Το ερώτημα αν η σειρά γέννησης των αδελφών διαμορφώνει την προσωπικότητά μας εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο συζήτησης ανάμεσα σε ψυχολόγους και κοινωνιολόγους.
Ίσως μεγαλώσατε βοηθώντας τη μητέρα σας να φροντίζει τα μικρότερα αδέλφια σας, είχατε δουλειές ή ευθύνες στο σπίτι ή ήσασταν το συναισθηματικό καταφύγιο για τον έναν ή και τους δύο γονείς σας.
Για παράδειγμα, ίσως μαγειρεύατε για την οικογένειά σας, μεταφέρατε τα αδέλφια σας στις εξωσχολικές δραστηριότητες ή ακούγατε τη μητέρα σας να παραπονιέται για τους γείτονες.
Μπορεί να νιώθετε ότι δεν είχατε μια κανονική παιδική ηλικία ή ότι σας «κλέψανε» την παιδική ηλικία σας με αυτά τα επιπλέον βάρη και τις ευθύνες.
Όλο αυτό που περιγράψαμε είναι ευρύτερα γνωστό ως Eldest Daughter Syndrome (Σύνδρομο της Πρωτότοκης Κόρης) και είναι ένας ανεπίσημος ψυχο-κοινωνιολογικός όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τα ιδιαίτερα ψυχολογικά και κοινωνικά βάρη που συχνά επωμίζεται η μεγαλύτερη κόρη σε μια οικογένεια, ειδικά σε δυσλειτουργικά ή πιο παραδοσιακά νοικοκυριά.
Τα χαρακτηριστικά του Eldest Daughter Syndrome
- Υπευθυνότητα από μικρή ηλικία
Η πρωτότοκη κόρη αναλαμβάνει συχνά γονεϊκούς ρόλους — φροντίζει τα μικρότερα αδέρφια, βοηθά στις δουλειές του σπιτιού, ή ακόμη και υποστηρίζει συναισθηματικά τους γονείς της. - Υπερβολικές προσδοκίες
Συχνά οι γονείς έχουν υψηλές απαιτήσεις από την πρώτη τους κόρη – να είναι τέλεια, υπάκουη, ώριμη, επιτυχημένη. - Καταπίεση προσωπικών αναγκών
Οι μεγαλύτερες κόρες μπορεί να μάθουν να αγνοούν τα δικά τους συναισθήματα ή ανάγκες για χάρη της οικογένειας, οδηγώντας σε burnout ή δυσκολία να ζητήσουν βοήθεια αργότερα στη ζωή τους. - Άγχος, ενοχές και τελειομανία
Νιώθουν συχνά ότι πρέπει να τα έχουν όλα υπό έλεγχο, αλλιώς "αποτυγχάνουν" ως άτομα ή αδελφές. - Συναισθηματική ωριμότητα / πρόωρη ενηλικίωση
Η πρωτότοκη κόρη μπορεί να μεγαλώσει πολύ γρήγορα ψυχικά και να δυσκολεύεται να απολαύσει την παιδική της ηλικία.
Παρά το γεγονός ότι απασχολεί την επιστημονική κοινότητα και το κοινό για περισσότερα από 100 χρόνια, το ερώτημα αν η σειρά γέννησης των αδελφών διαμορφώνει την προσωπικότητά μας εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο συζήτησης.
Eιδικά καθώς ανάμεσα στα προβλήματα που μπορεί να προκαλέσει στο άτομο που πάσχει από αυτό είναι μια παροιμιώδης δυσκολία να χαλαρώσει ή να δείξει ευαλωτότητα, η ανάγκη να φροντίζει πάντα τους άλλους, ακόμα και εις βάρος του εαυτού της, οι επιλογές ζωής βασισμένες στο "τι πρέπει" και όχι στο "τι θέλει" και ο φόβος της αποτυχίας ή απογοήτευσης των άλλων.
