Σύμφωνα με τους σπηλαιολόγους, η Κρήτη διαθέτει μερικά από τα πλέον απαιτητικά και πολύπλοκα σπηλαιολογικά συστήματα στην Ευρώπη.
Υπάρχουν εκατοντάδες σπήλαια διάσπαρτα στην Κρήτη και όλα αξίζουν μια επίσκεψη, είτε για τα φυσικά χαρακτηριστικά τους είτε για την ιστορία που περιέχουν.
Η τραχιά μορφολογία της Κρήτης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ύπαρξη πολυάριθμων σπηλαίων. Από την προϊστορική εποχή οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν τις σπηλιές, όπως μαρτυρείται στις βραχογραφίες χιλιάδων χρόνων στο σπήλαιο του Ασφένδου.
Αρχικά στις σπηλιές, οι Μινωίτες λάτρευαν τους σημαντικότερους θεούς τους, όπως την Ειλειθυία, τη θεά του τοκετού. Αργότερα, τοποθέτησαν τη γέννηση και την ανατροφή του βασιλιά των θεών, Δία, στο Δικταίο Άντρο και στο Ιδαίο Άντρο, μετατρέποντάς τα σε σπουδαία λατρευτικά κέντρα. Κατά τη βυζαντινή εποχή, σπηλιές που σύμφωνα με την παράδοση φιλοξένησαν Αγίους, όπως οι Άγιοι Παύλος, Γεράσιμος και Ιωάννης ο Ξένος, μετατράπηκαν σε ζωντανές ασκητικές κοινότητες. Πολλές σελίδες της κρητικής ιστορίας γράφτηκαν με αίμα στα σπήλαιά της, όπως οι σφαγές των Οθωμανών στα σπήλαια του Μελιδονίου, της Μιλάτου, της Κρυονερίδας και του Τηγανιού στη Γραμβούσα.
Η σπηλαιολογική και οικολογική σημασία πολλών σπηλαίων είναι τεράστια. Πολλά από τα σπήλαια είναι ανοιχτά για το κοινό. Εκτός από τα επισκέψιμα σπήλαια με θρησκευτική ή ιστορική αξία, η Κρήτη διαθέτει περισσότερα από 4.500 χαρτογραφημένα σπήλαια – σπηλαιοβάραθρα, στη διάθεση κάθε έμπειρου σπηλαιολόγου να απολαύσει το πλούσιο διάκοσμό τους και τη μοναδική τους πανίδα. Περιοχές που φιλοξενούν μεγάλο αριθμό σπηλαίων, ιδανικές για όσους ασχολούνται με σπηλαιολογία, είναι η περιοχή του όρους Στρούμπουλα στο Ηράκλειο, τα Γεωπάρκα Σητείας και Ψηλορείτη και το Μελιδόνι στα Λευκά Όρη. Μάλιστα, τα τρία βαθύτερα εξερευνημένα σπηλαιοβάραθρα της Ελλάδας βρίσκονται όλα στην Κρήτη.
Ακολουθούν πέντε από τα πιο όμορφα σπήλαια της Κρήτης.
Σπήλαιο Μελιδονίου
Η Σπηλιά του Μελιδονίου βρίσκεται περίπου 1.800 μ. βορειοδυτικά του χωριού Μελιδόνι Μυλοπόταμου, σε υψόμετρο 220 μ., στη δυτική μεριά του Κουλούκωνα. Ο Γεροντόσπηλιος, όπως λέγεται κι αλλιώς, παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον εξαιτίας των αρχαιολογικών του ευρημάτων, του πλούσιου σπηλαιοδιάκοσμου, αλλά και της τραγικής ιστορίας του με τη σφαγή των Κρητών από τους Οθωμανούς το 1823.
