανθρώπινα κύτταρα απαιτούν αυστηρό έλεγχο.
Οι εταιρείες που τα παρασκευάζουν οφείλουν να διασφαλίζουν ότι οι δότες είναι απολύτως υγιείς και ότι η διαδικασία καλλιέργειας γίνεται σε αποστειρωμένες συνθήκες. Παρ’ όλα αυτά, επειδή δεν υπάρχει ενιαίος κανονισμός ή «χρυσό πρότυπο» ελέγχου, δεν μπορεί να διασφαλιστεί ότι όλα τα προϊόντα της αγοράς έχουν την ίδια καθαρότητα ή αποτελεσματικότητα.
Οι ειδικοί προειδοποιούν τους καταναλωτές να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί: πολλά προϊόντα που διαφημίζονται ως εξωσωματικά μπορεί να περιέχουν ελάχιστη ποσότητα από τα πραγματικά ενεργά συστατικά.
Μια δερματολόγος παρομοίασε ένα τέτοιο serum με ένα σακουλάκι ξηρών καρπών: τα εξωσώματα είναι τα φιστίκια, αλλά πολλές εταιρείες πουλούν το μείγμα σαν να ήταν αποκλειστικά φιστίκια, χωρίς να μπορεί κανείς να επαληθεύσει την αναλογία.
Έτσι, η νέα αυτή «θαυματουργή» τεχνολογία, αν και βασίζεται σε πραγματική επιστημονική ανακάλυψη, κινδυνεύει να γίνει άλλο ένα εργαλείο marketing που εκμεταλλεύεται τη γοητεία της λέξης «κυτταρικό» και την υπόσχεση της αιώνιας νεότητας.
Η αλήθεια για τα εξωσώματα βρίσκεται κάπου ανάμεσα στην επιστήμη και το όνειρο. Είναι πράγματι φορείς βιολογικών πληροφοριών, με τεράστιες προοπτικές για τη μελλοντική ιατρική και ίσως για την αναγέννηση του δέρματος.
Αλλά προς το παρόν, τα καλλυντικά που τα επικαλούνται λειτουργούν περισσότερο στο επίπεδο της ελπίδας παρά της απόδειξης. Η αναζήτηση του αιώνιου νεανικού δέρματος συνεχίζεται, αυτή τη φορά σε νανοκλίμακα· και, όπως πάντα, η επιθυμία προηγείται της βεβαιότητας.