Την κοινωνική απομόνωση και τη μοναξιά κατά την παιδική ηλικία συνδέει μια νέα, εκτεταμένη διεθνής έρευνα με τις ρίζες της άνοιας και της γνωστικής εξασθένησης.
Σύμφωνα με τα ευρήματα, η μοναξιά που βιώνεται στην παιδική ηλικία μπορεί να αφήσει ανεξίτηλα σημάδια στον εγκέφαλο και να αυξήσει σημαντικά τον κίνδυνο άνοιας δεκαετίες αργότερα — ακόμη κι αν το άτομο δεν είναι πλέον μοναχικό στην ενήλικη ζωή.
Η μοναξιά ως καθοριστικός παράγοντας κινδύνου
Η μελέτη, στην οποία συμμετείχαν πάνω από 13.500 ενήλικες, έδειξε ότι όσοι ένιωθαν συχνά μόνοι και δεν είχαν κάποιο στενό φίλο όταν ήταν παιδιά ξεκινούσαν τη μέση ηλικία με χαμηλότερες γνωστικές επιδόσεις. Παράλληλα, παρουσίαζαν πιο γρήγορη ετήσια πτώση στη μνήμη και στη σκέψη σε σχέση με όσους δεν βίωσαν μοναξιά σε μικρή ηλικία.
Ειδικότερα, το 4,2% των συμμετεχόντων που είχαν έντονη αίσθηση μοναξιάς ως παιδιά εμφάνιζαν τον υψηλότερο κίνδυνο γνωστικής εξασθένησης. Όσοι δήλωσαν «συχνά ένιωθα μοναξιά» αντιμετώπιζαν 51% μεγαλύτερη πιθανότητα άνοιας — ακόμη κι αν διέθεταν κάποιον φίλο.
Ένα «τραύμα» στον εγκέφαλο που διαρκεί
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά στοιχεία της μελέτης είναι ότι ο αυξημένος κίνδυνος παρέμενε ισχυρός ακόμη και για όσους είχαν ξεπεράσει τη μοναξιά τους ως ενήλικες. Αυτό υποδηλώνει ότι η παιδική μοναξιά λειτουργεί ως χρόνια στρεσογόνος εμπειρία, που μπορεί να επηρεάσει μόνιμα τη δομή και λειτουργία του αναπτυσσόμενου εγκεφάλου.
Οι επιστήμονες εξηγούν ότι οι κοινωνικές εμπειρίες στα πρώτα χρόνια της ζωής είναι κρίσιμες για τον σχηματισμό νευρωνικών δικτύων. Η μοναξιά στερεί από τα παιδιά το «γνωστικό παιχνίδι» της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, ενώ αυξάνει επίπεδα ορμονών του στρες που ενδέχεται να βλάψουν κέντρα μνήμης, όπως ο ιππόκαμπος.
Η μελέτη και τα ευρήματά της
Η έρευνα, που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση JAMA Network Open, πραγματοποιήθηκε από πανεπιστήμια της Κίνας, της Αυστραλίας και των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένων του Χάρβαρντ και εκείνου της Βοστώνης.
Οι επιστήμονες ανέλυσαν δεδομένα από μακροχρόνιο πρόγραμμα παρακολούθησης υγείας Κινέζων ενηλίκων, καλύπτοντας την περίοδο 2011–2018 ώστε να αποφευχθούν στρεβλώσεις από την πανδημία.
Σε διάρκεια επτά ετών, οι συμμετέχοντες υποβλήθηκαν επανειλημμένα σε τεστ μνήμης και σκέψης, ενώ καταγράφηκαν και περιστατικά άνοιας. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι όσοι είχαν βιώσει μοναξιά και απουσία στενών φίλων κατά την παιδική ηλικία αντιμετώπιζαν 41% μεγαλύτερο κίνδυνο άνοιας — μια πάθηση που πλήττει ήδη επτά εκατομμύρια Αμερικανούς και αναμένεται να διπλασιαστεί έως το 2060.
Η παιδική ηλικία ως περίοδος ευαλωτότητας
Η νέα έρευνα προσθέτει ένα ακόμη κομμάτι στο παζλ που συνδέει τις δύσκολες παιδικές εμπειρίες με τη νοητική υγεία στο γήρας. Προηγούμενες μελέτες το 2024 είχαν δείξει ότι τραυματικές εμπειρίες, όπως φτώχεια, ενδοοικογενειακή βία, γονεϊκός εθισμός ή παραμέληση, σχετίζονται με μικρότερη πνευματική διαύγεια αργότερα.
Οι επιστήμονες θεωρούν ότι το σοβαρό άγχος στην παιδική ηλικία μπορεί να μεταβάλει την ανάπτυξη του εγκεφάλου, καθιστώντας τον πιο ευάλωτο σε μελλοντική εκφύλιση. Μάλιστα, διαπιστώθηκε μια «δοσοεξαρτώμενη» σχέση: όσο περισσότερα τα παιδικά τραύματα, τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα καθημερινών προβλημάτων μνήμης και χαμηλότερων επιδόσεων σε τεστ ταχύτητας σκέψης.
Η πανδημία μοναξιάς στα παιδιά σήμερα
Την ώρα που η έρευνα αποκαλύπτει τη μακροπρόθεσμη βλάβη της μοναξιάς, τα επίπεδά της αυξάνονται ανησυχητικά. Στις ΗΠΑ, η ευρεία χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης συνδέεται με εντονότερη απομόνωση των παιδιών.
Τα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά:
- Το 64% των κοριτσιών 5–7 ετών, το 67% των κοριτσιών 8–10 ετών και το 73% των 11–13 ετών δηλώνουν ότι νιώθουν μοναξιά.
- Στα αγόρια 11–17 ετών, πάνω από το ένα τέταρτο αναφέρει συχνή μοναξιά.
Παράλληλα, η κοινωνική απομόνωση αυξάνεται συνολικά. Ένας στους τέσσερις Αμερικανούς τρώει όλα τα γεύματα μόνος — μια συνήθεια που έχει αυξηθεί κατά 50% από το 2003. Την ίδια στιγμή, όλο και λιγότερα παιδιά παίζουν σε εξωτερικούς χώρους ή συμμετέχουν σε ομαδικά αθλήματα. Μία πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι ένα στα τρία παιδιά δεν παίζει καθόλου εκτός σπιτιού τις σχολικές ημέρες, ενώ ένα στα πέντε δεν το κάνει ούτε τα Σαββατοκύριακα.
Τι σημαίνουν τα ευρήματα για το μέλλον
Παρότι οι μηχανισμοί που συνδέουν την παιδική μοναξιά με την άνοια δεν έχουν πλήρως αποσαφηνιστεί, οι επιστήμονες συμφωνούν ότι πρόκειται για έναν κρίσιμο παράγοντα που χρήζει περαιτέρω μελέτης.
Τα ευρήματα υποδεικνύουν ότι η πρόληψη της άνοιας ίσως χρειάζεται να ξεκινά πολύ νωρίτερα απ’ ό,τι πιστεύαμε — όχι στην ενήλικη ζωή, αλλά ήδη από τα πρώτα χρόνια του παιδιού.
Η αντιμετώπιση της παιδικής μοναξιάς μέσω περισσότερο ποιοτικού χρόνου, ενίσχυσης του παιχνιδιού, καλλιέργειας υγιών κοινωνικών δεξιοτήτων και μείωσης των στρεσογόνων παραγόντων ίσως αποτελέσει μια από τις πιο αποτελεσματικές μακροπρόθεσμες επενδύσεις στη δημόσια υγεία.