Αυτός που πάντα περπατούσε δυο βήματα πίσω από τη σύζυγό του, αν και είχε τα χαρακτηριστικά ενός ηγέτη. Που μεγάλωσε χωρίς αγάπη, έκπτωτος και ανέστιος, αλλά σχεδίαζε για την Ελισάβετ κοσμήματα με τα αρχικά τους και τη ζωγράφιζε με τρυφερότητα. Ο ρομαντικός, τρυφερός, αφοσιωμένος πρίγκιπας Φίλιππος αποκαλύπτεται μέσα από τους πίνακες και τα σχέδιά του, όπως καμία βιογραφία του δεν κατορθώνει.
Ένα διαρκές «παρ’ ολίγον» συνόδευε τη δημόσια εικόνα του πρίγκιπα Φίλιππου. Όχι μόνο από τότε που παντρεύτηκε την Ελισάβετ τον Νοέμβριο του 1947, αλλά σχεδόν ήδη από τη γέννησή του. Το εμβληματικό alpha male που «ακυρώθηκε» όταν έγινε ο άνδρας που περπατούσε πάντα δυο βήματα πίσω από τη σύζυγό του, όταν γονάτισε μπροστά της στη στέψη της σε παγκόσμια μετάδοση, όταν έχασε το δικαίωμα ο πρωτότοκος γιος του και διάδοχος του θρόνου, Κάρολος, να φέρει το επίθετό του.
Αλλά και χρόνια πριν, ήδη όταν ήταν περίπου 17 μηνών, το κατάξανθο αγόρι έγινε ο πρίγκιπας που φυγαδεύτηκε σε καφάσι με φρούτα, αποστερήθηκε περιουσία, δύναμη, αίγλη και έζησε ουσιαστικά ορφανός, χωρίς πραγματική αγάπη. Εζησε από την καλοσύνη των άλλων, στο περιθώριο των βασιλικών οικογενειών της Ευρώπης. Στο σπαρτιατικής αντίληψης σχολείο Gordonstoun στη Σκωτία όπου φοίτησε (αυστηρή πειθαρχία, κρύα ντους, ύπνος σε κρεβάτι χωρίς στρώμα, εξοντωτική γυμναστική) επί πέντε χρόνια δεν τον επισκέφθηκε κανένας συγγενής του. Όταν υπέγραφε σε βιβλία εντυπώσεων ή σε επίσημα έγγραφα, σημείωνε «χωρίς σταθερή κατοικία», ενώ ποτέ δεν ήξερε πού θα περάσει τις σχολικές εορτές.
(Fox Photos/Hulton Archive/Getty Images)
Ματσισμός και μητριαρχία
Εκπτωτος, ανέστιος, σε ακύρωση διαρκώς: αν ήθελε να επιβιώσει έπρεπε μόνος να κατασκευάσει τη νέα του ταυτότητα. Διαβάζοντας αυτές τις μέρες πληροφορίες για τα πρώτα χρόνια της ζωής του, αντιλαμβάνεται κανείς ότι ο Φίλιππος ήταν ένα αγρίμι, ένα αγόρι που έπρεπε να μάθει να επιβιώνει, να υπάρχει. Αν και κατόρθωσε να αγγίξει ξανά την εξουσία μέσω του γάμου του με την Ελισάβετ, αυτομάτως έχασε το στοιχείο της ταυτότητας που μόνος έχτισε: του ανεξάρτητου, αδέσμευτου άνδρα, που δεν μπορεί παρά να είναι ηγέτης. Από τον γάμο με την Ελισάβετ και μετά, ο πρίγκιπας Φίλιππος προκάλεσε από θαυμασμό ως σαρκαστικά σχόλια, φλέρταρε με τον ματσισμό αν και ήταν ο σύντροφος της μεγαλύτερης σύγχρονης μητριαρχίας της Δύσης. Ή, ίσως, ακριβώς εξαιτίας αυτού.
Το αγέρωχο ύφος, τα αστεία ή οι ατάκες που μερικές φορές πρόσβαλαν κουλτούρες και αντιλήψεις, το μοναδικό στιλ του, η έντονη ενασχόληση με τον αθλητισμό, οι ιστορίες για τις εξωσυζυγικές του σχέσεις έχτισαν την εικόνα του παρ' ολίγον alpha male.
Οι αφηγήσεις ιστοριών για τον πρίγκιπα μετά τον θάνατό του -όπως η αμερικανική σεκάνς του Χάρι με τον Φίλιππο να κρατά μια μπύρα στο χέρι και να γυρίζει φιλέτα στο μπάρμπεκιου- λειαίνουν κάπως αυτές τις μέρες το άκαμπτο της δημόσιας εικόνας του πρίγκιπα. Και κάπως σαν να δικαιώνουν το «The Crown», που τόσο εξόργισε ορισμένους πέριξ του Μπάκιγχαμ.
