Ζωγραφισμένο γύρω στο 1510, το μυστηριώδες έργο του άγνωστου καλλιτέχνη παρουσιάζει ασυνήθιστες λεπτομέρειες, όπως έναν δράκο και έναν άγγελο που παίζει φυσαρμόνικα.
Η Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου αγόρασε πρόσφατα ένα αινιγματικό έργο τέχνης με τίτλο «Η Παναγία Bρεφοκρατούσα με τους Αγίους Λουδοβίκο και Μαργαρίτα» για 18 εκατομμύρια ευρώ. Παρά την υψηλή τιμή του πίνακα, δεν υπάρχει ομοφωνία μεταξύ των ειδικών σχετικά με το ποιος ζωγράφισε το τέμπλο, από πού παραγγέλθηκε ή ακόμη και από ποια χώρα κατάγεται ο καλλιτέχνης.
Η τελευταία φορά που εκτέθηκε ήταν το 1960. Το έργο «Η Παναγία Βρεφοκρατούσα με τους Αγίους Λουδοβίκο και Μαργαρίτα» είναι ένας μυστηριώδης πίνακας που η Εθνική Πινακοθήκη είχε στο στόχαστρό της «εδώ και δεκαετίες», όπως δήλωσε ο Gabriele Finaldi, διευθυντής του μουσείου, στον Martin Bailey της εφημερίδας Art Newspaper. Η πινακοθήκη αγόρασε τον πίνακα νωρίτερα φέτος, στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 200 χρόνια της.
Τα πρώτα στοιχεία για την προέλευση του τέμπλου
Το έργο θα εκτεθεί στο κοινό από τις 10 Μαΐου 2025. Οι υπεύθυνοι του μουσείου ελπίζουν ότι η παρατεταμένη έκθεση θα βοηθήσει τους μελετητές να καταλήξουν σε μια κοινή άποψη σχετικά με την προέλευση και τον δημιουργό αυτού του ακριβού πίνακα.
Τα πρώτα στοιχεία για την προέλευση του τέμπλου προέρχονται από το ξύλινο πάνελ στο οποίο είναι ζωγραφισμένο. Η γκαλερί χρησιμοποίησε δενδροχρονολογία για να χρονολογήσει το ξύλο στο 1483 περίπου. Το ξύλο είναι δρυς της Βαλτικής, που χρησιμοποιείται συχνά στις Κάτω Χώρες. Οι Γάλλοι καλλιτέχνες της εποχής χρησιμοποιούσαν ξύλο τοπικής προέλευσης.
Η ύπαρξη του έργου τεκμηριώθηκε για πρώτη φορά το 1602 σε ένα αβαείο στο Drongen της Γάνδης, στο Βέλγιο, σύμφωνα με δήλωση της Εθνικής Πινακοθήκης. Οι ειδικοί δεν γνωρίζουν αν αυτή ήταν η αρχική τοποθεσία του πίνακα, αλλά ορισμένα στοιχεία του θέματος υποδηλώνουν ότι θα μπορούσε να είναι.
Oι ειδικοί εξετάζουν προσεκτικά τους χαρακτήρες του πίνακα: η Παναγία, το μωρό Ιησούς, η Αγία Μαργαρίτα, ο Άγιος Λουδοβίκος, δύο άγγελοι και ένας δράκος. Υποθέτουν ότι ο Άγιος Λουδοβίκος είναι στην πραγματικότητα ο Γάλλος βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΘ΄, ο οποίος ήταν σεβαστός επειδή επέτρεψε στο καθολικό τάγμα που διοικούσε το συγκεκριμένο αβαείο να χρησιμοποιεί το λουλουδάκι —σύμβολο της γαλλικής βασιλείας— στο οικόσημό του.
Μια άλλη λεπτομέρεια που σχετίζεται με τον Άγιο Λουδοβίκο βοήθησε τους ιστορικούς της τέχνης να περιορίσουν ακόμη περισσότερο την ημερομηνία. Ενώ η δενδροχρονολογία θέτει ένα πρώιμο όριο στο 1483, το σχέδιο της αλυσίδας που φοράει ο Άγιος Λουδοβίκος τροποποιήθηκε το 1516, πράγμα που σημαίνει ότι το τέμπλο πιθανότατα ζωγραφίστηκε πριν από αυτή την ημερομηνία.
«Η χρονολόγηση στο 1510 περίπου φαίνεται κατάλληλη για λόγους στυλιστικούς», αναφέρει η Εθνική Πινακοθήκη στην ανακοίνωσή της. Υποδηλώνει ότι η «πλαστικότητα, η μνημειακότητα και ο φωτισμός του πίνακα» θυμίζουν τον Γάλλο ζωγράφο Jean Hey, ενώ η «σύνθεση και η ευέλικτη εκτέλεση» του αποκαλύπτουν την καλλιτεχνική επιρροή του Jan van Eyck και του Hugo van der Goes της ολλανδικής παράδοσης.
Πέρα όμως από αυτές τις στυλιστικές ομοιότητες, το έργο «Η Παναγία Βρεφοκρατούσα με τους Αγίους Λουδοβίκο και Μαργαρίτα» είναι πραγματικά μοναδικό. Η Emma Capron, επιμελήτρια του μουσείου που ήταν υπεύθυνη για την απόκτηση του έργου, περιγράφει το τρίπτυχο ως «εξαιρετικά ευρηματικό» και «γεμάτο εικονογραφικές παραδοξότητες», σύμφωνα με την εφημερίδα Art Newspaper.
Π.χ. υπάρχει ο δράκος με το παράξενο πρόσωπό του που μοιάζει με σκύλου και τα προτεταμένα δόντια του. Σύμφωνα με την χριστιανική παράδοση, ο Σατανάς, μεταμφιεσμένος σε δράκο, κατάπιε ολόκληρη την Αγία Μαργαρίτα. Το στομάχι του... την απέρριψε και εκεί εμφανίζεται στον πίνακα, γονατιστή σε προσευχή, εντελώς ατάραχη από το γεγονός.
Δίπλα στη Μαργαρίτα, ένας από τους δύο αγγέλους κρατά ένα βιβλίο με τραγούδια, που κάποτε θεωρούνταν ύμνος του Άγγλου συνθέτη Walter Frye, αλλά τώρα έχει αναγνωριστεί ευρέως ως... μουσική χωρίς νόημα και σκοπό. Ο άλλος άγγελος παίζει την φυσαρμόνικά του, «έναν ήχο που δύσκολα συνδέεται με την ουράνια αρμονία», όπως αναφέρει η Εθνική Πινακοθήκη στην ανακοίνωσή της.
Με αναφορές στην Παλαιά Διαθήκη κρυμμένες στα κιονόκρανα, καθώς και λεπτομέρειες όπως τα καρφιά της σταύρωσης διάσπαρτα σε όλο το έργο, είναι εύκολο να χάσει κανείς από τα μάτια του το κεντρικό θέμα του πίνακα: το μωρό Ιησούς και η Παναγία «τυλιγμένοι σε έντονο κόκκινο χρώμα», όπως γράφει ο κριτικός τέχνης Richard Whiddington για το Artnet.
Στη δεκαετία του 1950, ο ιστορικός τέχνης Denys Sutton περιέγραψε το τρίπτυχο ως «ένα από εκείνα τα απολαυστικά αντικείμενα που αψηφούν την ευφυΐα των μελετητών». Δεκαετίες αργότερα, τα μυστήρια του παραμένουν.