Ο Όσκαρ Ουάιλντ υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους ποιητές και μυθιστοριογράφους όλων των εποχών. Μια λογοτεχνική ιδιοφυΐα, που λάτρεψε την Ελλάδα, έγραψε για αυτήν και την επισκέφθηκε το 1877.
Η μητέρα του, Τζέιν Φρανσέσκα Ουάιλντ, η οποία είχε μελετήσει τα ελληνικά από πολύ νεαρή ηλικία, είχε μεταδώσει την αγάπη της για τον Ελληνισμό και είχε μυήσει τον μικρό Οσκαρ σε αυτόν, από πολύ νωρίς.
Ο Ιρλανδός δραματουργός και κριτικός γεννήθηκε το 1854. Οι γονείς του ήταν επιφανείς Δουβλινέζοι διανοούμενοι, με αγγλικές ρίζες. Στο πανεπιστήμιο ασχολήθηκε με τις κλασικές σπουδές, επιδεικνύοντας από μικρή ηλικία κλίση προς τον Kλασικισμό, τόσο στο Δουβλίνο όσο και αργότερα στην Οξφόρδη. Κέρδισε υποτροφία για να σπουδάσει Κλασική Φιλολογία από το 1871 έως το 1874 στο Trinity College στο Δουβλίνο, όπου συγκατοίκησε με τον αδελφό του Γουίλι. Το Trinity, ένα από τα κορυφαία σχολεία στο είδος του, του παρείχε τα απαραίτητα εφόδια για να αναπτύξει το ταλέντο του, ενώ η συναναστροφή του με τον Τζον Μάχαφι του ενέπνευσε την αγάπη για την Αρχαία Ελληνική Γραμματεία.
Όσο ο Οσκαρ Ουάιλντ σπούδαζε στο κολλέγιο, οι δυο τους συνεργάστηκαν στη συγγραφή του βιβλίου του Μάχαφι «Η κοινωνική ζωή στην Ελλάδα από τον Όμηρο μέχρι τον Μένανδρο» (Social life in Greece from Homer to Menander, 1874). Ο διάσημος λογοτέχνης, παρά τις μεταγενέστερες επιφυλάξεις του, χαρακτήριζε τον Μάχαφι ως «τον πρώτο και καλύτερο δάσκαλό του» και «τον λόγιο που του έμαθε να αγαπά καθετί ελληνικό». Από την πλευρά του, ο Μάχαφι υπερηφανευόταν ότι εκείνος δημιούργησε τον Όσκαρ Ουάιλντ.
Κατά τη διάρκεια της φοίτησής του στο Trinity ο Όσκαρ Ουάιλντ διέπρεψε. Στο πρώτο έτος ήταν πρώτος στην τάξη του, στο δεύτερο κέρδισε υποτροφία ύστερα από εξετάσεις, ενώ στο τελευταίο έτος βραβεύτηκε με το «Χρυσό μετάλλιο του Μπέρκλεϊ», το υψηλότερο ακαδημαϊκό επίτευγμα στις ελληνικές σπουδές. Έδωσε εξετάσεις για υποτροφία στο Κολέγιο Magdalen του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, τις οποίες και πέρασε με άνεση. Στο Magdalen συνέχισε τις σπουδές του στην Κλασική Φιλολογία.
Μέχρι το τρίτο έτος, ο Όσκαρ Ουάιλντ είχε ξεκινήσει να φτιάχνει τον μύθο του και οι γνώσεις του είχαν ξεπεράσει κατά πολύ τις προκαθορισμένες, στείρες ακαδημαϊκές διαλέξεις. Η ιδιαίτερη συμπεριφορά του, σε συνδυασμό με την αργοπορημένη επιστροφή του από το ταξίδι του στην Ελλάδα με τον καθηγητή Μάχαφι, είχε ως αποτέλεσμα να αποβληθεί για ένα εξάμηνο από το Madgalen. Η περιοδεία τους στην Ελλάδα είχε κρατήσει παραπάνω απ' όσο υπολόγιζαν...
Η πρώτη του δημοσίευση, στο τεύχος Νοεμβρίου 1875 του περιοδικού του Πανεπιστημίου του Δουβλίνου, ήταν μια αγγλική απόδοση των «Νεφελών» του Αριστοφάνη. Από εκείνη τη στιγμή και ύστερα, ο ελληνικός πολιτισμός διαπερνά τα περισσότερα από τα γραπτά του, με τη μορφή αναφοράς και υπαινιγμού. Ο ελληνικός πολιτισμός επηρεάζει όχι μόνο την πνευματική ανάπτυξη του Οσκαρ Ουάιλντ και το δημόσιο έργο του, αλλά και τους ιδιωτικούς κώδικες αυτοκατανόησής του. Η Αρχαία Ελλάδα είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο οικοδομείται η ταυτότητα του Ουάιλντ ως αισθητιστή, κριτικού και συγγραφέα. Είναι μια διαρκής παρουσία στο έργο του.
