Οι ΗΠΑ εξακολουθούν να είναι μια πολιτιστική υπερδύναμη. Ωστόσο, η Κίνα υπονομεύει αυτή την κυριαρχία χρησιμοποιώντας τα social media.
Κατά τη διάρκεια του Μαρτίου, ο αμερικανός Influencer IShowSpeed, το πραγματικό όνομα του οποίου είναι Darren Jason Watkins Jr., επισκέφτηκε το Πεκίνο. Κατά δήλωσή του, θαύμασε την φιλικότητα των ντόπιων, τους πεντακάθαρους δρόμους και το γρήγορο Wi-Fi που διατίθεται στο μετρό και μετά κατακλύστηκε από Κινέζους θαυμαστές του, οι οποίοι τον περικύκλωσαν για να βγάλουν selfies μαζί του στο Σινικό Τείχος.
Τα κρατικά ΜΜΕ της χώρας εκμεταλλεύτηκαν όλη αυτήν την προσοχή, με έναν Κινέζο μπλόγκερ να διακηρύσσει αρκετά τολμηρά ότι ο Αμερικανός influencer «εξάλειψε με μιας όλη τη δυτική προπαγάνδα για την Κίνα στα μάτια μιας νέας γενιάς».
Η σελίδα / κανάλι του IShowSpeed στο YouTube επιβεβαιώνει αυτή την εκτίμηση. «Η Κίνα είναι τόσο υποτιμημένη», αναφέρει ένα από τα κορυφαία σχόλια. «Αφού είδα αυτό το βίντεο, συνειδητοποίησα πόσο ανόητες ήταν οι προηγούμενες απόψεις μου για την Κίνα», αναφέρει ένα άλλο.
Η παρουσία του 20χρονου Αμερικανού στο Πεκίνο αποτελεί, σύμφωνα με το The Comversation, ένα παράδειγμα του πώς οι κανόνες της «ήπιας δύναμης» έχουν ανατραπεί τα τελευταία χρόνια.
Η έννοια της «ήπιας ισχύος»
Η ήπια δύναμη αναφέρεται στην ικανότητα μιας χώρας να επηρεάζει άλλες, όχι μέσω εξαναγκασμού αλλά μέσω έλξης – διαμορφώνοντας προτιμήσεις μέσω του πολιτισμού, των αξιών και της δημόσιας διπλωματίας.
Ο όρος, που επινοήθηκε από τον πολιτικό επιστήμονα Joseph Nye το 1990, αποτυπώνει τον τρόπο με τον οποίο οι έθνη προβάλλουν τη δύναμή τους, κάνοντας τους άλλους να επιθυμούν αυτό που έχουν, αντί να επιβάλλουν τα επιθυμητά γι' αυτούς αποτελέσματα μέσω στρατιωτικής ή οικονομικής πίεσης.
Βλέπετε, η δύναμη δεν είναι μόνο στρατιωτική και οικονομική, αλλά επίσης ιδεολογική και πολιτιστική.
Καθ' όλη τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και μέχρι τον 21ο αιώνα, η «ήπια δύναμη» των ΗΠΑ δεν χρειάστηκε να καταβάλει ιδιαίτερες προσπάθειες να επιβληθεί σε όλη την υφήλιο. Πήγε παντού σε όλο τον κόσμο τυλιγμένη σε μπλουτζιν, μεταδόθηκε από το MTV και ακούστηκε από τα ραδιόφωνα με την μορφή ποπ τραγουδιών.
Η ροκ μουσική πέρασε το «Σιδηρούν Παραπέτασμα» όταν η διπλωματία δεν μπόρεσε, με καλλιτέχνες όπως ο Bruce Springsteen και η Madonna να αγγίζουν τη σοβιετική νεολαία πιο αποτελεσματικά από οποιονδήποτε αμερικανό ή δυτικό πρεσβευτή.
Και στην Κίνα, ο Michael Jackson έγινε ποπ είδωλο πολύ πριν την άφιξη του McDonald's ή των χολιγουντιανών υπερπαραγωγών, συμβολίζοντας μια εξωστρεφή, ανοιχτή Αμερική που ονειρεύονταν εκατομμύρια άνθρωποι.
