Από παπάκια και Lego μέχρι σύριγγες και τσιγάρα, ο ωκεανός επιστρέφει τα δώρα που του δώσαμε, με τρόπο σχεδόν ποιητικό και σίγουρα προειδοποιητικό...
Η θάλασσα, αυτός ο απέραντος καθρέφτης του κόσμου, έχει την τάση να επιστρέφει ό,τι της ρίχνουμε - άλλοτε διαβρωμένο, άλλοτε σχεδόν ανέγγιχτο. Καμιά φορά, οι ακτές μοιάζουν με βιβλία ανοιχτά, στις σελίδες των οποίων ξεβράζονται οι πιο παράδοξες ιστορίες του ανθρώπινου πολιτισμού.
Από πλαστικά τηλέφωνα Garfield μέχρι ιατρικά απόβλητα και γιγάντια Lego, ο κατάλογος με τα πιο αλλόκοτα ευρήματα που έφερε το κύμα θυμίζει περισσότερο σουρεαλιστική εγκατάσταση τέχνης παρά οικολογική τραγωδία. Και όμως, πίσω από κάθε αντικείμενο που φτάνει στην άμμο, υπάρχει ένα κοινό νήμα: η σχέση του ανθρώπου με τη θάλασσα και το σκουπίδι που του επιστρέφει.
Θάλασσες γεμάτες πλαστικό
Ο πλανήτης μας είναι περισσότερο νερό παρά στεριά. Περίπου το 70% της επιφάνειάς του καλύπτεται από ωκεανούς, και σχεδόν το 80% των καταναλωτικών προϊόντων μεταφέρονται μέσω θαλάσσης. Όπως εξηγεί η Jessica Conway, ειδική στο NOAA Marine Debris Program, το 2016 περίπου 23 εκατομμύρια μετρικοί τόνοι πλαστικού κατέληξαν σε ποτάμια και θάλασσες.
Άλλα προέρχονται από πλημμύρες, καταιγίδες, και απορρίμματα που παρασύρει το νερό, ενώ αρκετά χάνονται από τα ίδια τα πλοία: εμπορευματοκιβώτια που πέφτουν στη θάλασσα, δίχτυα που σκίζονται, ή φορτία που ξεφεύγουν στη μέση ενός ωκεανού. Όλα αυτά, αφού περιπλανηθούν για χρόνια, επιστρέφουν κάπου - και κάποιες φορές, με τρόπο εντυπωσιακό.
Η πιο διάσημη ιστορία ενός τέτοιου ταξιδιού ξεκινά το 1992, όταν μια καταιγίδα στον Ειρηνικό Ωκεανό προκάλεσε την πτώση ενός εμπορευματοκιβωτίου γεμάτου πλαστικά παιχνίδια μπάνιου: περίπου 28.000 παπάκια, βατραχάκια και άλλα πλαστικά παιχνίδια βρέθηκαν ελεύθερα στην μεγαλύτερη «μπανιέρα» του πλανήτη.
Τα επονομαζόμενα Friendly Floatees έγιναν κάτι παραπάνω από ένα χαριτωμένο ατύχημα - μετατράπηκαν σε ένα άτυπο επιστημονικό πείραμα. Οι ωκεανογράφοι Curtis Ebbesmeyer και James Ingraham άρχισαν να παρακολουθούν τις διαδρομές τους, ανακαλύπτοντας νέες πληροφορίες για τα θαλάσσια ρεύματα. Τα πλαστικά αυτά αντικείμενα ταξίδεψαν μέχρι την Αυστραλία, την Ινδονησία, τη Χιλή, τη Χαβάη, ακόμα και τη Μεγάλη Βρετανία, περνώντας μέσω Αρκτικής.
Ανάλογα σουρεαλιστική, αλλά πιο ειρωνική, είναι η ιστορία των Lego. Το 1997, ένα πλοίο που μετέφερε πέντε εκατομμύρια κομμάτια Lego σχεδόν ανετράπη ανοιχτά της νοτιοδυτικής Αγγλίας. Έκτοτε, οι ακτές της Κορνουάλης και της Ουαλίας συνεχίζουν να «γεννούν» μικροσκοπικά πλαστικά φτερά, αναπνευστήρες, κοράλλια και χταπόδια - όλα τους συνδεδεμένα με τη θάλασσα.
Με ανθρώπινη πρόθεση
Κάποιες φορές, τα παράξενα αντικείμενα στις ακτές δεν είναι αποτέλεσμα ατυχημάτων, αλλά ανθρώπινης πρόθεσης. Από το 2007 και έπειτα, σε παραλίες ανά τον κόσμο - στην Ολλανδία, στις ΗΠΑ, στην Ιαπωνία, στη Βρετανία - εμφανίζονται γιγάντιες φιγούρες που μοιάζουν με Lego-ανθρώπους, με την επιγραφή «No More Real Than You Are».
Η ταυτότητα του καλλιτέχνη παραμένει επισήμως άγνωστη, αλλά οι περισσότεροι αποδίδουν τις εμφανίσεις στον Ολλανδό δημιουργό που αυτοαποκαλείται Ego Leonard. Οι τεράστιες φιγούρες, τοποθετημένες σαν εξωπραγματικά ναυάγια σε παραλίες, λειτουργούν ως σχόλιο για την τεχνητή φύση του ανθρώπου στον τεχνολογικό του κόσμο - αλλά και ως παράδοξα μνημεία στην επιμονή του πλαστικού.