Και όμως, η πλέον αδιάψευστη μαρτυρία για αυτό που πραγματικά ήταν ο Φίλιππος και για τη σχέση που είχε με την Ελισάβετ, φτάνει αδιαμεσολάβητα σε εμάς όχι μέσα από αφηγήσεις ή συνεντεύξεις. Αλλά μέσα από αυτό που δύσκολα θα πίστευες ότι αγάπησε ο αθλητικός, σκληρός, Φίλιππος: την Τέχνη. Μέσα από έργα που ζωγράφισε, από τη συλλογή του, ακόμα και από τον τρόπο που πόζαρε κάθε φορά που ένα ακόμα επίσημο πορτρέτο του ετοιμαζόταν για τη Βασιλική Συλλογή.
Το ιδιωτικό, απροσπέλαστο ως το 1969, πάθος
Κάποιοι ιστορικοί Τέχνης ισχυρίζονται ότι ο Φίλιππος κληρονόμησε την αγάπη και το ταλέντο στην Τέχνη από τον πατέρα του πρίγκιπα Ανδρέα -αν και διαρκώς απών και μεγάλη πληγή κυρίως στην παιδική και εφηβική ζωή του Φίλιππου. Αξιοσημείωτο: και ο Κάρολος αγάπησε την Τέχνη και έγινε ερασιτέχνης ζωγράφος (και ναι, και αυτός είχε μια δύσκολη σχέση με τον πατέρα του).
Η αλήθεια είναι ότι ο Φίλιππος λαχταρούσε για τις στιγμές που μόνος του, μπροστά σε έναν καμβά, με τα αγαπημένα του λάδια θα ζωγράφιζε τοπία που αγαπούσε από την αγγλική εξοχή. Αν και η δημόσια εικόνα του συνειδητά καθορίστηκε από στιγμιότυπα όπου ο ρωμαλέος πρίγκιπας έπαιζε πόλο με άψογο στιλ και περιέφερε την αρρενωπότητά του, η στενή του σχέση με την Τέχνη ήταν από τις πλέον καθοριστικές στη ζωή του και προφανώς αποτελούσε ένα ψυχικό καταφύγιο και καθαρτήριο. Ισως για αυτό έμεινε για χρόνια μια αυστηρά ιδιωτική υπόθεση, απροσπέλαστη από ξένα μάτια και ερμηνείες. Ετσι, μία και μόνο εικόνα από το συγκεκριμένο πάθος ήρθε στη δημοσιότητα, το 1969, στο ντοκιμαντέρ για τη ζωή της βασιλικής οικογένειας που προβλήθηκε από το BBC. Ηταν μια σύλληψη του ίδιου του Φίλιππου προκειμένου να «σπάσει ο πάγος» στη σχέση του λαού με τη βασίλισσα, να δείξει ότι δεν είναι ένα μνημείο η Ελισάβετ, αλλά κανονικός άνθρωπος -όπως και οι «υπήκοοί» της...
Ενας ψυχισμός ελεύθερος, που λαχταρά τη φύση και το φως, τέρπεται από το φως, είναι αισιόδοξος και ρομαντικός, αποκαλύπτεται στα έργα του Φίλιππου. Κυρίως όμως αποκαλύπτεται με τρόπο καθηλωτικό η αγάπη του για τη βασίλισσα Ελισάβετ. Μια αποκάλυψη που φτάνει σε εμάς κυρίως μέσα από έναν πίνακα, αλλά και από ένα βραχιόλι που σχεδίασε μόνος για την Ελισάβετ και κατασκεύασε για λογαριασμό του ο φημισμένος Οίκος Boucheron. Ενα από τα πολλά κοσμήματα που σχεδίασε για αυτήν και τα οποία δεν έχουν δει ακόμα το φως της δημοσιότητας.
Η βασίλισσα στο πρωινό
Το 1965, ήδη παντρεμένος με την Ελισάβετ επί 18 χρόνια, ο Φίλιππος ζωγράφισε τη βασίλισσα την ώρα του πρωινού γεύματος. Ένα έργο που αποκαλύφθηκε χρόνια αργότερα στο κοινό (με την έκδοση του «The Royal Portrait: Image and Impact» το 2010) και που μαρτυρά πλήθος πληροφοριών: από την καθημερινή ζωή, τις συνήθειες, τη ρουτίνα της βασίλισσας, ως τον τρόπο με τον οποίο ο Φίλιππος έβλεπε πραγματικά τη σύζυγό του.
