Η καθημερινή «ρυθμολογία» του Hollywood Classic, ενός ανεξάρτητου κινηματογράφου στη Σεούλ που, αντί να κυνηγά τη νεότερη γενιά, έχει χτίσει μια σταθερή κοινότητα ανθρώπων άνω των 60 ετών.
Στην οθόνη, η απογευματινή προβολή πλησίαζε σε ένα αιματηρό τέλος. Στην αίθουσα, όμως, η αίσθηση του επείγοντος ανήκε περισσότερο στα κινητά τηλέφωνα παρά στην ταινία. Κουδουνίσματα έσκαγαν σε ριπές, μερικά κατέληγαν σε κανονικές, μακρόσυρτες κλήσεις, ενώ θεατές σηκώνονταν και ξανακάθονταν σαν να βρίσκονταν σε σταθμό τρένου. Ένας άνδρας στάθηκε στον διάδρομο για να τεντωθεί, και το φουσκωτό μπουφάν του έκανε έναν έντονο, πλαστικό θόρυβο σε κάθε κίνηση. Αυτή είναι η καθημερινή «ρυθμολογία» του Hollywood Classic, ενός ανεξάρτητου κινηματογράφου στη Σεούλ που, αντί να κυνηγά τη νεότερη γενιά, έχει χτίσει μια σταθερή κοινότητα ανθρώπων κυρίως άνω των 60.
Για τον Κιμ Γου-μπον, 81 ετών, η απάντηση είναι απλή και χωρίς ρομαντισμούς: «Είναι ένα καταφύγιο για ανθρώπους στα 60 και πάνω, ένα μέρος όπου μπορείς απλώς να καθίσεις και να περάσεις την ώρα». Το «όλοι το ξέρουν», που προσθέτει, δεν μοιάζει με διαφήμιση· ακούγεται σαν το είδος της πληροφορίας που κυκλοφορεί στόμα με στόμα ανάμεσα σε ανθρώπους που έχουν λίγους λόγους να βγουν από το σπίτι, αλλά έναν καλό λόγο να μην κλειστούν εντελώς μέσα του.
Παίζει πολλούς ρόλους ταυτόχρονα
Το Hollywood Classic, στην πράξη, παίζει πολλούς ρόλους ταυτόχρονα. Για τους πιο σινεφίλ, είναι η σπάνια ευκαιρία να δουν ξανά κλασικές ταινίες στη μεγάλη οθόνη, μια εμπειρία που σε μια πόλη γεμάτη πολυκινηματογράφους και φρέσκες πρεμιέρες δεν είναι πια αυτονόητη. Για όσους κυνηγούν τη νοσταλγία, ο χώρος υποδοχής λειτουργεί σαν μικρό μουσείο της μεταπολεμικής Νότιας Κορέας, γεμάτος αντικείμενα που θυμίζουν καθημερινή ζωή άλλων δεκαετιών - από παλιές χύτρες ρυζιού μέχρι σχολικά βιβλία. Για πολλούς, ωστόσο, ο κινηματογράφος δεν είναι προορισμός πολιτισμού, αλλά τόπος παραμονής: έρχονται για να «αράξουν».
Mια ανακουφιστική χαλαρότητα
Ο ίδιος ο Κιμ, συνταξιούχος εργοδηγός, το λέει ωμά: πολλοί μπαίνουν, κάθονται και κοιμούνται στις θέσεις τους «επειδή δεν έχουν κάπου καλύτερα να είναι». Ξυπνούν, παρακολουθούν λίγο, και ξαναπαίρνονται. Σε αυτό το μοντέλο, η αίθουσα δεν είναι ναός της προσήλωσης, αλλά μια σπάνια, σχεδόν ανώνυμη δημόσια ζώνη όπου η παρουσία επιτρέπεται χωρίς να απαιτείται ιδιαίτερη κοινωνική επιτέλεση. Ο θόρυβος, οι μετακινήσεις, οι τηλεφωνικές κλήσεις, όλα αυτά που σε άλλους κινηματογράφους θα θεωρούνταν αγένεια, εδώ μοιάζουν με ανακουφιστική χαλαρότητα: δεν χρειάζεται να προσποιηθείς τον «καλό θεατή» για να έχεις δικαίωμα να είσαι εκεί.