Το σπήλαιο έχει μεγάλη ιστορική σημασία, καθώς έχει συνδεθεί με μια από τις μεγαλύτερες τραγωδίες της Κρητικής Ιστορίας. Τον Οκτώβριο του 1823, 340 γυναικόπαιδα και 30 άντρες από το Μελιδόνι οχυρώθηκαν στο σπήλαιο για να αποφύγουν τον Οθωμανικό στρατό που εγκαταστάθηκε στο χωριό τους, για να περάσει το χειμώνα. Όταν ο Χουσεΐν Μπέης πληροφορήθηκε για την κρυψώνα τους, κύκλωσε το σπήλαιο και ζήτησε από τους κρητικούς να παραδοθούν, οι οποίοι αρνήθηκαν. Έως το Γενάρη του 1824, οι Οθωμανοί έκαναν πολλές αποτυχημένες εφόδους για να καταλάβουν το σπήλαιο. Έτσι, αποφάσισαν να φράξουν με κλαδιά και άλλες εύφλεκτες ύλες την είσοδο του και στη συνέχεια έβαλαν φωτιά. Όλα τα γυναικόπαιδα και οι πολεμιστές βρήκαν τραγικό θάνατο από ασφυξία που προκάλεσε ο καπνός. Στη κεντρική αίθουσα του σπηλαίου έχει τοποθετηθεί οστεοφυλάκιο, με τα κόκαλα των ηρώων, που θυμίζει το δράμα του σπηλαίου του Μελιδονίου.
Είναι επισκέψιμο σπήλαιο, στο οποίο ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει ουσιαστικά μόνο την πρώτη, αλλά αρκετά εντυπωσιακή, αίθουσα, αφού οι υπόλοιπες και βαθύτερες είναι κλειστές λόγω αρχαιολογικών ανασκαφών. Παρόλα αυτά ακόμα και το μικρό αυτό τμήμα του είναι αρκετό για να εντυπωσιάσει τον επισκέπτη. Η αψιδωτή είσοδος του σπηλαίου οδηγεί στην πρώτη αίθουσα του φαντασμαγορικού σπηλαίου που ονομάζεται «Αίθουσα Ηρώων», όπου υπάρχει και το οστεοφυλάκιο. Η αίθουσα είναι μια από τις μεγαλύτερες σε σπήλαια της Κρήτης, ενώ οι σταλακτίτες και οι σταλαγμίτες είναι πραγματικά τεραστίων διαστάσεων. Δυστυχώς όμως οι βανδαλισμοί του μακρινού παρελθόντος κατέστρεψαν ένα σημαντικό μέρος από αυτούς.
Παρακάτω υπάρχει το «Σταυροδρόμι», από όπου ξεκινούν δύο διάδρομοι. Ο διάδρομος στα δεξιά φτάνει στην τεράστια αίθουσα «Πάσλεϋ», όπου οι σταλαγμίτες και οι σταλακτίτες δημιουργούν θαυμάσιο σύμπλεγμα και προσφέρουν ένα ονειρικό θέαμα. Προς το εσωτερικό, απλώνονται ογκώδεις βράχοι οι οποίοι οδηγούν στην αίθουσα «Των Βράχων», όπου ένας στενός διάδρομος οδηγεί στο «Θάλαμο της Καταβόθρας». Παρακάτω, βρίσκεται το «Υπερώον», όπου τελειώνει και ο διάδρομος. Ο διάδρομος στα αριστερά οδηγεί σε ένα και μοναδικό θάλαμο, τον «Θάλαμο των Παραπετασμάτων», όπου ο μεγαλοπρεπής στολισμός από κουρτίνες, σταλαγμιτικό και σταλακτιτικό υλικό είναι μαγευτικός.
Σπήλαιο Σφεντόνη
Το Σπήλαιο Ζωνιανών, Σπήλαιο Σφεντόνη ή του Σφεντόνη η Τρύπα, βρίσκεται περίπου 1 χλμ. βορειοανατολικά των Ζωνιανών της επαρχίας Μυλοποτάμου. Το σπήλαιο είναι προσβάσιμο και θεωρείται το πιο όμορφο επισκέψιμο σπήλαιο της Κρήτης, και ένα από τα ομορφότερα στην Ελλάδα, με πολύ πλούσιο σταλακτιτικό και σταλαγμιτικό διάκοσμο. Ανήκει στο Φυσικό Πάρκο Ψηλορείτη, που έχει ενταχθεί στα Γεωπάρκα της UNESCO.