Τα λόγια του Όσκαρ Ουάιλντ για την Ελλάδα
«Ήμουν σχεδόν δεκαέξι χρόνων, όταν άρχισα να αντιλαμβάνομαι το θαύμα και το κάλλος της αρχαίας ελληνικής ζωής. Ξαφνικά, μου φάνηκε πως έβλεπα λευκές φιγούρες να ρίχνουν πορφυρές σκιές πάνω στις ηλιόλουστες παλαίστρες, ομάδες γυμνών νέων και νεαρών παρθένων να κινούνται μέσα σ’ ένα βαθύ γαλάζιο φόντο, σα να ήταν πάνω στη ζωφόρο του Παρθενώνα…
Από αγάπη σε όλα αυτά, άρχισα να μελετώ ελληνικά με ενθουσιασμό και όσο πιο πολύ τα μελετούσα, τόσο περισσότερο μαγευόμουν… Από μικρός συνήθιζα να ταυτίζομαι με κάθε ξεχωριστό χαρακτήρα που διάβαζα στα βιβλία, αλλά, εκεί ανάμεσα στα δεκαπέντε με δεκαέξι, παρατήρησα, με κάποια απορία, ότι μου ήταν πιο εύκολο να με φαντάζομαι ως Αλκιβιάδη ή Σοφοκλή, παρά ως Αλέξανδρο ή Καίσαρα».
Αυτά ήταν τα λόγια του Όσκαρ Ουάιλντ όταν επισκέφθηκε την Ελλάδα, τον Απρίλιο του 1877, σε ηλικία 23 ετών, με τον τότε καθηγητή του Τζ. Μάχαφι. O Μάχαφι πίστευε ότι αυτό το ταξίδι θα βοηθούσε ώστε να διαμορφώσει ο Όσκαρ Ουάιλντ παγανιστικές απόψεις και να «γλιτώσει» από τον ρωμαιοκαθολικισμό. Εκείνη την εποχή ο νεαρός συγγραφέας σκεφτόταν έντονα να αποτάξει τον προτεσταντισμό και να ασπαστεί τον καθολικισμό. Μάλιστα, σχεδίαζε να πάει στη Ρώμη. Ο Μάχαφι, ο οποίος ήταν αντίθετος σε κάτι τέτοιο, του πρότεινε να τον συνοδεύσει στο ταξίδι του στην Ελλάδα.
Ο Όσκαρ Ουάιλντ έμεινε έξι μήνες στη χώρα μας. Επισκέφθηκε την Κόρινθο, τη Ζάκυνθο, το Άργος, την Ανδρίτσαινα, το Κατάκολο, την Αρχαία Ολυμπία, την Κέρκυρα, τις Μυκήνες και φυσικά την Ακρόπολη. Φόρεσε μάλιστα και την ελληνική παραδοσιακή ενδυμασία, με την οποία πόζαρε περήφανος. Η ιστορική φωτογραφία του συγγραφέα με την παραδοσιακή φουστανέλα λέγεται πως τραβήχτηκε στην Αθήνα, και μάλιστα σε εσωτερικό χώρο και όχι στην ελληνική φύση. Τα βουνά και η φύση από πίσω του είναι σκηνικά, καθώς βρίσκεται μέσα στο στούντιο του Πέτρου Μωραΐτη. Ο ίδιος όμως ο Όσκαρ Ουάιλντ διέδιδε ότι η φωτογραφία είχε τραβηχτεί στις Βάσσες της Ανδρίτσαινας.
Περιηγήθηκε στη γη που πάντα θαύμαζε, εξερευνώντας τους αρχαίους θησαυρούς της. Ξεναγήθηκε στον Ναό του Επικουρίου Απόλλωνα στις Βάσσες της Φιγαλείας, ενώ παρακολούθησε από κοντά τις διαδικασίες των ανασκαφών στο Κατάκολο.
Αργότερα, όταν επέστρεψε στην Αγγλία, φέρεται να είπε στον εικονογράφο των βιβλίων του, Τσαρλς Ρίκετ: «Ναι, ήμουν παρών κατά τη διάρκεια της ανασκαφής, όπου σήκωσαν το μέγα Απόλλωνα απ’ το φουσκωμένο ποταμό. Είδα το λευκό τεντωμένο χέρι του να εμφανίζεται πάνω απ’ το νερό. Το πνεύμα του θεού εξακολουθούσε να ζει μέσα στο μάρμαρο». Ο σπουδαίος Όσκαρ Ουάιλντ αναφερόταν στον Απόλλωνα του δυτικού αετώματος του Ναού του Δία, όμως το πιο πιθανό ήταν να είδε μόνο το κεφάλι του αγάλματος, το οποίο όντως βρέθηκε μερικές μέρες πριν από την επίσκεψη. Ο υπόλοιπος κορμός και το χέρι που αναφέρεται στην περιγραφή βρέθηκαν αργότερα.