Το ενδιαφέρον είναι ότι η «αγορά» στην οποία απευθύνεται το Hollywood Classic μεγαλώνει γρήγορα. Η Νότια Κορέα έχει μετατραπεί σε μία από τις πιο ταχέως γηράσκουσες κοινωνίες παγκοσμίως, ύστερα από χρόνια χαμηλής γεννητικότητας. Σύμφωνα με το άρθρο της Guardian, την προηγούμενη χρονιά συνέβη κάτι ιστορικό: για πρώτη φορά, οι πολίτες 70+ ξεπέρασαν αριθμητικά τους ανθρώπους στην ηλικία των 20. Πρόκειται για μια δημογραφική ανατροπή που δεν αφορά μόνο στατιστικές, αλλά και τις υποδομές της καθημερινότητας: σε ποιον απευθύνονται οι χώροι ψυχαγωγίας, ποιοι έχουν χρόνο, ποιοι έχουν χρήματα, ποιοι έχουν παρέα.
Νέες μορφές αναψυχής από τους ηλικιωμένους
Και εδώ εμφανίζεται το κενό. Η Χιέρι Σιν, καθηγήτρια γεροντολογίας στο Πανεπιστήμιο Kyung Hee στη Σεούλ, μιλά για αυξανόμενη ζήτηση για νέες μορφές αναψυχής από τους ηλικιωμένους, αλλά επιλογές που παραμένουν περιορισμένες σε «απλά πράγματα» όπως «ξεκούραση» ή «βόλτα». Το σινεμά, ειδικά, παραμένει κυρίως «παιχνίδι νέων»: μόλις 0,8% των Νοτιοκορεατών 65+ πηγαίνουν να δουν ταινίες, σύμφωνα με πρόσφατη κυβερνητική έρευνα. Σε αυτό το πλαίσιο, το Hollywood Classic λειτουργεί σαν... ανωμαλία που βρήκε το κοινό της όχι επειδή άλλαξε η κουλτούρα των ηλικιωμένων ως προς τον κινηματογράφο, αλλά επειδή άλλαξε -ή μάλλον στένεψε- ο χάρτης των δυνατών επιλογών τους.
Η ιστορία του κινηματογράφου κουβαλά μια ειρωνεία
Η ιστορία του ίδιου του κινηματογράφου κουβαλά μια ειρωνεία. Άνοιξε το 1969 και, στα χρόνια της ακμής του, ήταν εξαιρετικά δημοφιλής για τη νεολαία της εποχής. Η αίγλη του τότε δεν ήταν μόνο οι ταινίες αλλά και κάτι που σήμερα μοιάζει ασήμαντο: είχε ανελκυστήρα, σπάνιο για τη χώρα εκείνης της περιόδου. Όταν, από τη δεκαετία του 1990, οι αλυσίδες των multiplex άλλαξαν τον τρόπο που οι Κορεάτες έβλεπαν σινεμά, το Hollywood Classic μετατράπηκε σε μια εκκεντρική, περιθωριακή επιλογή.
Το 2009, όμως, η καθημερινή λειτουργία του πέρασε στα χέρια της Κιμ Ουν-τζου, μιας 50χρονης σήμερα σινεφίλ που έχει περάσει μεγάλο μέρος της καριέρας της «αναστήνοντας» και τρέχοντας ιστορικές αίθουσες στη Σεούλ. Η ίδια το περιγράφει ως κάτι περισσότερο από επιχειρηματική κίνηση: «Ήταν, με έναν τρόπο, επένδυση στο δικό μου μέλλον - για να αποτρέψω τα μεγαλύτερα χρόνια μου από το να γίνουν άγονα και έρημα».
Δύο αίθουσες, περίπου 300 θέσεων η καθεμία
Το κοινό της τρέχουσας εποχής μεγάλωσε πριν η Νότια Κορέα γίνει οικονομική υπερδύναμη και θυμάται την έξοδο στο σινεμά ως πολυτέλεια. Το Hollywood Classic διαθέτει δύο αίθουσες, περίπου 300 θέσεων η καθεμία, και προβάλλει μίγμα χολιγουντιανών κλασικών της «studio era» -τίτλοι όπως It’s a Wonderful Life και Rio Bravo- μαζί με κορεατικές ταινίες, παλιές και νεότερες. Παρότι κόβει «εκατοντάδες εισιτήρια» καθημερινά, η ιδιοκτήτρια λέει ότι η επιχείρηση χάνει χρήματα κάθε χρόνο και ότι πούλησε το σπίτι της για να τη διατηρήσει. Το μοντέλο δεν μοιάζει βιώσιμο με τα κλασικά κριτήρια, αλλά μοιάζει πεισματικά σταθερό ως κοινωνική υποδομή.
