Δεκάδες άντρες και γυναίκες στην Κίνα πληρώνουν καθημερινά 30 ή 40 γουάν για να κάθονται μπροστά σε ένα λάπτοπ, να πληκτρολογούν κάτι ασαφές, να απαντούν σε ανύπαρκτα emails, να φαίνονται απασχολημένοι.
Στο Πεκίνο, ανάμεσα σε πύργους γραφείων και νέον οθόνες, ξεφυτρώνει μια νέα κατηγορία εταιρείας: τα «ψεύτικα γραφεία». Μικρά, ενοικιαζόμενα open spaces με λευκούς τοίχους, τυπικά έπιπλα γραφείου και καφετιέρα στην άκρη - σαν να είχαν βγει από φωτογραφία εταιρικής κουλτούρας.
Εκεί, δεκάδες άντρες και γυναίκες πληρώνουν καθημερινά 30 ή 40 γουάν για να κάθονται μπροστά σε ένα λάπτοπ, να πληκτρολογούν κάτι ασαφές, να απαντούν σε ανύπαρκτα emails, να φαίνονται απασχολημένοι. Κανείς δεν τους πληρώνει· εκείνοι πληρώνουν για να «δουλεύουν».
Η φράση που κοσμεί την πόρτα ενός τέτοιου γραφείου, στα προάστια του Πεκίνου, λέει: «Pretend to Work Co.» - «Εταιρεία "Προσποιήσου ότι Δουλεύεις"». Πίσω από την ειρωνεία, ωστόσο, κρύβεται μια ολόκληρη κοινωνική παθολογία, που, όπως καταγράφει η ρεπόρτερ Lavender Au, φωτίζει την κόπωση και τη μελαγχολία της μεσαίας τάξης της Κίνας.
Η τάση ξεκίνησε ως αστείο
Η τάση ξεκίνησε ως αστείο. Τον Δεκέμβριο του 2024, σε ένα τηλεοπτικό σκετς, ένας τεχνικός αυτοματισμού επισκεπτόταν μια φανταστική εταιρεία που προσέφερε υπηρεσίες «προσομοίωσης εργασίας». Οι πελάτες πήγαιναν κάθε μέρα στο γραφείο, δήθεν για να εργαστούν, χωρίς να έχουν δουλειά ή μισθό.
Ο υπεύθυνος της εταιρείας εξηγούσε πως, αν «παίζεις» τον ρόλο του εργαζόμενου, παραμένεις έτοιμος να ενταχθείς σε μια πραγματική δουλειά όταν βρεθεί η ευκαιρία. Το αστείο όμως βρήκε ανατριχιαστικά μεγάλη απήχηση. Σε λιγότερο από έναν χρόνο, στην Κίνα ξεφύτρωσαν δεκάδες πραγματικά «ψεύτικα γραφεία» - απλά σκηνικά όπου η προσποίηση έγινε εργασία και η εργασία θέατρο.
Η κρίση στην κινεζική οικονομία
Η οικονομική εξήγηση είναι προφανής: η κινεζική οικονομία, αν και επιφανειακά πανίσχυρη, περνά μια κρίση εμπιστοσύνης. Οι απολύσεις στη βιομηχανία της τεχνολογίας, η κατάρρευση του real estate, η πτώση των startups και ο «κανόνας των 35» - η ηλικία μετά την οποία οι εργαζόμενοι θεωρούνται ακριβοί και αντικαθίστανται από νεότερους - έχουν ρημάξει τη μεσαία τάξη.
Για εκατομμύρια ανθρώπους που πίστεψαν πως η πανεπιστημιακή μόρφωση και η εταιρική σκληρή δουλειά ήταν εισιτήριο για την οικονομική ασφάλεια, ήρθε η διάψευση. Ο όρος neijuan (ενδοστροφή) έγινε εθνικό σύμπτωμα: ο αγώνας χωρίς έπαθλο. Οι λέξεις moyu («χαζολογάω στη δουλειά») και bailan («σαπίζω») μπήκαν στο καθημερινό λεξιλόγιο. Η αποδοχή της αποτυχίας ντύθηκε με χιούμορ, και το χιούμορ με απελπισία.