Με τη φρεσκάδα, τη διάθεση παιχνιδιού των χρωμάτων να ξαφνιάζει, το ιμπρεσιονιστικό ύφος, βλέπουμε τη βασίλισσα να διαβάζει την εφημερίδα της όπως έκανε κάθε πρωί -φήμες λένε ότι προτιμούσε να διαβάζει τα νέα για τους ιππικούς αγώνες-, στην αίθουσα του πρωινού. Μπροστά της ένα φρέσκο καρβέλι ψωμί, ένα βάζο με μαρμελάδα και ένα ραδιόφωνο. Το ραδιόφωνο αυτό είναι σαν το ίχνος του Φίλιππου, αφού ως το τέλος της ζωής του αγαπούσε να ακούσει ειδήσεις την ώρα του πρωινού.
Ο τρόπος με τον οποίο εστιάζει στις λεπτομέρειες είναι μοναδικός: από το μαχαίρι που υπάρχει μέσα στο βάζο της μαρμελάδας, μέχρι τους πίνακες στους τοίχους, που ήταν τα πραγματικά έργα τέχνης που κοσμούν την αίθουσα του πρωινού στο κάστρο του κάστρο του Ουίνδσορ, και τα δύο δημιουργίες του σπουδαίου George Stubbs.
Εξομολόγηση αγάπης -με ιμπρεσιονιστικό στιλ
Είναι γνωστό ότι συχνά ο Φίλιππος ζητούσε να ετοιμάζουν μόνοι τους το πρωινό, σε έναν ειδικό χώρο που είχε διαμορφωθεί στο ιδιαίτερο διαμέρισμά τους. Ο ίδιος έφτιαχνε τα αβγά και η Ελισάβετ τον καφέ. Αργότερα, καθώς περνούσαν τα χρόνια, μπήκαν στο τραπέζι του πρωινού τους τα δημητριακά, που τα έφερναν μέσα σε ένα μεγάλο τάπερ και τα σέρβιραν από εκεί. Από τις λεπτομέρειες που έχουν βγει στο φως της δημοσιότητας εσχάτως και αποτελούν μικρές ψηφίδες της καθημερινότητας, μαθαίνουμε ότι ο Φίλιππος είχε σε μεγάλη εκτίμηση τα… τάπερ. Πέρα από το τραπέζι του πρωινού, ζητούσε στα μπάρμπεκιου που φρόντιζε, να του πηγαίνουν όλα τα υλικά, ξεχωριστά μέσα σε μικρά τάπερ που άπλωνε ιεροτελεστικά μπροστά του.
Για τον πίνακα αυτό, που απεικόνιζε την αγαπημένη του Ελισάβετ, κράτησε μόνο τα στοιχεία του μεγαλείου, όπως το επιβάλλει το κάστρο, τα έργα τέχνης, η λιτή αλλά επιβλητική παρουσία της συζύγου του. Μπορεί έτσι αβίαστα να δει κανείς την πραγματική σχέση του με τη βασίλισσα: Η Ελισάβετ τού έδωσε τη στοργή και την ασφάλεια που σχεδόν βίαια στερήθηκε στην παιδική του ηλικία. Τον έκανε να νιώθει άξιος να αγαπηθεί. Η μητέρα του, Αλίκη, με σχιζοφρένεια στο άσυλο, ο πατέρας του αδιάφορος για τον μοναχογιό του, οι αδελφές του πλάι σε ναζί. Η Ελισάβετ έγινε η πατρίδα του.
Το μπρασελέ με τα αρχικά τους γράμματα
Η Ελισάβετ έγινε η πατρίδα του Φίλιππου, αλλά και η αγάπη του. Μια αγάπη που με ρομαντισμό εξέφρασε στην πέμπτη επέτειο γάμου τους, όταν σχεδίασε ειδικά για αυτήν ένα βραχιόλι, που κατασκεύασε ο περίφημος Οίκος Boucheron. O Δούκας του Εδιμβούργου ζήτησε το βραχιόλι να κατασκευαστεί με χρυσό, διαμάντια, ζαφείρια και ρουμπίνια. Το ναυτικό έμβλημα του Φίλιππου είναι φτιαγμένο με διαμάντια, ενώ τα αρχικά των ονομάτων τους, «Ε» και «P», στολίζουν το βραχιόλι. Και κάπως έτσι αναδύεται αναπάντεχα και η ρομαντική πλευρά του Φίλιππου ή ο σαγηνευτικός του τρόπος να φλερτάρει.
