Αυτή είναι η ταινία που το Χόλιγουντ φοβάται πολύ να δείξει. Αυτό είναι το μήνυμα σε μια παθιασμένη επιστολή του σκηνοθέτη Άντριου Λέβιτας προς την MGM πριν από μερικές μέρες, στην οποία κατηγόρησε τον κινηματογραφικό γίγαντα ότι «ποδοπατούσε άγρια» τη ζωή, την κληρονομιά και την ανδρεία αθώων ανθρώπων.
Οι αθώοι είναι οι κάτοικοι μιας αλιευτικής πόλης στην Ιαπωνία, των οποίων η ζωή έχει καταστραφεί από ένα τοξικό σκάνδαλο βιομηχανικής ρύπανσης και των οποίων τη συγκλονιστική αληθινή ιστορία αποκαλύπτει η ταινία. Πρωταγωνιστής της είναι ο αντισυμβατικός σταρ του Χόλιγουντ Τζον Ντεπ, ο οποίος πρόσφατα πρωταγωνίστησε σε ένα άλλου είδους σκάνδαλο, μετά τον χωρισμό του με την Άμπερ Χερντ.
Σύμφωνα με τον Λέβιτας, έναν καλλιτέχνη και σκηνοθέτη που είναι παντρεμένος με την Ουλαλή mezzo-soprano Κάθριν Τζένκινς, η MGM «έθαψε» την τελευταία του ταινία, με τίτλο «Minamata», επειδή φοβάται να συνδεθεί με μια ταινία στην οποία ο διάσημος ηθοποιός δεν παίζει μόνο τον πρωταγωνιστικό ρόλο, αλλά είναι και παραγωγός.
Όπως γράφει ο Τομ Λέοναρντ για την «Daily Mail», η ταινία -που γυρίστηκε πριν ο Τζόνι Ντεπ χάσει τη δίκη πέρυσι, λόγω των ισχυρισμών ότι χτυπούσε την πρώην σύζυγό του, Άμπερ Χερντ- έπρεπε να κυκλοφορήσει τον Φεβρουάριο. Όμως, δεν έχει ακόμη γίνει διαθέσιμη στις ΗΠΑ, αν και θα βρίσκεται στους κινηματογράφους του Ηνωμένου Βασιλείου και στις ψηφιακές πλατφόρμες από τις 13 Αυγούστου.
Η χαμηλού προϋπολογισμού ταινία ήταν ένα έργο πάθους για τον Τζόνι Ντεπ. Παίζει τον περίφημο αλλά ασταθή Αμερικανό φωτογράφο Γουίλιαμ Γιουτζίν Σμιθ (W. Eugene Smith), ο οποίος πήγε σε μια απομακρυσμένη γωνιά της νότιας Ιαπωνίας για να καταγράψει ένα σκάνδαλο δηλητηρίασης που προκλήθηκε από την απελευθέρωση υδραργύρου από ένα εργοστάσιο που ανήκει στην Chisso Corporation, μια χημική εταιρεία.
Η ρύπανση συνεχίστηκε για δεκαετίες και όλο αυτό το διάστημα οι ντόπιοι κάτοικοι της Μιναμάτα έτρωγαν δηλητηριασμένα θαλασσινά. Επηρέασε χιλιάδες, πλήττοντάς τους με μια τρομακτική νευρολογική διαταραχή, που ονομάζεται ασθένεια Minamata.
Η κατάσταση οδήγησε σε σοβαρές παραμορφώσεις, παράλυση, παραφροσύνη και θάνατο. Οι φυσικές επιδράσεις ήταν παρόμοιες με την εγκεφαλική παράλυση, αφήνοντας τα θύματα με αποσκελετωμένα σώματα, στριμμένα χέρια και επιμήκη δάχτυλα. Ήταν επίσης εκ γενετής, με συνέπεια τα μωρά να γεννιούνται τυφλά, κωφά και εγκεφαλικά κατεστραμμένα.