Κεντρικός λόγος είναι η τιμή: από το 2009, το εισιτήριο έχει παγώσει στα 2.000 γουόν, περίπου 1,40 δολάρια. Και δεν είναι απλώς εισιτήριο μιας προβολής: λειτουργεί σαν ημερήσιο πάσο. Οι πελάτες μπορούν να δουν και τις δύο ταινίες της ημέρας όσες φορές θέλουν. Η αύξηση της τιμής, λέει η Κιμ, «δεν συζητιέται καν». Η προσιτότητα είναι ο πυρήνας της πρότασης, σε μια χώρα όπου -σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ που παρατίθενται στο ρεπορτάζ- περίπου 4 στους 10 ανθρώπους άνω των 65 ετών στην Κορέα ζουν σε καθεστώς φτώχειας.
Επιπλέον, πολλοί δεν χρειάζεται καν να πληρώσουν μετακίνηση: οι διαδρομές με το μετρό είναι δωρεάν για την ηλικιακή αυτή ομάδα, κάτι που προσφέρει έναν ακόμη τρόπο «να περάσει η ώρα». Η εξίσωση είναι καθαρή: ελάχιστο κόστος, πολύς χρόνος, περιορισμένες επιλογές, και ένας χώρος που δέχεται το σώμα χωρίς να ζητά πολλά ανταλλάγματα.
Κοινωνική απομόνωση και φόβος
Η λειτουργία του χώρου έχει και μια μικρή τελετουργία. Η Κιμ Γιονγκ-σουκ, εθελόντρια, μαρκάρει τα εισιτήρια με κόκκινη κηρομπογιά και παρατηρεί ότι οι περισσότεροι έρχονται μόνοι. Υπάρχουν «πολλοί τακτικοί» που εμφανίζονται αρκετές φορές την εβδομάδα και έχουν τις δικές τους ρουτίνες: βλέπουν την ίδια ταινία ξανά και ξανά. Δεν είναι η κατανάλωση «νέου περιεχομένου» που τους φέρνει, αλλά η επανάληψη ως σταθερότητα, η προβλεψιμότητα ως αντίδοτο στην αίσθηση ότι η μέρα αλλιώς δεν έχει σχήμα.
Πίσω από αυτό, όμως, το ρεπορτάζ δείχνει μια σκοτεινότερη πραγματικότητα: την κοινωνική απομόνωση και τον φόβο. Έρευνες έχουν βρει υψηλά επίπεδα κοινωνικής απομόνωσης στους ηλικιωμένους της Νότιας Κορέας. Σε έρευνα της πόλης της Σεούλ που αναφέρεται, ένας στους τέσσερις κατοίκους άνω των 64 δήλωσε ότι φοβάται να πεθάνει έναν «μοναχικό θάνατο», δηλαδή να πεθάνει μόνος και να μείνει αβοήθητος και αδιάγνωστος για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Επιπλέον, οι άνθρωποι στα 70 και στα 80 αναφέρονται ως η δημογραφική ομάδα με τη μεγαλύτερη πιθανότητα αυτοκτονίας. Η αίθουσα, έτσι, παύει να είναι απλώς φθηνή ψυχαγωγία. Γίνεται χαμηλού κόστους αντίβαρο σε μια κοινωνική συνθήκη όπου το «να υπάρχεις κάπου» αποκτά βαρύτητα.
Ο ίδιος ο 81χρονος Κιμ θεωρεί τον εαυτό του «τυχερό»: ζει με τη γυναίκα του, έχει επαφή με παιδιά και εγγόνια, παίζει πινγκ-πονγκ. Κι όμως, λέει, ακόμη κι έτσι είναι εύκολο να νιώσεις «χωρίς νόημα» σε αυτή την ηλικία. Για δεκαετίες κινήθηκε με σκοπό: πρώτα ως στρατιωτικός, μέχρι να αποχωρήσει τη δεκαετία του 1980 ως ταγματάρχης, και μετά ως εργοδηγός που πήγαινε από έργο σε έργο σε χώρες όπως η Σαουδική Αραβία, η Λιβύη και το Πακιστάν.
Αυτές οι εμπειρίες, λέει, του άφησαν «μοναχικές συνήθειες» και μια αίσθηση ρομαντισμού για τη ζωή. Σήμερα, φτιάχνει σκοπούς από τα μικρά: μετρά βήματα στο Samsung Health, δείχνει μάλιστα περήφανα το υψηλό της προηγούμενης εβδομάδας - 12.880. Και δύο ή τρεις φορές την εβδομάδα, αυτά τα βήματα τον φέρνουν στο Hollywood Classic.