Στο προάστιο Yizhuang του Πεκίνου, ο επιχειρηματίας Zhu Jun αποφάσισε να εκμεταλλευτεί αυτό το κλίμα. Άνοιξε την «Pretend to Work Co.» τον Απρίλιο του 2025. Το γραφείο του είναι φαινομενικά κανονικό: γραφεία, καρέκλες, ένας πίνακας για brainstorming, μια αίθουσα συνεδριάσεων με γυάλινο τοίχο.
Στην πόρτα, μια ταμπέλα γράφει «Chairman’s Office» - πίσω της, όμως, υπάρχει μόνο η έξοδος κινδύνου. Ο Zhu γελά όταν το δείχνει στους πελάτες. Πολλοί σταματούν απ’ έξω να φωτογραφίσουν την πινακίδα· οι περισσότεροι όμως μπαίνουν μέσα με πραγματική ανάγκη. Κάποιοι, για να δείξουν στους γονείς τους ότι «δουλεύουν». Άλλοι, για να χτίσουν μια νέα επιχείρηση. Όλοι, για να διατηρήσουν το αίσθημα συνέχειας που μόνο η ρουτίνα της εργασίας προσφέρει.
Η Qin Yan, μητέρα δύο παιδιών, ήταν από τις πρώτες πελάτισσες. Είχε αφήσει τη δουλειά της σε μια χρηματοοικονομική εταιρεία και προσπαθούσε να στήσει μια δική της επιχείρηση: κουτιά με παιχνίδια ρόλων και σενάρια ενηλίκων.
Όταν οι πλατφόρμες απαγόρευσαν τα προϊόντα της, βρήκε στο ψεύτικο γραφείο μια μικρή κοινότητα ανθρώπων που την ενθάρρυναν και τη βοήθησαν να οργανώσει καλύτερα την προώθηση της ιδέας της. Περνούσε εκεί έξι μέρες την εβδομάδα, πλήρωνε για τη θέση της, και χαριτολογώντας έλεγε: «Αν δεν πετύχω, τότε όντως προσποιούμαι ότι δουλεύω».
«Τεμπέληδες της εύφορης κοιλάδας»
Η ειρωνεία είναι πως οι περισσότεροι «τεμπέληδες» - έτσι τους αποκαλούν ειρωνικά στα κινεζικά social media όπως το Weibo - δεν είναι τεμπέληδες καθόλου. Είναι άνθρωποι εξουθενωμένοι από τον κόσμο της εργασίας, που αναζητούν μια μορφή ψυχολογικής επιβίωσης.
Ο κοινωνικός ανθρωπολόγος Xiang Biao από το Ινστιτούτο Max Planck εξηγεί πως το «pretend to work» είναι μια συλλογική άμυνα απέναντι σε μια κοινωνία που συνδέει την αξία του ανθρώπου αποκλειστικά με την παραγωγικότητα. «Είναι ένας τρόπος να δείξουν ότι βαρέθηκαν», λέει. «Αλλά ταυτόχρονα δεν θέλουν να αποκοπούν εντελώς από τον κόσμο της εργασίας. Παραμένουν προσκολλημένοι στην ιδέα του “ανήκειν”». Το να «προσποιείσαι» ότι δουλεύεις είναι ένας τρόπος να διατηρείς ένα είδος κοινωνικής αξιοπρέπειας, χωρίς να υποκρίνεσαι επιτυχία.
Στην Κίνα, όπου το οικογενειακό βλέμμα είναι παντού, η απώλεια δουλειάς δεν είναι απλώς οικονομικό πλήγμα· είναι κοινωνική ντροπή. Το ψεύτικο γραφείο προσφέρει ένα άλλοθι. Μπορείς να λες ότι «πηγαίνεις στη δουλειά». Μπορείς να στέλνεις φωτογραφίες από τον καφέ σου στο διάλειμμα.
Μπορείς να κρατάς τα προσχήματα - και ίσως, μέσα από αυτή τη ρουτίνα, να βρεις και πάλι μια μορφή δημιουργικότητας. Ο Zhu λέει πως το κοινό του δεν είναι νεαροί digital nomads, αλλά άνθρωποι άνω των 35, με οικογένειες και στεγαστικά δάνεια, που χρειάζονται έναν χώρο για να ξεκινήσουν κάτι καινούργιο χωρίς να φαίνονται άνεργοι.