Θα είναι αυτή η τελευταία ταινία του Τζόνι Ντεπ;
Στην ταινία πρωταγωνιστούν επίσης ο Μπιλ Νάι ως Ρόμπερτ Χέις, πρώην εκδότης του Σμιθ στο περιοδικό «Life», και η Κάθριν Τζένκινς ως υποδιευθύντριά του στον πρώτο της ρόλο στον κινηματογράφο. Όμως, όπως εξελίσσεται η καριέρα του Τζόνι Ντεπ, πρέπει κανείς να αναρωτηθεί αν μπορεί αυτή να είναι η τελευταία του ταινία.
Θα μπορούσε η τελευταία ματιά στην οθόνη αυτού του ταλαντούχου αλλά γεμάτου μπελάδες ηθοποιού, να είναι ο μποέμ Σμιθ; Για να τον ενσαρκώσει, ο Τζόνι Ντεπ έγινε ουσιαστικά αγνώριστος, με γκρίζο μούσι, γυαλιά και μπερέ.
Μετά την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου τον περασμένο Νοέμβριο-στην οποία ένας δικαστής έκρινε ότι ο Τζόνι Ντεπ επιτέθηκε στην πρώην σύζυγό του, Άμπερ Χερντ, δεκάδες φορές και την απείλησε για τη ζωή της κατά τη διάρκεια του σύντομου και θυελλώδους γάμου τους, ο 58χρονος ηθοποιός έγινε persona non grata στο Χόλιγουντ.
Η Warner Bros δεν τον άφησε να παίξει τον κακό μάγο Grindelwald στην τρίτη ταινία Fantastic Beasts, παρόλο που είχε την υποστήριξη της Τζ. Κ. Ρόουλινγκ, στο βιβλίο της οποίας βασίστηκε η ταινία. Κανένα άλλο έργο δεν είναι στον ορίζοντα για τον Τζόνι Ντεπ.
Όλα αυτά σχετίζονται με αυτό που συνέβη στη Μιναμάτα, λέει ο σκηνοθέτης του. Ο Λέβιτας ισχυρίζεται ότι ο Σαμ Γουόλμαν, το ανώτερο στέλεχος της MGM που αγόρασε την ταινία, του είπε ότι δεν θα προωθηθεί και ότι «η MGM αποφάσισε να θάψει την ταινία».
Κατηγόρησε την εταιρεία ότι έβαλε τις ανησυχίες της για τον Τζόνι Ντεπ πάνω από τα θύματα της Μιναμάτα και τις οικογένειές τους. Η συμπεριφορά της MGM, είπε ο Λέβιτας, ήταν μια «έντονη υπενθύμιση» του τρόπου με τον οποίο η ιαπωνική Chisso Corporation κακοποίησε τους απλούς ανθρώπους μετά τη μόλυνση της θάλασσας γύρω από το εργοστάσιό της, και στη συνέχεια αρνήθηκε να αποζημιώσει τους ντόπιους, των οποίων η ζωή καταστράφηκε.
Αποφασισμένος να ντροπιάσει τη MGM, συμπεριέλαβε μερικές από τις τρομακτικές φωτογραφίες που ο Σμιθ κατάφερε να τραβήξει -τα παραμορφωμένα θύματα- και ο οποίος χτυπήθηκε τόσο άσχημα από τους «μπράβους» της Chisso που δεν συνήλθε τελείως καλά ποτέ.
«Ναι, είναι νομικά στα δικαιώματά σας να θάψετε την ιστορία τους όπως τόσοι άλλοι είχαν κάνει στο παρελθόν, αλλά έχετε ηθική υποχρέωση να το κάνετε καλύτερα από αυτό», κεραυνοβόλησε ο Λέβιτας, επιτυχημένος γλύπτης, αλλά πρωτάρης στη δημιουργία ταινιών μεγάλου μήκους. Η Minamata είναι μόλις η δεύτερή του.
Ακόμα όμως, όπως φαίνεται, η MGM δεν έχει αλλάξει τη στάση της. Η εταιρεία επιβεβαίωσε ότι η ταινία Minamata συνεχίζει να είναι ανάμεσα στις μελλοντικές κυκλοφορίες της, αλλά μια πραγματική ημερομηνία δεν έχει ακόμη ανακοινωθεί.