Για πολλούς που μεγάλωσαν στην Κίνα τη δεκαετία του 1990, η αμερικανική κουλτούρα δεν ήταν απλώς ψυχαγωγία – ήταν πειθώ, φιλοδοξία, όνειρα, ακόμη και... ανατροπή του παρόντος στάτους κβο.
Οι υπερπαραγωγές του Πεκίνου
Οι ΗΠΑ εξακολουθούν, φυσικά, να είναι μια πολιτιστική υπερδύναμη. Οι αμερικανοί αστέρες του κινηματογράφου και της μουσικής εξακολουθούν να είναι αναγνωρίσιμοι σε όλο τον κόσμο. Ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις ότι η Κίνα υπονομεύει αυτή την κυριαρχία.
Πάρτε για παράδειγμα τον κινηματογράφο. Πριν από λίγο καιρό, οι κινεζικές ταινίες απευθύνονταν σχεδόν αποκλειστικά στο εγχώριο κινεζικό κοινό. Ωστόσο, τον Ιανουάριο του 2025, μια κινεζική ταινία κινουμένων σχεδίων, το «Ne Zha 2», έσπασε τα ρεκόρ -και τα ταμεία. Η ταινία έχει αποφέρει το εκπληκτικό ποσό των 2 δισεκατομμυρίων ευρώ παγκοσμίως, ξεπερνώντας πολλές ταινίες του Χόλιγουντ.
Είναι πλέον η ταινία κινουμένων σχεδίων με τα υψηλότερα έσοδα όλων των εποχών, και δεν είναι παραγωγή της Disney ή της Pixar, αλλά ενός κινεζικού στούντιο που απασχολεί εκατοντάδες ντόπιους animators.
Το Πεκίνο δεν έχασε χρόνο και υιοθέτησε το «Ne Zha 2» ως σύμβολο της δημιουργικής ανόδου της Κίνας και της «ήπιας δύναμης» της στον πολιτιστικό τομέα. Τα κρατικά ΜΜΕ εξήραν την επιτυχία της ταινίας ως απόδειξη ότι η κινεζική λαϊκή παράδοση και η τέχνη μπορούν να γοητεύσουν τον κόσμο με την ίδια δύναμη που το κάνουν και οι υπερήρωες της Marvel.
Το «Ne Zha 2» δεν είναι μεμονωμένο φαινόμενο. Η ταινία «Detective Chinatown 1900», που κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο από την Wanda Films με έδρα το Πεκίνο, είναι η τρίτη μεγαλύτερη σε εισπράξεις ταινία του 2025 μέχρι σήμερα.
Το Χόλιγουντ, που κάποτε ήταν σίγουρο για το πολιτιστικό του μονοπώλιο, ξαφνικά αντιμετωπίζει έναν τεράστιο νέο ανταγωνιστή στη διεθνή σκηνή, ο οποίος υποστηρίζεται από 1,4 δισεκατομμύρια ανθρώπους και μια κυβέρνηση που επιθυμεί να ανατρέψει την επικρατούσα κυριαρχία της δυτικής ποπ κουλτούρας.
Τα ταξίδια των gamers στην Ανατολή
Και δεν είναι μόνο οι ταινίες. Για δεκαετίες, τα βιντεοπαιχνίδια ήταν προπύργιο των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας. Ωστόσο, είναι ένα παιχνίδι που αναπτύχθηκε στην Κίνα, το «Black Myth: Wukong», από ένα στούντιο στο Hangzhou, που έχει γίνει το θέμα συζήτησης των gamers σε όλο τον κόσμο.
Όταν τα trailer του παιχνιδιού εμφανίστηκαν για πρώτη φορά το 2020, έγιναν viral, με το «Black Myth: Wukong» να υπόσχεται γραφικά και δράση καλύτερα σε σχέση με τα αντίστοιχα ιαπωνικά ή τα αμερικανικά παιχνίδια.
Οι σκεπτικιστές αναρωτιόνταν αν το τελικό προϊόν θα μπορούσε πραγματικά να ανταγωνιστεί franchise όπως το «God of War» ή το «Elden Ring», εμπνευσμένο από τον George R. R. Martin. Ωστόσο, αυτές οι αμφιβολίες εξανεμίστηκαν όταν το παιχνίδι κυκλοφόρησε τελικά το 2024. Το «Black Myth: Wukong» έκανε το ντεμπούτο του με τεράστια παγκόσμια επιτυχία το καλοκαίρι του 2024.
