Η επιλογή της «Λέξης της Χρονιάς» είναι ένα γλωσσολογικό «πάρτι» όπου τίποτα δεν είναι προβλέψιμο.
Το να επιλέγεται η «Λέξη της Χρονιάς» μοιάζει συχνά με ένα χαριτωμένο πολιτιστικό παιχνίδι· στην πραγματικότητα, όμως, όπως εξηγεί ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Stefan Fatsis, είναι μια διαδικασία εκπληκτικά επίπονη που αποτυπώνει τις βαθύτερες εντάσεις και τους παλμούς της κοινωνίας.
Η ιδέα γεννήθηκε πριν από 35 χρόνια, όταν ο καθηγητής Αγγλικής Φιλολογίας Άλαν Μέτκαλφ αναρωτήθηκε γιατί, αφού το περιοδικό Time έχει το Πρόσωπο της Χρονιάς, να μην υπάρχει και η αντίστοιχη «Λέξη». Έτσι, το 1990, η Αμερικανική Εταιρεία Διαλεκτολογίας οργάνωσε την πρώτη σχετική ψηφοφορία. Κανείς δεν φανταζόταν τότε πως μια τέτοια πρωτοβουλία θα εξελισσόταν σε ετήσιο θεσμό, με λέξεις που άλλοτε θα συγκινούσαν, άλλοτε θα σόκαραν, άλλοτε θα προκαλούσαν γέλιο, αλλά πάντοτε θα αποκάλυπταν κάτι ουσιώδες για το συλλογικό μας φαντασιακό.
Η ειρωνεία είναι ότι ο ίδιος ο Μέτκαλφ περίμενε οι νικητήριες λέξεις να είναι «σοβαρές», λέξεις που θα έμπαιναν στα λεξικά και θα παρέμεναν στο λεξιλόγιο των επόμενων γενεών. Αντί για αυτό, η πρώτη νικήτρια λέξη, bushlips (που σήμαινε προσποιητή πολιτική ρητορική), σχεδόν εξαφανίστηκε από τον δημόσιο λόγο μέσα σε εβδομάδες.
Τα κριτήρια που θεσπίστηκαν
Έτσι, θεσπίστηκαν κριτήρια: έπρεπε η λέξη να έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως, να αντικατοπτρίζει το κλίμα της χρονιάς, να είναι νέα ή έστω να έχει αποκτήσει νέα σημασία. Αυτό δεν εμπόδισε βέβαια το παιχνίδι των εντυπώσεων—η επιλογή της Λέξης της Χρονιάς, όπως σημειώνει ο Fatsis, είναι ένα γλωσσολογικό «πάρτι» όπου τίποτα δεν είναι προβλέψιμο.
Μια ζωντανή ψηφοφορία σε συνεδριακή αίθουσα
Σήμερα, δεκάδες οργανισμοί και λεξικά ανακοινώνουν τις δικές τους Λέξεις της Χρονιάς, με την περίοδο των ανακοινώσεων να μοιάζει σχεδόν με μικρή «σεζόν βραβείων». Κάποια λεξικά τονίζουν τη μεθοδολογία τους, βασίζοντας τις επιλογές σε στατιστικές αναλύσεις. Άλλα προτιμούν ένα πιο διαισθητικό μείγμα γλωσσικής παρατήρησης και «πολιτισμικών δονήσεων».
Ωστόσο, η πιο εμβληματική διαδικασία παραμένει εκείνη της Αμερικανικής Εταιρείας Διαλεκτολογίας: μια ζωντανή ψηφοφορία σε συνεδριακή αίθουσα, όπου φοιτητές, καθηγητές και ερευνητές φωνάζουν, γελούν, επιχειρηματολογούν και στο τέλος σηκώνουν τα χέρια τους για να υποστηρίξουν τη λέξη που θεωρούν ότι σημάδεψε τη χρονιά.
Όπως περιγράφει ο Fatsis, που έχει συμμετάσχει σε περίπου μια δεκαετία από αυτές τις διαδικασίες, οι συζητήσεις ξεφεύγουν συχνά από τους αυστηρούς γλωσσολογικούς κανόνες. Η ανθρώπινη συμπεριφορά, η ψυχολογία του πλήθους και το zeitgeist της στιγμής παίζουν εξίσου μεγάλο ρόλο. Εμφανίζεται πολλές φορές η «προκατάληψη του πρόσφατου» – οι πιο φρέσκες τάσεις έχουν συχνά μεγαλύτερη επιρροή.