Οι ψεύτικοι εργαζόμενοι του Πεκίνου δεν είναι, λοιπόν, άεργοι. Αντιθέτως, πειραματίζονται. Πολλοί χρησιμοποιούν τον χώρο για livestreams, για να πουλήσουν προϊόντα ή υπηρεσίες, να κάνουν unboxing, να μοιραστούν συμβουλές. Στην Κίνα των 1,1 δισεκατομμυρίων smartphones, κάθε κάμερα είναι ένα μικρομάγαζο, κάθε like μια πιθανή πηγή εισοδήματος.
Βγάζουν λεφτά προσποιούμενοι;
Το «pretend» γίνεται προσοδοφόρο: οι άνθρωποι κινηματογραφούν ακόμη και τον εαυτό τους να «κάνει πως δουλεύει» - και βγάζουν λεφτά απ’ αυτό.
Όπως λέει ο Zhu, «αν θες να φας, θα σε κινηματογραφήσουμε να τρως. Αν θες να ξαπλώσεις και να αράξεις (tangping), θα δούμε πόσες μέρες μπορείς να μείνεις ξαπλωμένος ενώ οι άλλοι δουλεύουν γύρω σου». Αν η επιτέλεση της αεργίας προσελκύσει views και δωρεές, τότε η προσποίηση γίνεται ξανά εργασία.
Η ιδέα έχει ρίζες στην ψυχολογία της ντροπής και της επιβίωσης. Μετά από χρόνια υπερεντατικής εργασίας και ρυθμούς «996» (σημαίνει «9 το πρωί ως 9 το βράδυ, 6 μέρες την εβδομάδα»), οι υπάλληλοι γραφείου της Κίνας βρίσκονται σε υπαρξιακό κενό. Δεν θέλουν να επιστρέψουν στον κόσμο που τους εξάντλησε, αλλά δεν μπορούν ούτε να τον εγκαταλείψουν.
Το ψεύτικο γραφείο είναι ένα ενδιάμεσο τοπίο - μια «εύφορη κοιλάδα» για τεμπέληδες της απογοήτευσης, όπου η αεργία αποκτά νόημα, κοινωνική συνοχή και ίσως, κρυφά, κέρδος. Ο όρος «Pretend to Work» λειτουργεί ως κοινός μύθος, ένας τρόπος να μετατραπεί η αποτυχία σε αφήγηση, να βρεθεί αλληλεγγύη εκεί όπου υπήρχε μόνο σιωπή.
Καθρέφτης της σύγχρονης κινεζικής κοινωνίας
Η Lavender Au γράφει πως αυτό το φαινόμενο είναι καθρέφτης της σύγχρονης κινεζικής κοινωνίας - μιας κοινωνίας που εξακολουθεί να μετρά την αξία του ανθρώπου με το ρολόι της παρουσίας να επικρέμεται σαν Δαμόκλειος σπάθη από πάνω τους. Στην πράξη, οι ψεύτικοι εργαζόμενοι του Πεκίνου εργάζονται πάνω στον εαυτό τους, ξαναχτίζουν ταυτότητες, επιχειρούν να μετατρέψουν την κρίση σε δημιουργικότητα.
Μπορεί να μη γράφουν αναφορές για προϊστάμενους, αλλά γράφουν σενάρια ζωής που τους ανήκουν. Κι αν τελικά δεν τα καταφέρουν, μπορούν πάντα να πουν - με ένα μειδίαμα αυτοπροστασίας - πως απλώς «προσποιούνταν ότι δούλευαν».
Ίσως αυτή να είναι η πιο ειλικρινής μορφή εργασίας στον 21ο αιώνα: να προσποιείσαι, αλλά να το κάνεις συνειδητά· να μετατρέπεις την προσποίηση σε δημιουργία.
Στην Κίνα της μετα-ανάπτυξης, το γραφείο χωρίς εταιρεία είναι το νέο σύμβολο μιας τάξης που αρνείται να παραδοθεί. Οι τεμπέληδες της εύφορης κοιλάδας δεν τεμπελιάζουν, αλλά επαναπροσδιορίζουν τι σημαίνει δουλειά, αξιοπρέπεια και επιβίωση σε μια κοινωνία που δεν συγχωρεί την παύση.