Έχει αξιοποιηθεί τουριστικά και θα χρειαστεί να πληρώσετε αντιτιμο εισόδου, το οποίο συμπεριλαμβάνει και το κόστος ξενάγησης. Θα χρειαστεί να σας συνοδεύσει ένας έμπειρος ξεναγός από τα Ζωνιανά, για την ασφάλεια σας και του σπηλαίου, ο οποίος θα σας παρέχει όλες τις πληροφορίες για το σπήλαιο. Στο σπήλαιο έχουν τοποθετηθεί μεταλλικοί διάδρομοι με σκοινιά, για περισσότερη ασφάλεια. Επίσης, είναι προσβάσιμο και από άτομα με ειδικές ανάγκες.
Το σπήλαιο έχει μέγιστο μήκος 145 μ. και έκταση περίπου 3.000 τ.μ., αλλά οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να δουν περίπου τα 2/3 της συνολικής έκτασης του σπηλαίου, περιηγούμενοι σε ένα διάδρομο συνολικού μήκους 270 μέτρων. Υπάρχουν ογκώδεις κολώνες που δημιουργούν δαιδαλώδη διαμερίσματα μέσα στο σπήλαιο. Πολλοί σταλακτίτες και σταλαγμίτες με διαφορετικά χρώματα και σχήμα διακοσμούν τις 14 αίθουσες του σπηλαίου. Σε αρκετά σημεία υπάρχουν λιθωματικές λεκάνες νερού. Επίσης μπορείτε να δείτε και τα λεγόμενα «μαργαριτάρια των σπηλαίων», ασβεστιτικά συγκρίματα συγκεντρικής ανάπτυξης που αναπτύσσονται σε ρηχές σπηλαιολίμνες. Τέλος, ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η λάμψη από τους μικροσκοπικούς κρυστάλλους από ανθρακικό ασβέστιο.
Μέσα στο σπήλαιο ζουν 4 είδη νυχτερίδων και δεκάδες είδη ασπονδύλων (μαλάκια, αράχνες, ψευδοσκορπιοί, ισόποδα, διπλόποδα, κολέμβολα, ορθόπτερα, κ.ά.), μερικά από τα οποία είναι άχρωμα, τυφλά, ενώ τουλάχιστον δύο είδη έχουν εντοπιστεί μόνο στο Σπήλαιο Σφεντόνη. Το σπήλαιο όμως έχει και αρχαιολογική αξία. Οι ανασκαφές έδειξαν ότι το σπήλαιο χρησιμοποιούνταν από βοσκούς περιστασιακά μεν, αλλά για χιλιάδες χρόνια. Η χρονολόγηση της κεραμικής έδειξε ότι υπήρξε μια διαρκής αλλά όχι έντονη χρήση του σπηλαίου από τη νεολιθική εποχή μέχρι και σήμερα.
Το σπήλαιο των Ζωνιανών ονομάζεται από τους ντόπιους ως «Του Σφεντόνη η Τρύπα». Η ονομασία αυτή προέρχεται από έναν αντάρτη από τα Σφακιά, τον Σφεντόνη, ο οποίος κρυβόταν στο σπήλαιο. Πολλοί είναι οι μύθοι και οι παραδόσεις που συνδέονται με τον χαΐνη αυτόν. Μια μέρα, λένε, εκεί που έψηνε κρέας στην είσοδο της σπηλιάς, ένα αγόρι τον πλησίασε για να του ζητήσει λίγο φαγητό. Ο Σφεντόνης, η κρυψώνα του οποίου αποκαλύφτηκε, νευρίασε και τον κλώτσησε με την μπότα του τόσο δυνατά, που το σκότωσε επί τόπου.
Σπήλαιο Ψυχρού (Δικταίο Άντρο)
Το επιβλητικό Σπήλαιο του Δία, το Δικταίο Άντρο, βρίσκεται πάνω από το χωριό Ψυχρό του Οροπεδίου Λασιθίου, σε υψόμετρο 1.025 μ. Στο Ψυχρό υπάρχει άνετος χώρος στάθμευσης με πολλά εστιατόρια, από τον οποίο ξεκινούν δύο μονοπάτια για το σπήλαιο και η διάρκεια ανάβασης είναι περίπου 15 λεπτά.