Κριτικοί από όλο τον κόσμο το έχουν χαιρετίσει ως το πρώτο πραγματικά επιτυχημένο βιντεοπαιχνίδι της Κίνας και απόδειξη ότι η χώρα μπορεί να παράγει ψυχαγωγία παγκόσμιας κλάσης.
Όταν εκατομμύρια νέοι σε όλο τον κόσμο περνούν 30 ή 40 ώρες την εβδομάδα βυθισμένοι στις περιπέτειες του Sun Wukong, αντί για, ας πούμε, έναν υπερήρωα της Marvel, αυτό μετατοπίζει σταδιακά το πολιτιστικό κέντρο βάρους προς την Ανατολή.
Αυτό υποδηλώνει ότι οι κινεζικοί μύθοι γίνονται εξίσου δημοφιλείς με τους δυτικούς για το παγκόσμιο κοινό. Και αυτό είναι ο ορισμός της «ήπιας δύναμης».
Μικρή οθόνη, μεγάλη επίδραση
Εν τω μεταξύ, στις μικρότερες οθόνες που κουβαλάμε στις τσέπες μας, ένα άλλο κινεζικό εξαγώγιμο προϊόν έχει ενσωματωθεί βαθιά στην παγκόσμια κουλτούρα: το TikTok.
Από το 2025, το TikTok έχει πάνω από 1,6 δισεκατομμύρια μηνιαίους χρήστες παγκοσμίως. Ακόμα πιο εντυπωσιακή είναι η πολιτιστική εμβέλεια του TikTok. Ο αλγόριθμος της εφαρμογής έχει προωθήσει τραγούδια μουσικών από τη Νότια Κορέα ή τη Νιγηρία στην κορυφή των παγκόσμιων charts, έχει κάνει έφηβους στο Κάνσας να μαθαίνουν ινδονησιακούς χορούς και γιαγιάδες στην Ιταλία να δοκιμάζουν μεξικάνικες συνταγές που είδαν σε μια viral κινεζική εφαρμογή.
Στην ουσία, το TikTok έχει δημιουργήσει ένα νέο διακρατικό κοινό αγαθό ποπ κουλτούρας – το οποίο ανήκει σε μια εταιρεία με έδρα το Πεκίνο. Ναι, το περιεχόμενο στο TikTok δημιουργείται από χρήστες παντού, δεν υπαγορεύεται από το κινεζικό κράτος, αλλά η ίδια η ύπαρξη της πλατφόρμας είναι ένας θρίαμβος της κινεζικής τεχνολογικής επιχειρηματικότητας.
Δεν είναι περίεργο που η κυβέρνηση των ΗΠΑ ανησυχεί για την επιρροή του TikTok – δεν πρόκειται μόνο για την ασφάλεια των δεδομένων, αλλά και για την πολιτιστική (αν)ασφάλεια που αυτό δημιουργεί στην Αμερική.
Η πλήρης απαγόρευσή του έχει αποδειχθεί πολιτικά δύσκολη, και έτσι το TikTok παραμένει, εδραιώνοντας σταθερά τη θέση του ως βασικό στοιχείο της παγκόσμιας νεανικής κουλτούρας.
Όλα αυτά τα στοιχεία – ταινίες, δημοφιλή βιντεοπαιχνίδια, viral εφαρμογές – συνδέονται με μια ευρύτερη αλήθεια: η Κίνα χτίζει την «ήπια δύναμή» της, ενώ η Αμερική κινδυνεύει να αφήσει τη δική της να διαβρωθεί.
Κάποτε, οι ΗΠΑ καθόριζαν σχεδόν εξολοκλήρου τον παγκόσμιο πολιτισμό. Σήμερα όμως, καθώς η Κίνα επενδύει μαζικά στις δημιουργικές βιομηχανίες και τις ψηφιακές πλατφόρμες, διαμορφώνει όλο και περισσότερο το soundtrack και τις ιστορίες μιας ανερχόμενης παγκόσμιας γενιάς.
Το ερώτημα δεν είναι πλέον αν η Κίνα μπορεί να επιβάλλει την τακτική της «ήπιας δύναμής» της, αλλά αν η Αμερική έχει κάποιο σχέδιο για να διατηρήσει ή να αυξήσει τη δική της «ήπια ισχύ».