Ο Τζόνι Ντεπ στην πραγματικότητα έχει πολλά κοινά με τον Γουίλιαμ Γιουτζίν Σμιθ, τον παθιασμένο «σταυροφόρο της κάμερας» που αποφάσισε να αναδείξει την κατάσταση των καταπιεσμένων. Ήταν κι αυτός αλκοολικός, εθισμένος στις αμφεταμίνες και είχε βαθιά αυτοκαταστροφικά ένστικτα. Ήταν ένας ερημίτης το 1971 όταν αποφάσισε να ξεκινήσει ξανά την καριέρα του, πηγαίνοντας στη Minamata.
«Ένας διαλυμένος αλκοολικός που βρίσκει έναν σκοπό και ένα νέο κεφάλαιο στη ζωή του», είπε ο Τζόνι Ντεπ σε συνέντευξη Τύπου στο Φεστιβάλ του Βερολίνου πέρυσι. «Ναι. Έχω ακούσει αυτή την ιστορία κάπου πριν», πρόσθεσε χαμογελώντας.
Ποιος ήταν ο Γ. Γιουτζίν Σμιθ
Ο Σμιθ ήταν ο γιος ενός ιδιοκτήτη ανελκυστήρων στο Κάνσας που αυτοκτόνησε. Οξύθυμος και ο ίδιος, συχνά απειλούσε να αυτοκτονήσει. Πέρασε χρόνο σε ψυχιατρικό ίδρυμα, παραμελώντας και εγκαταλείποντας τελικά την πρώτη του γυναίκα και τα παιδιά του.
Αν και θεωρήθηκε από τους καλύτερους φωτορεπόρτερ της γενιάς του, ο Σμιθ ήταν ένας εφιάλτης για να συνεργαστείς μαζί του, όπως λένε. Ήταν τελειομανής και εμμονικός, κουβαλούσε τόνους εξοπλισμού σε κάθε αποστολή του και κάποτε προμήθευσε έναν πελάτη που ήθελε 50 φωτογραφίες του Πίτσμπουργκ με 10.000.
Ενώ κάλυπτε τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο στον Ειρηνικό, τραυματίστηκε σοβαρά από πυρά όλμων, ενώ επίσης τραυματίστηκε σε δύο αεροπορικά ατυχήματα. Είχε ήδη εγκαταλείψει το «Life Magazine» όταν έπεισε τον εκδότη να τον αφήσει να πάει στη Μιναμάτα στις αρχές του 1971, για να καταγράψει τα βάσανα των ντόπιων καθώς πολεμούσαν την εταιρεία Chisso για αποζημίωση.
Ο 52χρονος τότε Σμιθ συνοδευόταν από την 21χρονη δεύτερη σύζυγό του, Άιλιν, μια πανέμορφη μισή Αμερικανίδα, μισή Γιαπωνέζα. Εκείνη θα αποδειχτεί ζωτικής σημασίας για να γκρεμίσει την υποψία απλών ιαπωνικών οικογενειών, οι περισσότεροι ψαράδες και όλοι τους επιφυλακτικοί με τον αλλοδαπό που βρισκόταν πίσω από την κάμερα και εμφανίστηκε θέλοντας να φωτογραφίσει τους ίδιους και τους σακατεμένους συγγενείς τους.
Το ζευγάρι σχεδίαζε να μείνει εκεί για μερικούς μήνες, αλλά τελικά έμεινε τρία χρόνια. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου έγιναν μάρτυρες των φοβερών συνεπειών που προκαλεί η ασθένεια Minamata -οι σοβαρές παραμορφώσεις, η κώφωση, το ανώμαλο βάδισμα, οι κινήσεις των ματιών και η αλλοιωμένη ομιλία. Η απώλεια του σωματικού ελέγχου θα έκανε τους πάσχοντες να κουνιούνται ανεξέλεγκτα.
Αυτό που ήταν ιδιαίτερα σκανδαλώδες ήταν ότι η καταστροφή στη Μιναμάτα αφέθηκε να συνεχιστεί για 34 χρόνια.