Η πιο χαριτωμένη, ίσως, αλλά και πιο ενοχλητική ιστορία αφορά τα περίφημα τηλέφωνα Garfield. Για τριάντα πέντε ολόκληρα χρόνια, κομμάτια από πλαστικά τηλέφωνα με τη μορφή του πορτοκαλί γάτου ξεβράζονταν στις ακτές της Βρετάνης στη Γαλλία. Οι κάτοικοι τα μάζευαν, οι εθελοντές τα φωτογράφιζαν, οι περιβαλλοντολόγοι απορούσαν.
Κανείς δεν ήξερε από πού προέρχονταν, ώσπου ένας αγρότης αποκάλυψε πως, στα χρόνια της νεότητάς του, είχε δει ένα κοντέινερ να συνθλίβεται μέσα σε μια θαλασσινή σπηλιά. Εκεί βρέθηκε η πηγή: ένα κοντέινερ γεμάτο Garfield, ξεχασμένο αλλά ανεξάντλητο. Μέχρι σήμερα, η σπηλιά παραμένει δύσκολα προσβάσιμη, και τα τηλέφωνα συνεχίζουν να εμφανίζονται, λες και ο ίδιος ο ωκεανός κάνει φάρσα στον άνθρωπο.
Παραλίες γεμάτες τσιγάρα
Υπάρχουν όμως και λιγότερο αθώες ιστορίες. Το 2014, μια καταιγίδα στη Μάγχη προκάλεσε τη ρίψη εκατοντάδων εμπορευματοκιβωτίων από ένα δανέζικο πλοίο. Όταν οι κάτοικοι της νοτιοδυτικής Αγγλίας ξύπνησαν, οι παραλίες τους ήταν γεμάτες από πακέτα Marlboro. Οι αρχές περισυνέλεξαν 11 εκατομμύρια τσιγάρα, που στη συνέχεια αποτέφρωσαν για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Δύο χρόνια μετά, το ίδιο σκηνικό επαναλήφθηκε. Ένας εφιάλτης του καταναλωτισμού σε επανάληψη, ειρωνικά καθαρισμένος με καύση.
Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, οι ακτές συχνά γίνονται αποδέκτες επικίνδυνων αποβλήτων. Το 2024, τεράστιες ποσότητες ιατρικών σκουπιδιών - σύριγγες, φιαλίδια, πλαστικά μπουκάλια φαρμάκων - ξεβράστηκαν στις ακτές του Μέσου Ατλαντικού των ΗΠΑ, αναγκάζοντας τις αρχές σε προσωρινό κλείσιμο παραλιών σε Μέριλαντ, Βιρτζίνια και Ντελαγουέρ. Παρόμοια περιστατικά έχουν σημειωθεί και αλλού: το 2019 στο Πακιστάν, το 2008 στο Jersey Shore.
Στην τελευταία περίπτωση, ένας οδοντίατρος είχε ρίξει ο ίδιος σακούλες με σύριγγες στη θάλασσα. Σήμερα, οι αρχές υποψιάζονται ότι μέρος της νέας ρύπανσης προέρχεται από πλοία που μεταφέρουν απορρίμματα από νησιά χωρίς χώρους υγειονομικής ταφής. Η Conway το συνοψίζει απλά: «Υπάρχει τεράστια κακοδιαχείριση. Τα απορρίμματα διαφεύγουν παντού, ακόμα και στη διαδρομή τους προς την απόρριψη.»
Οι ειδικοί συμφωνούν: το να ξεβραστεί κάτι στην ακτή, όσο τρομακτικό κι αν φαίνεται, είναι ίσως η καλύτερη κατάληξη. Γιατί το σκουπίδι που μένει στο βυθό, παραμένει εκεί για πάντα. Ο βιολόγος Andrew DeVogelaere, που παρακολουθεί εδώ και δύο δεκαετίες ένα κοντέινερ βυθισμένο στον κόλπο του Monterey, λέει ότι το μεταλλικό κουτί παραμένει σχεδόν αναλλοίωτο, αλλά έχει μετατρέψει τον βυθό γύρω του σε κάτι ξένο, φιλοξενώντας μια αλλόκοτη κοινότητα πλασμάτων. «Θα νόμιζες ότι έπεσε χθες», λέει. Κι όμως, βρίσκεται εκεί είκοσι χρόνια.
Κάθε αντικείμενο που το κύμα φέρνει πίσω είναι ένα μήνυμα από τον βυθό - μια υπενθύμιση του πώς το ανθρώπινο σκουπίδι, αθώο ή επικίνδυνο, δεν εξαφανίζεται ποτέ. Από παπάκια και Lego μέχρι σύριγγες και τσιγάρα, ο ωκεανός επιστρέφει τα δώρα που του δώσαμε, με τρόπο σχεδόν ποιητικό και σίγουρα προειδοποιητικό. Το μπουκάλι που πετάμε σήμερα μπορεί να βρεθεί αύριο στα πόδια ενός παιδιού σε άλλη ήπειρο.