Ιστορικά, οι έρευνες έχουν καταλήξει σε αντιφατικά αποτελέσματα καθώς όντως κάτι τέτοιο είναι δύσκολο να μετρηθεί. Η Rodica Damian, αναπληρώτρια καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Χιούστον, στο Τέξας των ΗΠΑ, εξηγεί ότι οι προηγούμενες μελέτες συχνά περιλάμβαναν μικρά δείγματα. Επιπλέον, δεδομένου ότι τα τεστ προσωπικότητας συχνά συμπληρώνονται από τους ίδιους τους συμμετέχοντες, ενδέχεται να επηρεάζονται από διάφορες προκαταλήψεις.
Πρόσφατες μελέτες επισημαίνουν ότι μια σειρά από διαφορετικές μεταβλητές μπορεί να δυσχεράνουν τη διερεύνηση του κατά πόσον η σειρά γέννησης είναι συστηματική, δηλαδή επηρεάζει κάθε άτομο με τον ίδιο τρόπο. Ο συνολικός αριθμός των αδελφών μπορεί να είναι ένας παράγοντας, για παράδειγμα: θα ήταν αναμενόμενο η συνολική δυναμική να είναι διαφορετική σε μια οικογένεια με δύο αδέλφια σε σύγκριση με μια οικογένεια με επτά αδέλφια. Το να είναι το μεγαλύτερο ή το μικρότερο παιδί σε αυτές τις οικογένειες διαφορετικού μεγέθους μπορεί να είναι μια πολύ διαφορετική εμπειρία και να μην είναι άμεσα συγκρίσιμη.
Θετικά χαρακτηριστικά, αρνητικές εμπειρίες
«Το σύνδρομο της πρωτότοκης κόρης αναφέρεται στα χαρακτηριστικά και τις εμπειρίες των πρωτότοκων παιδιών - και ιδίως των κοριτσιών», λέει η αμερικανίδα ψυχολόγος Δρ Kate Eshleman. «Υπάρχουν κάποια θετικά χαρακτηριστικά, αλλά και κάποιες αρνητικές εμπειρίες που μπορεί να αντιμετωπίσουν αυτά τα άτομα».
Ωστόσο, είναι σημαντικό να γνωρίζετε ότι δεν πρόκειται για μια πραγματική διάγνωση ψυχικής υγείας. «Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας κάνουν διαγνώσεις με βάση το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών», εξηγεί η Δρ Eshleman. «Το σύνδρομο της πρωτότοκης κόρης δεν είναι επίσημη διάγνωση».
Ακόμα και αν έχετε έναν μεγαλύτερο αδελφό, μπορεί να έχετε κάποια από τα χαρακτηριστικά που είναι γνωστά από το σύνδρομο της πρωτότοκης κόρης.
«Αυτό μπορεί να οφείλεται σε στερεότυπα και στον ρόλο της γυναίκας στο σπίτι», προσθέτει. «Ακόμα και αν υπάρχει μεγαλύτερος γιος, ιστορικά, πολλές από τις υποχρεώσεις φροντίδας των παιδιών και τις οικιακές εργασίες έχουν ανατεθεί στις γυναίκες, ακόμα και όταν αυτές μεταφέρονται στα παιδιά του σπιτιού. Αν υπάρχει μεγαλύτερο αρσενικό παιδί, ενδεχομένως, μερικές από αυτές τις τυπικά αντιληπτές γονικές υποχρεώσεις ανατίθενται ή αναλαμβάνονται από το μεγαλύτερο θηλυκό παιδί του σπιτιού».
Και σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη, οι πρωτότοκες κόρες τείνουν να ωριμάζουν νωρίτερα. Οι ερευνητές επισημαίνουν μια σύνδεση μεταξύ μητέρων με υψηλά επίπεδα προγεννητικού στρες και πρωτότοκων κοριτσιών που εμφανίζουν πρώιμα σημάδια εφηβικής ωρίμανσης των επινεφριδίων. Η εφηβική ωρίμανση των επινεφριδίων περιλαμβάνει την ανάπτυξη τριχοφυΐας στο σώμα και αλλαγές στο δέρμα, καθώς και κοινωνικές και γνωστικές αλλαγές.
«Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι μια μητέρα έχει δύο δουλειές. Αυτό επηρεάζει τη μητέρα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, αλλά συνεχίζει να έχει επίδραση και μετά τη γέννηση του παιδιού», εξηγεί η Δρ Eshleman. «Η μεγαλύτερη κόρη μπορεί να γίνει η κύρια φροντιστής των άλλων αδελφών — και τότε υπάρχουν παράγοντες στρες που επηρεάζουν την μεγαλύτερη κόρη και που θα μπορούσαν να προκαλέσουν την πρόωρη έναρξη της εφηβείας της».
Το μέγεθος της οικογένειας και η εμπειρία του να είσαι παιδί σε μια δεδομένη οικογένεια μπορεί με τη σειρά του να είναι συνυφασμένο με πολλούς άλλους παράγοντες, όπως η κοινωνικοοικονομική κατάσταση της οικογένειας (για παράδειγμα, οι πλουσιότερες οικογένειες με υψηλότερη κοινωνικοοικονομική κατάσταση τείνουν να έχουν λιγότερα παιδιά). Και μετά υπάρχει η ηλικία και το φύλο ενός ατόμου, που μπορεί να επηρεάσουν την εμπειρία του μέσα στην οικογένεια και πέρα από αυτήν.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι ερευνητές δεν έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η σειρά γέννησης έχει συνεπή και καθολική επίδραση στην προσωπικότητά μας. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η σειρά γέννησης είναι άσχετη. Και μάλιστα μπορεί να παίζει ρόλο σε ορισμένες οικογένειες ή πολιτισμούς.
Πεποιθήσεις που είναι κάπως ξεπερασμένες
«Νομίζω ότι οι άνθρωποι έχουν πολλές πεποιθήσεις που είναι κάπως ξεπερασμένες ή που δεν είχαν ποτέ καμία βάση», λέει μιλώντας στο BBC η Julia Rohrer, ερευνήτρια προσωπικότητας στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας στη Γερμανία. «Για παράδειγμα, το «σύνδρομο της πρωτότοκης κόρης» είναι πολύ διαδεδομένο – φυσικά, οι γυναίκες συχνά εξακολουθούν να έχουν διαφορετικούς ρόλους και αναμένεται να παρέχουν περισσότερη φροντίδα. Και μετά, τα πρωτότοκα παιδιά αναμένεται να φροντίζουν τα μικρότερα αδέλφια τους», λέει. Και προσθέτει:
«Για μερικές γυναίκες, αυτό μπορεί να ταιριάζει απόλυτα με την εμπειρία τους, αλλά για άλλες δεν ισχύει, επειδή κάθε οικογένεια είναι διαφορετική». Με άλλα λόγια, δεν είναι όλες οι πρωτότοκες κόρες υπεύθυνες και φροντιστικές – αλλά για μερικές, η ιδέα του "συνδρόμου της πρωτότοκης κόρης" μπορεί να ακούγεται αληθινή, επειδή πραγματικά μεγάλωσαν φροντίζοντας τα μικρότερα αδέλφια τους και αισθάνονται ότι αυτή η εμπειρία τις διαμόρφωσε».
«Δεν έχει μόνιμη επίδραση στην προσωπικότητα»
Η Rohrer και οι συνεργάτες της διαπίστωσαν ότι η σειρά γέννησης «δεν έχει μόνιμη επίδραση στα γενικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας», μετά από εξέταση τριών μεγάλων συνόλων δεδομένων από έρευνες στο Ηνωμένο Βασίλειο, τις ΗΠΑ και τη Γερμανία, τα οποία περιλάμβαναν δεδομένα από αρκετές χιλιάδες άτομα. Ωστόσο, η μελέτη επιβεβαίωσε προηγούμενα ευρήματα σχετικά με την επίδραση της σειράς γέννησης σε ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό: την νοημοσύνη.