Η φονική ασθένεια και η αποκάλυψη του σκανδάλου
Το εργοστάσιο Chisso, μέσω των λυμάτων του, άρχισε να απελευθερώνει μεθύλιο-υδράργυρο -την πιο τοξική μορφή του μετάλλου- στη θάλασσα το 1932. Ο υδράργυρος συσσωρεύτηκε μέσα σε ψάρια και οστρακοειδή, τα οποία στη συνέχεια τρώγονταν από ανθρώπους και ζώα.
Η ασθένεια εντοπίστηκε για πρώτη φορά το 1956 και τα πρώτα θύματα ήταν γάτες που άρχισαν να έχουν σπασμούς, να ενεργούν άτακτα και μετά να πεθαίνουν. Ονομάστηκε «Dancing Cat Fever» αν και επηρέασε και άλλα ζώα - κοράκια άρχισαν να πέφτουν από τον ουρανό και νεκρά ψάρια να επιπλέουν στην επιφάνεια του κόλπου Μιναμάτα.
Μεταξύ των ανθρώπων, τα παιδιά ήταν τα πρώτα που εμφάνισαν συμπτώματα - δύο αδελφές, ηλικίας δύο και πέντε ετών, μέσα σε λίγες ημέρες η μια από την άλλη άρχισε να δείχνει στοιχεία σοβαρής εγκεφαλικής βλάβης. Είχαν σπασμούς, δεν μπορούσαν να περπατήσουν και η ομιλία τους ήταν ασυνάρτητη.
Σύντομα υπήρχαν πολλά περισσότερα θύματα, μικρά και μεγάλα, και η φοβισμένη πόλη - ανίκανη να καταλάβει τι τους συνέβαινε - τους έσπρωχνε σε ζοφερούς θαλάμους απομόνωσης του νοσοκομείου. Μερικοί από αυτούς θα περιστρέφονταν ξαφνικά σε αυτό που οι μάρτυρες αποκαλούσαν «φρενήρη χορό του θανάτου».
Βοηθούμενη από μια ιαπωνική κυβέρνηση απρόθυμη να εμποδίσει μια μεγάλη εθνική επιχείρηση, η Chisso κατάφερε να ξεγλιστρήσει χωρίς ευθύνη για χρόνια, αποκρύπτοντας τα αποτελέσματα της δικής της έρευνας που κατέστησε σαφές ότι εκείνοι έφταιγαν.
Όταν η εταιρεία έστειλε τα λύματά της σε έναν κοντινό ποταμό, η καταστροφή μετατοπίστηκε εκεί μόνο, καθώς επηρεάστηκαν οι άνθρωποι και τα ζώα στα γύρω χωριά. Το 1959, η Chisso συμφώνησε κυνικά σε μια μονόπλευρη συμφωνία με τα πρώτα θύματα και τους ντόπιους ψαράδες, στους οποία προσέφεραν πληρωμές «παρηγοριάς» στους πληγέντες, αλλά δεν δέχθηκαν καμία ευθύνη.
Επιπλέον, η εταιρεία εισήγαγε μια ρήτρα που ορίζει ότι εάν αργότερα κριθεί ένοχη για οποιοδήποτε αδίκημα, δεν θα ήταν υπεύθυνη για πρόσθετη αποζημίωση. Έφτασε 1968 μέχρι επιτέλους να δράσει, ανακοινώνοντας ότι η Chisso προκαλούσε σίγουρα τη νόσο Minamata.
Ο Σμιθ κέρδισε σταδιακά την εμπιστοσύνη των ντροπαλών ντόπιων - που είπαν ότι τους θύμισε τον συνταγματάρχη της KFC Sanders και τον Άγιο Βασίλη – τόσο που του επιτράπηκε να τους φωτογραφίσει με παιδιά και άλλα αγαπημένα τους πρόσωπα που έπασχαν από τη νόσο Minamata.
Αρχικά, ήταν ιδιαίτερα απρόθυμοι να συνεργαστούν επειδή, οι οικογένειες με θύματα συχνά εξοστρακίζονταν από τους γείτονες. Η Chisso ήταν ο μεγαλύτερος εργοδότης στην πόλη, έτσι πολλοί άνθρωποι ενστικτωδώς πήραν το μέρος της εταιρείας.