Αποτυπώνει βαθύτερες πολιτικές ή κοινωνικές εντάσεις
Μερικές λέξεις προέρχονται από τον ψηφιακό κόσμο ή τη γλώσσα της Gen Z, προκαλώντας απορία στους μεγαλύτερους. Άλλες κερδίζουν απλώς επειδή κάνουν το κοινό να γελάσει, όπως συνέβη το 2022 όταν κέρδισε η καταληκτική –ussy ή το 2024 με το rawdog.
Η διαδικασία δεν είναι μόνο παιχνίδι. Η Λέξη της Χρονιάς αποτυπώνει συχνά βαθύτερες πολιτικές ή κοινωνικές εντάσεις. Ο Fatsis θυμάται τη δραματική ψηφοφορία του 2016, όταν ο Ντόναλντ Τραμπ είχε μόλις εκλεγεί και σχεδόν οι μισές υποψήφιες λέξεις σχετίζονταν άμεσα με εκείνον: fake news, alt-right, post-truth, basket of deplorables.
Το κοινό ένιωθε ότι η χρονιά ήταν ένα συνεχές χάος, και τελικά επικράτησε ο όρος dumpster fire, ένας μεταφορικός «κάδος απορριμμάτων φλεγόμενος», σύμβολο μιας καταστροφικής κατάστασης. Από την άλλη, λέξεις όπως woke, που αρχικά συζητήθηκαν έντονα, αργότερα αλλοιώθηκαν πολιτικά, δείχνοντας ότι η Λέξη της Χρονιάς μπορεί να λειτουργήσει ως ιστορικός δείκτης για το πώς ο δημόσιος λόγος μεταλλάσσεται.
Εmoji, αρκτικόλεξο, σύνθετη, ακόμη και slang
Τα τελευταία χρόνια, η επιρροή των social media είναι τεράστια. Όπως παρατηρεί η αρθρογράφος του New York Times Sam Corbin, οι λέξεις δεν γεννιούνται μόνο για να «καλύπτουν κενά» στο λεξιλόγιο αλλά για να σχολιάζουν τον πολιτισμό, να τον ερμηνεύουν σχεδόν σε πραγματικό χρόνο.
Αυτό σημαίνει ότι η Λέξη της Χρονιάς μπορεί να είναι emoji, αρκτικόλεξο, σύνθετη, ακόμη και πλήρως επινοημένο slang. Το 2023 κέρδισε ο όρος enshittification, που περιγράφει την σταδιακή υποβάθμιση των διαδικτυακών πλατφορμών. Ένα χρόνο αργότερα, η νικήτρια λέξη ήταν πιο «παιχνιδιάρικη» αλλά εξίσου ενδεικτική της εποχής.
Κάθε χρονιά φέρνει τις δικές της υποψηφιότητες—όσες αντανακλούν την πολιτική ένταση, όσες εκφράζουν την κούραση του κοινού, κι άλλες που προέρχονται από τις μυστήριες γωνιές του διαδικτύου.
Η λίστα του 2025, όπως την καταγράφουν οι παρατηρητές της γλώσσας, περιλαμβάνει όρους που σχετίζονται με την τεχνητή νοημοσύνη, την πολιτική, την κουλτούρα των μέσων και τα memes· όρους όπως vibe coding, tariffied, DOGE ως ρήμα, amphifa, ένα νεολογισμό που χαρακτηρίζει διαδηλωτές ντυμένους με φουσκωτές στολές βατράχων. Η επιλογή δεν είναι μόνο θέμα σημασίας, αλλά και θέμα ρυθμού, αίσθησης, αναγνωρισιμότητας.
Όπως υπογραμμίζει ο Fatsis, η Λέξη της Χρονιάς δεν είναι απλώς ένα πολιτισμικό παιχνίδι. Είναι ένας τρόπος να συλλάβουμε, μέσα από μία μόνο λέξη, το αίσθημα μιας ολόκληρης χρονιάς. Και αυτό, όσο κι αν μοιάζει με ελαφράδα, στην πραγματικότητα απαιτεί βαθιά παρατήρηση, γλωσσική ευαισθησία και την κατανόηση ότι η γλώσσα, όπως και ο κόσμος που τη γεννά, αλλάζει με ιλιγγιώδη ταχύτητα.
Μέσα σε κάθε Λέξη της Χρονιάς, υπάρχει ένα μικρό αποτύπωμα του συλλογικού μας άγχους, της χαράς, του θυμού ή της εξάντλησης — μια συμπύκνωση του ανθρώπινου χρόνου σε μια μόνο φράση.