Η νοημοσύνη είναι ένα σύνθετο φαινόμενο και η μελέτη τη μετρά μόνο με τη μορφή της απόδοσης σε τεστ νοημοσύνης και της αυτοαξιολόγησης της νοημοσύνης. «Επιβεβαιώσαμε ότι τα πρωτότοκα παιδιά έχουν υψηλότερες βαθμολογίες σε αντικειμενικά μετρημένη νοημοσύνη και επιπλέον διαπιστώσαμε ένα παρόμοιο φαινόμενο στην αυτοαξιολόγηση της νοημοσύνης», έγραψαν η Rohrer και οι συνεργάτες της στη μελέτη. Προηγούμενες έρευνες είχαν καταγράψει ότι οι επιδόσεις σε τεστ νοημοσύνης «μειώνονται ελαφρώς από τα πρωτότοκα στα μεταγενέστερα παιδιά».
Η Damian συμφωνεί: «Αν και δεν βρίσκουμε συστηματικές διαφορές στην προσωπικότητα, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν κοινωνικές διαδικασίες μέσα σε κάθε οικογένεια ή σε κάθε κουλτούρα που μπορούν να οδηγήσουν σε διαφορετικά αποτελέσματα με βάση τη σειρά γέννησης».
«Αν η κοινωνική νόρμα βασίζεται στη σειρά γέννησης, τότε ναι, η σειρά γέννησης θα επηρεάσει τα αποτελέσματα», λέει η Ντάμιαν.
Σύμφωνα με την Damian, η σειρά γέννησης έχει «αμελητέα επίδραση» και στην επαγγελματική σταδιοδρομία. Στο παρελθόν, κυριαρχούσε μεταξύ των επιστημόνων η ιδέα ότι τα μεγαλύτερα αδέλφια θα ακολουθούσαν μια πιο ακαδημαϊκή ή επιστημονική καριέρα, ενώ τα μικρότερα μια πιο δημιουργική.
Ωστόσο, η Damian διαπίστωσε το αντίθετο: στη διαχρονική της μελέτη, η οποία εξέτασε ένα δείγμα μαθητών λυκείου στις ΗΠΑ το 1960 και, 60 χρόνια αργότερα, τους ίδιους συμμετέχοντες, τα πρωτότοκα αδέλφια κατέληξαν σε πιο δημιουργικές καριέρες.
Τα δήθεν «εγωιστικά» μοναχοπαίδια
Τα μοναχοπαίδια συχνά αντιμετωπίζουν το στερεότυπο ότι είναι πιο εγωιστικά από τα παιδιά που έχουν αδέλφια, υποτίθεται επειδή δεν χρειάζεται να ανταγωνίζονται για την προσοχή των γονιών τους. Πρόσφατες μελέτες, ωστόσο, έχουν δείξει ότι αυτό δεν ισχύει και ότι το να μεγαλώνεις χωρίς αδέλφια δεν οδηγεί σώνει και ντε σε αυξημένο ναρκισσισμό. Άλλες έρευνες υποδηλώνουν ότι οι κοινωνικές συμπεριφορές των μοναδικών παιδιών σε σύγκριση με τα παιδιά που έχουν αδέλφια δεν είναι σημαντικές ή διαδεδομένες και «μπορεί να μειώνονται με την ηλικία».