Η πιο διάσημη εικόνα του Σμιθ στην καριέρα του, ήταν μια από αυτές τις εικόνες που σε στοιχειώνουν. Πρόκειται για την φωτογραφία με τίτλο «Tomoko Uemura in Her Bath», η οποία τραβήχτηκε αφού η Ριόκο, η μητέρα του κοριτσιού που υπέστη σοβαρή παραμόρφωση και εγκεφαλική βλάβη, συμφώνησε να επιτρέψει στον Σμιθ να τους φωτογραφίσει καθώς έκανε μπάνιο την 15χρονη σε μια ιαπωνική μπανιέρα.
Η Τομόκο, η οποία δηλητηριάστηκε από τον υδράργυρο στη μήτρα της μη επηρεασμένης μητέρας της, πέθανε πέντε χρόνια αργότερα. Η φωτογραφία εκτίθεται στο μουσείο Smithsonian της Ουάσιγκτον.
Το περιοδικό Life, παρουσίασε την εικόνα ως μέρος μίας μεγάλης φωτογραφικής έκθεσης, σε ένα τεύχος τον Ιούνιο του 1972 που έκανε γνωστή την τραγωδία της Μιναμάτα στον ευρύτερο κόσμο.
Η παρουσία ενός διάσημου Αμερικανού φωτογράφου θεωρήθηκε κρίσιμος παράγοντας για να καταρρεύσει η άρνηση της Chisso να καταβάλει σημαντική αποζημίωση στα θύματα, καθώς η εταιρεία γνώριζε ότι ο κόσμος παρακολουθούσε τώρα. Όταν το επόμενο έτος, ένα ιαπωνικό δικαστήριο που εξέτασε τις αξιώσεις αποζημίωσης έκρινε υπέρ των θυμάτων, η εταιρεία δεν άσκησε έφεση.
Η κυβέρνηση άρχισε τελικά να καθαρίζει τον κόλπο Μιναμάτα το 1977, αλλά το νερό δεν θεωρήθηκε ασφαλές για άλλες δύο δεκαετίες. Η Chisso εκτιμάται ότι έχει καταβάλει τουλάχιστον 86 εκατομμύρια δολάρια ως αποζημίωση σε περισσότερα από 10.000 άτομα.
Ο αγώνας για τη δικαιοσύνη συνεχίζεται. Οι επικριτές λένε ότι η Chisso έχει αποφύγει να αποζημιώσει μετέπειτα θύματα με το να χωριστεί σε δύο εταιρείες, καθιστώντας έτσι δύσκολο για τους αιτούντες να το επιδιώξουν.
Ο Σμιθ πλήρωσε ένα τρομερό τίμημα για την υπεράσπιση των θυμάτων. Τον Ιανουάριο του 1972, φωτογράφιζε μια διαδήλωση έξω από το εργοστάσιο Chisso όταν του επιτέθηκαν κάμποσοι κακοποιοί, οι οποίοι τον χτύπησαν, τον σήκωσαν και του χτύπησαν το κεφάλι του στο σκυρόδεμα, με τρόπο όπως είπε, που «θα σκοτώνατε έναν κροταλία εάν τον κρατούσατε από την ουρά».
Η άγρια επίθεση τον άφησε μόνιμα τραυματισμένο. Έμεινε σχεδόν εντελώς τυφλός και υπέμεινε τόσο βίαιο πόνο από ένα σπασμένο νεύρο, που συνέχισε να χάνει τις αισθήσεις του. Επίσης, δεν θα μπορούσε ποτέ να σηκώσει ξανά τα χέρια του χωρίς δυσκολία.
Ο Σμιθ πέθανε το 1978 μετά από πτώση σε ένα παντοπωλείο. Χτύπησε το κρανίο του, το οποίο ήταν ακόμα εύθραυστο από το χτύπημα. Είχε μόλις 18 δολάρια στην τράπεζα.
Δείτε το τρέιλερ της ταινίας:
«Τέτοιες ταινίες δεν γίνονται καθημερινά», είπε ο Τζόνι Ντεπ περήφανα στο κοινό στο Βερολίνο, πέρυσι.
Η ταινία Minamata θα κυκλοφορήσει τον Οκτώβριο στην Ελλάδα από την Odeon.