Το ευκολότερο μονοπάτι είναι αυτό στα αριστερά, καθώς στο δεύτερο (και πιο παλιό) οι πέτρες έχουν φθαρεί από τους χιλιάδες τουρίστες και γλιστρούν. Η διαδρομή για το σπήλαιο είναι υπέροχη, καθώς η θέα προς τον κάμπο του Λασιθίου είναι πανοραμική. Αν δεν θέλετε να περπατήσετε, υπάρχουν γαϊδουράκια που μεταφέρουν τους επισκέπτες στο σπήλαιο με κάποιο αντίτιμο. Δίπλα στην είσοδο του σπηλαίου υπάρχει περίπτερο όπου μπορείτε να προμηθευτείτε εισιτήρια για το σπήλαιο. Το σπήλαιο, που έχει έκταση 2200 τμ, φωτίζεται επαρκώς, ενώ οι διαδρομές μέσα σε αυτό γίνονται από καλά διαμορφωμένο μονοπάτι συνολικού μήκους 250μ.
Κοντά στην είσοδο, στα δεξιά υπάρχει ένας προθάλαμος και χαμηλότερα αρχίζει η μεγάλη αίθουσα. Νοτιοανατολικά του θαλάμου, υπάρχει ένα μεγάλο σταλαγμιτικό συγκρότημα. Επίσης, υπάρχουν μερικά παλαιά και νεότερα κτίσματα. Ένας μικρότερος θάλαμος υπάρχει στη βορειοδυτική πλευρά. Προχωρώντας προς το εσωτερικό, ο επισκέπτης μπαίνει στη μεγάλη αίθουσα με το μεγαλύτερο τμήμα της να καλύπτεται από συμπαγή βράχο και μεγάλους σταλαγμίτες.
Στο δεύτερο τμήμα βρίσκεται ένας μεγάλος και πολύ θεαματικός αναδιπλούμενος σταλακτίτης, που ονομάζεται «μανδύας του Δία». Ο σταλακτίτης αυτός έχει υποστεί φθορά από τους επισκέπτες του σπηλαίου. Όλο το εσωτερικό της αίθουσας έχει εντυπωσιακό διάκοσμο με μεγάλες στήλες, σταλαγμίτες, σταλακτίτες και παραπετάσματα, κάνοντας το ένα από τα πιο θεαματικά σπήλαια της Κρήτης.
Σπήλαιο Ελεφάντων
Στην περιοχή Δρέπανο του Ακρωτηρίου στο νομό Χανίων και έξω από τον κόλπο της Σούδας, βρίσκεται το υποθαλάσσιο Σπήλαιο των Ελεφάντων. Το σπήλαιο ανακαλύφθηκε μόλις το 1999 από τον ψαροτουφεκά Μανώλη Ευθυμάκη. Αμέσως, η Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας, οργάνωσε την πρώτη αποστολή εξερεύνησης του σπηλαίου στις 31 Μαρτίου 2000. Τα ευρήματα ήταν φανταστικά, καθώς εκτός από την εκπληκτική ομορφιά του σπηλαίου, βρέθηκαν σε αυτό οστά ελεφάντων.
Το σπήλαιο έχει διανοιχτεί σε Μεσοζωικούς ασβεστόλιθους. Η είσοδος της σπηλιάς (πλάτους 9 μ. και ύψους 6,5 μ.) βρίσκεται σε βάθος 10 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας και συνεχίζει σε ένα τούνελ μήκους περίπου 40 μέτρων. Το υπόλοιπο τμήμα, μήκους 125 μ. και μέσου πλάτους 25μ., το οποίο αποτελεί και την κύρια αίθουσα του σπηλαίου, έχει, λόγω της μορφολογίας του, εν μέρει κατακλυστεί από ύδατα. Το βάθος του πυθμένα σε αυτή την αίθουσα κυμαίνεται από λίγα εκατοστά ως 4 μ., ενώ το ύψος της οροφής πάνω από την επιφάνεια του νερού ξεπερνά σε ορισμένα σημεία τα 10 μ.