Αν μια ταινία, όπως ένα κορεατικό μελό που καταλήγει σε μαχαίρωμα, του φαίνεται αργή, βγαίνει στη μέση για καφέ στο φουαγιέ. Αν τον τραβήξει, μπορεί να θέλει να τη δει ξανά και ξανά, όπως συνέβη με το The Bridge on the River Kwai του Ντέιβιντ Λην. «Τα κατάφεραν πολύ καλά μ’ εκείνη», λέει, με έναν τρόπο που δεν είναι κριτική κινηματογράφου αλλά αναγνώριση τεχνικής και δύναμης.
Κάθε Δευτέρα, ο κινηματογράφος αλλάζει χαρακτήρα. Η αίθουσα «ξυπνά» με ζωντανή συναυλία του είδους trot, ένα λαϊκό ποπ είδος αγαπητό στους μεγαλύτερους, με χαρακτηριστικές πενθιμές αποχρώσεις, παγιέτες και εύκολες δίχρονες μελωδίες. Είναι μια μέρα που ο χώρος γίνεται κοινωνικό γεγονός και όχι απλώς καταφύγιο.
Αλλά και εκεί προκύπτουν τριβές. Η Τσο Μιν-σον, 76 ετών, και οι φίλες της, μετά από μια τέτοια παράσταση που είχε μπαλάντα για «μια θλιμμένη ζωή όμορφα ζυμένη», σαξόφωνο και διασκευές επιτυχιών της δεκαετίας του 1940, λένε ότι τους άρεσε - αλλά κάθονταν πίσω, στριμωγμένες ανάμεσα σε «κυρίους με σωματική οσμή». «Ήταν ανυπόφορο», λέει, και οι φίλες της συμφωνούν. Η ηλικία εδώ δεν παρουσιάζεται εξιδανικευμένη. Παρουσιάζεται με τις υλικές της συνέπειες: σώματα, οσμές, αντοχές, όρια.
Η Κιμ Ουν-τζου προσπαθεί να κρατήσει ισορροπία ανάμεσα στη χαλαρότητα που κάνει το μέρος ελκυστικό και σε μια στοιχειώδη συνθήκη αξιοπρέπειας. Έχει αντικαταστήσει τις υφασμάτινες θέσεις με συνθετικό δέρμα, πιο εύκολο στον καθαρισμό. Σε «υπερβολικές» περιπτώσεις ή αν υπάρχει έστω η παραμικρή μυρωδιά αλκοόλ, αρνείται την είσοδο. Και επιμένει ότι, στο τέλος της ημέρας, λειτουργεί κινηματογράφο «όχι ξενοδοχείο». Αυτό είναι και ο λόγος που δεν καταργεί το εισιτήριο, όσο μικρό κι αν είναι: το αντίτιμο δεν είναι μόνο οικονομικό. Είναι εργαλείο τάξης, ένας ελάχιστος κώδικας συμπεριφοράς, ένα σήμα ότι ο χώρος είναι δημόσιος αλλά όχι άναρχος.
Η ίδια μιλά με όρους αυτοεικόνας. Θέλει να γεράσει με αξιοπρέπεια. Και θεωρεί ότι η «εξορία» από κοινωνικούς δεσμούς -ή ακόμη κι από τους απλούς κανόνες ενός κινηματογράφου- θα ήταν μια μορφή ταπείνωσης. Το ζητούμενο, όπως το διατυπώνει, είναι να μπορεί να στέκεται όρθια, να πληρώνει «το δίκαιο μερίδιό της» και να ζει ως «άνθρωπος του πολιτισμού».
Η αυτοαξία, λέει, είναι πιο σημαντική από οτιδήποτε. Σε μια κοινωνία που γερνά γρήγορα και αφήνει πολλούς ηλικιωμένους με περιορισμένα χρήματα, περιορισμένη συντροφικότητα και περιορισμένες διεξόδους, το Hollywood Classic μοιάζει να επιβιώνει όχι επειδή βρήκε επιχειρηματικό θαύμα, αλλά επειδή κατάλαβε κάτι απλό: για πολλούς ανθρώπους, το πραγματικό προϊόν δεν είναι η ταινία. Είναι το δικαίωμα να περνάς την ώρα σου κάπου χωρίς να πρέπει να απολογείσαι γι’ αυτό.