Οι έρευνες για το σύνδρομο δεν έχουν συμπεριλάβει τα μοναχοπαίδια, με το σκεπτικό ότι δεν μπορούν να συγκριθούν δίκαια με τα παιδιά που έχουν μεγαλώσει με αδέλφια. Ωστόσο, είναι δυνατό να συγκριθούν τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των αδελφών και των μοναχοπαιδιών, σύμφωνα με μια μελέτη του 2025 των Michael Ashton, καθηγητή ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Brock του Καναδά, και Kibeom Lee, καθηγητή ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κάλγκαρι του Καναδά.
Η μελέτη τους παρουσίασε μερικά νέα και ενδιαφέροντα αποτελέσματα. Εξετάστηκε η σχέση μεταξύ προσωπικότητας, σειράς γέννησης και αριθμού αδελφών, σε 700.000 ενήλικες σε ένα δείγμα και σε περισσότερα από 70.000 σε ένα άλλο, ξεχωριστό δείγμα. Τα μεσαία και τα τελευταία αδέλφια είχαν υψηλότερη μέση βαθμολογία στις κλίμακες «Ειλικρίνεια-Ταπεινότητα» και «Ευγένεια» από τα πρωτότοκα αδέλφια. Η «Ειλικρίνεια-Ταπεινότητα» μετρά πόσο ειλικρινής και ταπεινός είναι ένας άνθρωπος, δηλαδή, ένα άτομο με υψηλή βαθμολογία είναι σχεδόν απίθανο να χειραγωγεί τους άλλους, να παραβαίνει τους κανόνες ή να αισθάνεται ότι έχει περισσότερα δικαιώματα από τους άλλους.
Ένα άτομο με χαμηλή βαθμολογία μπορεί να είναι πιο επιρρεπές στο να παραβαίνει τους κανόνες και να αισθάνεται έντονη αυτοπεποίθηση. Στην κλίμακα της ευγένειας, ένα άτομο με υψηλή βαθμολογία τείνει να είναι επιεικής, επιεικής στην κρίση των άλλων, ισορροπημένο και πρόθυμο να συμβιβαστεί, ενώ ένα άτομο με χαμηλή βαθμολογία μπορεί να «κρατάει μούτρα», να είναι πεισματάρικο, να θυμώνει εύκολα και να είναι επικριτικό προς τους άλλους.
«Αυτές οι διαφορές ήταν αρκετά μικρές, ιδιαίτερα όταν οι συγκρίσεις αφορούσαν άτομα από οικογένειες με τον ίδιο αριθμό παιδιών», αναφέρουν οι Ashton και Lee. «Αντίθετα, οι διαφορές σε αυτές τις διαστάσεις μεταξύ ατόμων από οικογένειες με ένα παιδί και ατόμων από οικογένειες με έξι ή περισσότερα παιδιά ήταν σημαντικά μεγαλύτερες, κάπου μεταξύ των μεγεθών που οι κοινωνικοί επιστήμονες θα χαρακτήριζαν ως «μικρές» και «μέτριες».
Αν και - επαναλαμβάνουμε - δεν πρόκειται για μια επίσημη ψυχιατρική διάγνωση, το «Eldest Daughter Syndrome» συζητείται ακόμη ευρέως σε ψυχολογικά άρθρα, social media και από θεραπευτές, ιδιαίτερα σε πολιτισμούς όπου τα έμφυλα και οικογενειακά καθήκοντα είναι πιο έντονα καθορισμένα (π.χ. ασιατικές, λατινοαμερικανικές ή μεσογειακές οικογένειες — περιλαμβανομένης και της ελληνικής κουλτούρας).
Έτσι - κάποιοι αναρωτιούνται εύλογα - είναι η επίδραση της σειράς γέννησης απλώς μια θεωρία... «ζόμπι» – μια θεωρία που αρνείται να πεθάνει; Η Rohrer διαφωνεί. «Δεν είμαι σίγουρη αν θα το αποκαλούσα "θεωρία-ζόμπι"», λέει. «Από επιστημονική άποψη, νομίζω ότι η βιβλιογραφία προχωρά αρκετά παραγωγικά ως προς αυτό το ζήτημα...».