Η αγάπη του Φίλιππου για την Τέχνη (ήταν και επίμονος συλλέκτης) τον οδήγησε σε μια σειρά μαθημάτων από έναν ζωγράφο που θαύμαζε και που γνώρισε μέσω της πεθεράς του, βασιλομήτορος Ελισάβετ. Ο λόγος για τον Edward Seago, που ακολούθησε τον Φίλιππο σε αρκετά ταξίδια του και κυρίως σε αυτό στην Ανταρκτική με το Britannica -μάλιστα είχε ο ίδιος σχεδιάσει το εσωτερικό του πλοίου! Εκεί ο δεσμός τους ενισχύθηκε και ο Φίλιππος βρήκε τον δημιουργικό τρόπο που χαρακτήριζε όλα τα έργα του. Ξεχωρίζουν τα έργα με τοπία, όπως το Κάστρο Duart. Εχει ενδιαφέρον ένα παιχνίδι που έπαιξε με τον Seago: ο ένας ζωγράφισε την ώρα, τη στιγμή της δημιουργίας μπροστά σε έναν καμβά. Η μοναδική άλλη εικόνα που αποτυπώνει αυτό το ιδιωτικό του πάθος είναι μια φωτογραφία που προέκυψε από το γύρισμα του ντοκιμαντέρ του BBC το 1969.
Τα βιτρό του και η ωδή στους πυροσβέστες
Όταν το 1992 μέρος του κάστρου του Ουίνδσορ κάηκε από πυρκαγιά, ο ίδιος ο πρίγκιπας Φίλιππος έγινε ο πρόεδρος της επιτροπής που ανέλαβε την αποκατάσταση των ζημιών. Εδειξε ξεχωριστό ενδιαφέρον για τα βιτρό στο ιδιωτικό παρεκκλήσι και ήταν αυτός που τα σχεδίασε σε συνεργασία με τον Joseph Nuttgens. Το βιτρό αποτελείτο από έξι διαφορετικά σχέδια, μεταξύ των οποίων και έναν πυροσβέστη την ώρα της κατάσβεσης της φωτιάς -σαν ένας άλλος Αγιος Γεώργιος απέναντι στον δράκο. Η τοποθέτηση ολοκληρώθηκε το 1997.
Ο πρίγκιπας Φίλιππος όμως πόζαρε με ευχαρίστηση σε ζωγράφους που κατά καιρούς εκλήθησαν να φτιάξουν μια σειρά από επίσημα πορτρέτα του. Εδειχνε πάντα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την τεχνοτροπία τους, τα υλικά τους και αφιέρωνε αδιαμαρτύρητα όσο χρόνο απαιτούσαν -κάτι σπάνιο για μέλος της βασιλικής οικογένειας. Το τελευταίο του πορτρέτο δημιουργήθηκε με αφορμή την απόσυρσή του από τα επίσημα καθήκοντα το 2017 από τον αυστριακό Ralph Heimans, που επίσης ζωγράφισε ένα ακόμα επίσημο πορτρέτο της Ελισάβετ.
Προφητικά σχεδόν απεικονίζει τον Φίλιππο την ώρα που ετοιμάζεται να στρίψει τον κορμό του για να αποχωρήσει. Με τα χέρια πίσω από την πλάτη όπως αγαπούσε, ένα ελαφρύ μειδίαμα και σκύψιμο του κεφαλιού, ετοιμάζεται να φύγει στο βάθος του διαδρόμου. Να εγκαταλείψει τη δημόσια σκηνή. «Ως πάτρων και συλλέκτης, αλλά και ως σχεδιαστής και καλλιτέχνης, ο Δούκας του Εδιμβούργου είχε ένα βαθύ προσωπικό ενδιαφέρον για την αρχιτεκτονική και τη δημιουργική βιομηχανία σε όλη του τη ζωή», δήλωσε μετά την είδηση του θανάτου το ο Tristram Hunt, διευθυντής του σπουδαίου V & A Μουσείου. Και ήταν εκεί ως τέλους, πλάι σε κάθε καλλιτέχνη και δημιουργική έκφραση, και φυσικά στη σύγχρονη Τέχνη.
Ως το τέλος, προσπαθούσε να βελτιώσει την τεχνική του
Αποκαλυπτική είναι η εμπειρία που είχε ο ζωγράφος Jonathan Yeo, που εκλήθη από το παλάτι να δημιουργήσει πορτρέτα των μελών της βασιλικής οικογένειας το 2006. Αναμεσά τους και ο Φίλιππος.
«Αφού μιλήσαμε λίγο για το γεγονός ότι ζωγραφίζει και ο ίδιος, ο Φίλιππος μου είπε ότι στην επόμενη συνάντησή μας για να ποζάρει, θα μου δείξει μερικά δικά του έργα. Εχω μερικά γενικόλογα θετικά σχόλια για όσους μου δείχνουν έργα τέχνης που δεν είναι καλά, όμως ο Φίλιππος θα ήξερε πώς να τα αποφύγει και να ζητήσει την πραγματική μου γνώμη. Ετσι πήγα κάπως νευρικός στην επόμενη συνάντησή μας, ελπίζοντας ότι θα το έχει ξεχάσει. Κακώς ανησυχούσα όμως: δεν μου έδειξε τους πίνακές του για να του πω αν ήταν καλοί. Δεν ζήτησε την έγκρισή μου, μόνο την πρακτική μου βοήθεια για να βελτιωθεί».