Όλη η οροφή της σπηλιάς είναι γεμάτη από σταλακτίτες κοκκινωπού χρώματος, το οποίο οφείλεται στην περιεκτικότητα αλουμινίου και σιδήρου στα πετρώματα του σπηλαίου. Μέσα στο νερό υπάρχουν και πολλοί σταλαγμίτες, γεγονός που δηλώνει πως κάποτε το δάπεδο του σπηλαίου δεν καλυπτόταν από νερό. Άλλωστε και η μελέτη των ιζημάτων (βιολογικών, κλαστικών και χημικών) καταδεικνύει με βεβαιότητα ότι το σπήλαιο σε παλαιότερες εποχές ήταν στεγνό. Επίσης και ο αέρας που βρίσκεται μέσα στην σπηλιά είναι αναπνεύσιμος.
Σπήλαιο Αγίας Παρασκευής (Σκοτεινού)
Λίγο έξω από το χωριό Σκοτεινό Πεδιάδος Ηρακλείου η κρητική φύση φιλοξενεί ένα από τα πιο σημαντικά θαύματά της. Πρόκειται για το περίφημο Σπήλαιο της Αγίας Παρασκευής στο Σκοτεινό. Το όνομά του το οφείλει στο εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής που βρίσκεται στο πλάτωμα πάνω από το σπήλαιο ενώ κατά τους προηγούμενους αιώνες υπήρχε παλαιότερο εκκλησάκι μέσα στο ίδιο το σπήλαιο.
Το παλιό εκκλησάκι δεν σώζεται σήμερα παρά μονάχα ένας σωρός από τις πέτρες του. Την ημέρα της γιορτής της Αγίας Παρασκευής γίνεται γλέντι, ενώ τα παλιότερα χρόνια μέσα στο χώρο του σπηλαίου, λίγο μετά την είσοδό του και στο σημείο όπου υπάρχει ένα μεγάλο πλάτωμα κάθονταν μουσικοί με λαγούτο και λύρα και έπαιζαν μουσική ενώ ο κόσμος χόρευε κρητικούς χορούς. Το έθιμο αυτό φαίνεται να έρχεται κατευθείαν από τη Μινωική εποχή και έφτασε ως τις μέρες μας. Λίγα μέτρα παραδίπλα από το ναό υπάρχει και ο σύγχρονος ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου.
Το σπήλαιο στο Σκοτεινό είναι από τα πιο σημαντικά σπήλαια όλης της Κρήτης και από σπηλαιολογική άποψη αλλά και από αρχαιολογική. Κατά την αρχαιότητα όπως δείχνουν ανασκαφές αλλά και πολλές λαθρανασκαφές το σπήλαιο λειτουργούσε ως λατρευτικό για αιώνες και ακόμα και σήμερα ο επισκέπτης θα δει παντού σκόρπια θραύσματα από αρχαία κεραμικά αγγεία.
Η είσοδος στο σπήλαιο είναι αρκετά εύκολη αφού υπάρχουν σκαλοπάτια που οδηγούν από το δρόμο που φτάνει ως αυτό μέσα στο στόμιο της μεγάλης καρστικής δολίνης όπου ανοίγεται το σπήλαιο. Τα σκαλοπάτια κατηφορίζουν ομαλά μέσα στο σπήλαιο ανάμεσα σε ένα άλσος από δέντρα που έχουν φυτευτεί και που φτάνουν μέχρι την είσοδό του. Τα σκαλοπάτια φτάνουν μέχρι και τα πρώτα μέτρα της πρώτης αίθουσας και μετά μετατρέπονται σε ένα πρόχειρο μονοπάτι.
Αυτό που προκαλεί δέος στον επισκέπτη αμέσως είναι το μέγεθος της αίθουσας του σπηλαίου που είναι πραγματικά τεράστιο. Το ύψος του σπηλαίου φτάνει μέχρι και τα 37 μέτρα γεγονός που το κατατάσσει στα πλέον ευρύχωρα του νησιού.
Με πληροφορίες από τον Ταξιδιωτικό Οδηγό Κρήτης / cretanbeaches