Τελευταία μια πολύ ενδιαφέρουσα τάση διακρίνεται στη σύγχρονη νεανική μουσική σκηνή στην Ελλάδα: Spoken word τραγουδοποιία, δηλαδή εκφώνηση ποίησης με μουσικό τρόπο, που μοιάζει αλλά δεν είναι ακριβώς τραγούδι.
Θα λέγαμε πως το Spoken word διαφέρει από το τραγούδι, όσο διέφερε στα αρχαία χρόνια, το έπος από τη λυρική ποίηση. Το Spoken word, αποτελεί νέα τάση γιατί όλο και περισσότεροι τραγουδοποιοί εμφανίζονται να το ακολουθούν, ενώ –θα πρέπει να διευκρινίσουμε- ότι και ως προς το ήθος και ως προς το ύφος είναι εντελώς διαφορετικό από το χιπ χοπ (το οποίο ως προς την εκφορά και μόνο του λόγου, είναι spoken και αυτό).
Οι καλλιτέχνες που δίνουν εξαιρετικά δείγματα Spoken word μουσικής, εμφανίζονται κατά κανόνα με προσωνύμια, όπως: Sophie Lies, The Boy, Pan Pan, Sigmataf, Παιδί Τραύμα κ.α. Αποτελούν νέα τάση ποιητών της πρωτοπορίας, αλλά δεν είναι εντελώς νέο είδος. Προηγήθηκαν άλλες λαμπερές περιπτώσεις (Λένα Πλάτωνος, Στέρεο Νόβα), που όμως, στον καιρό τους, ήταν μεμονωμένες, δεν δημιούργησαν τάση (μουσικό ρεύμα - κίνηση περισσοτέρων).
Ένα από τα καλύτερα δείγματα της σημερινής Spoken word τραγουδοποιίας, είναι τα «Μεγάλα Παιδιά» της Sophie Lies (Μαρία Σαχπασίδη). Ανέβηκε στο Youtube πριν λίγες μέρες. Κοφτερό ποίημα που στρέφει την προσοχή στους φόβους και τα αδιέξοδα που έχεις όταν παύεις να είσαι παιδί. Αν θέλαμε να αναζητήσουμε επηρεασμό ή προηγούμενο αντίστοιχο στα Μεγάλα Παιδιά, θα αναφερόμασταν οπωσδήποτε στη Λένα Πλάτωνος.
Καθώς είμαστε πια μεγάλα παιδιά
που χρειάζονται πολλά δάκτυλα
για να μετρήσουν τον πίσω χρόνο
(Λένα Πλάτωνος - Αιμάτινες Σκιές από Απόσταση, 1985)
Είμαστε μεγάλα παιδιά πια
καταλαβαίνεις και καταλαβαίνω
Σπίτι δουλειά, σπίτι δουλειά
και κάπου στο ανάμεσο σωπαίνω
(Sophie lies - Μεγάλα παιδιά, 2020)
Ο κοινός παρονομαστής των δύο ποιημάτων παρά την απόσταση των 35 χρόνων που τα χωρίζει, δεν είναι μόνο το νόημα του λόγου (ο χαμένος παράδεισος της παιδικής ηλικίας), αλλά και η τεχνοτροπία, αυτό ακριβώς που ονομάζουμε spoken word μουσική.
Πολλοί ισχυρίζονται ότι Spoken word αρχίζουν πρώτοι να δημιουργούν στην Ελλάδα, οι πολύ καλοί Στέρεο Νόβα (1992). Δεν είναι αλήθεια. Πριν από αυτούς, έχει παρουσιάσει έργα βαρύτατης καλλιτεχνικής αξίας η Λένα Πλάτωνος.
Η Λένα Πλάτωνος, με τον δίσκο της «Γκάλοπ» που παρουσίασε το 1985, μοιάζει να θέτει τις βάσεις για τη Spoken word μουσική στην Ελλάδα. Αλλά και η Πλάτωνος, ήταν έντονα επηρεασμένη από το προηγούμενο έργο της Laurie Anderson (τον δίσκο Big Science,1982).
Και όχι μόνο. Μεγάλος επηρεασμός για την Πλάτωνος, ήταν επίσης ο Μάνος Χατζιδάκις, ο οποίος το 1962, με το «Πάρτι» (αλλά και με το «Ηθοποιός») είναι ο πραγματικός πρωτοπόρος που θέτει τις βάσεις της Spoken word μουσικής στην Ελλάδα.
Οι περισσότεροι έλληνες που κάνουν Spoken word, εκφωνούν πάνω σε ένα ηχοτοπίο που δημιουργούν.
Στην «Πλαστελίνη» που παρουσίασε πρόσφατα ο Pan Pan (Παναγιώτης Πανταζής), το ηχοτοπίο είναι νυχτερινό και εξ ολοκλήρου από ηλεκτρονική μουσική.
Το κομμάτι επαναλαμβάνει τον στίχο:
Ξύπνα στη μέση της νύχτας
κάτσε και φτιάξε ένα μπητ
βγες λίγο έξω στο δρόμο
πάρε και μια σοκολάτα
κοίτα τον ήλιο να βγαίνει
πήγαινε πίσω στο σπίτι
πέσε και πάλι για ύπνο
ξύπνα κι άκου το μπητ
(Πλαστελίνη – Pan Pan)
Στην ηλεκτρονική μουσική βασίζεται για να δημιουργήσει ηχοτοπίο, και ο Sigmataf (δεν θέλει να αποκαλύψει το πραγματικό όνομά του). Το «τραγούδι» του «Carousel στο Παγκράτι» συνοδεύεται και από βίντεο με την ηθοποιό Μυρτώ Αλικάκη, συνδυάζοντας έτσι το Spoken word, με την visual art.
Αλλά δεν είναι μόνο η ηλεκτρονική μουσική που δημιουργεί ηχοτοπία.
Ο Μάνος Χατζιδάκις άλλωστε, το ηχοτοπίο της γειτονιάς των Ονείρων και του «αβάσταχτου ουρανού», στο «Πάρτι», το δημιούργησε με φυσικά όργανα. Δεν είναι απαραίτητη η ηλεκτρονική μουσική για να κάνεις Spoken word.
Ο Νίκος Τσώλης στο εκπληκτικό spoken «Ρομπότ» δημιουργεί με κλασικά ροκ όργανα.
Ένας άλλος εξαίρετος μουσικός και ποιητής, είναι ο The Boy (Αλέξανδρος Βούλγαρης). Το τελευταίο του «Το αγαπημένο μας μέρος της γης» είναι από τα καλύτερα δείγματα Spoken word ελληνικής μουσικής.
Δέκα Spoken word μουσικά κομμάτια, που αποτελούν μία καλή εισαγωγή στο είδος αυτό της avant garde ελληνικής μουσικής, είναι:
- Μεγάλα Παιδιά – Sophie Lies
- Το αγαπημένο μας μέρος στη γη – The Boy
- Carousel στο Παγκράτι – Sigmataf
- Πλαστελίνη – Pan Pan
- Ρομπότ – Νίκος Τσώλης
- Αύριο θα φύγω – Ηχοτοπία (σε ποίηση ενός ψυχικά ασθενούς)
- Εμιγκρέδες της Ρουμανίας–Λένα Πλάτωνος
- Ο Νικόλας – Παιδί Τραύμα
- Ηλίθια αστεία - Στέρεο Νόβα
- Συνέντευξις – Μαρία Βουμβάκη (σε ποίηση Κικής Δημουλά)
Φωτογραφίες: Μ. Νταλούκας 2020