Μάλιστα, αργότερα διέδιδε ότι ήταν παρών όταν ανακαλύφθηκε ο Ερμής του Πραξιτέλους, αλλά πολλοί ιστορικοί έχουν αμφισβητήσει αυτόν του τον ισχυρισμό.
Τα ποιήματα του Οσκαρ Ουάιλντ για την Ελλάδα
Το ελληνικό χώμα που πάτησε πρώτη φορά ο Οσκαρ Ουάιλντ ήταν αυτό της Κέρκυρας. Ο νεαρός ποιητής μαγεύτηκε τόσο από το Νησί των Φαιάκων, που έγραψε ένα ποίημα, στο οποίο έδωσε τον τίτλο «Άγιοι Δέκα» (Santa Decca), αφιερώνοντάς το στο ομώνυμο χωριό της Κέρκυρας.
«Πέθαναν οι θεοί: στη γλαυκομάτα Αθηνά
πια δεν προσφέρουμε στεφάνια της ελιάς,
ούτε ένα μέρος της σοδειάς στην Περσεφόνη.
Τα μεσημέρια τραγουδούν ανέμελα οι βοσκοί
γιατί ο Πάνας πέθανε και τα παιχνίδια του
στα μυστικά τα ξέφωτα και τις κρυφές μονιές
πια πήραν τέλος. Έπαψε ο Ύλας να γυρεύει τις πηγές·
ο μέγας Παν είναι νεκρός, και της Μαρίας άρχει ο γιος.
Κι όμως – σ’ αυτό το γητεμένο από τη θάλασσα νησί,
μασώντας τα πικρά φρούτα της μνήμης,
κάποιος θεός ίσως κείτεται κρυμμένος στ’ ασφοδίλια.
Αχ, έρωτα! τέτοιος αν βρίσκεται κανείς, απ’ την οργή του
ας τρέξουμε γρήγορα να ξεφύγουμε! Μα όχι, δες,
οι φυλλωσιές θροούν: ας μείνουμε λιγάκι ακόμη».
Ο Όσκαρ Ουάιλντ, αφού επισκέφθηκε το αρχαίο θέατρο του Άργους, δήλωσε, πριν αποχωρήσει από τη χώρα μας: «Οι Έλληνες ήσαν έθνος τεχνοκριτών και ανακάλυψαν την κριτική της τέχνης, όπως και κάθε άλλο είδος κριτικής. Σε τελευταία ανάλυση, ποιο είναι το κυριότερο χρέος μας στους Έλληνες; Το κριτικό πνεύμα, απλούστατα. Και το πνεύμα αυτό, που το άσκησαν επίσης, και σε ζητήματα επιστήμης και θρησκείας, ηθικής και μεταφυσικής, πολιτικής και παιδείας, το άσκησαν επίσης και σε ζητήματα τέχνης. Μας άφησαν το τελειότερο, ως τώρα, σύστημα κριτικής πάνω σε δύο υπέρτατες και ευγενέστατες τέχνες, τη Ζωή και τη Λογοτεχνία».
Η επίσκεψή του στο Αρχαίο Θέατρο του Άργους ήταν η αιτία για να γράψει το ποίημά του με τίτλο «The theatre at Argos» («Το θέατρο στο Άργος») το οποίο πρωτοδημοσιεύτηκε στην πρώτη του ποιητική συλλογή. Στο τέλος του ποιήματος αναφέρεται: Argos 1877.
«Τσουκνίδες και παπαρούνες φθείρουν το λαξευτό σκαλί:
κανένας ποιητής στεφανωμένος με την ελιά της αθανασίας
δεν τραγουδά το ευχάριστο άσμα του, ούτε η γοερή Τραγωδία
τρομάζει τον αέρα· το πράσινο στάρι κυματίζει γλυκά
εκεί που κάποτε ο Χορός κινούνταν με γοργούς ρυθμούς·
μακριά στην Ανατολή μια πορφυρή έκταση θάλασσας,
οι χρυσαφένιοι βράχοι που φυλάκισαν τη Δανάη·
και το βεβηλωμένο Άργος μπρος στα πόδια μου.
Δεν είναι τώρα η εποχή να θρηνούμε τα περασμένα,
το ναυάγιο ενός έθνους πάνω στην πέτρα του Χρόνου,
ή τις φοβερές καταιγίδες της παμφάγου Μοίρας,
διότι τώρα οι άνθρωποι φωνασκούν μπρος στην πόρτα μας,
ο κόσμος γέμισε πανούκλα, αμαρτία και έγκλημα,
ακόμα και ο Θεός έχει χάσει το μισό θρόνο του για Χρυσάφι!»(Μετάφραση: Γιάννης Καρβέλας)
Ακόμα ένα ποίημα του μαγεμένου από τις ελληνικές ομορφιές Οσκαρ Ουάιλντ, στο οποίο εξυμνεί την Ελλάδα, είναι το παρακάτω με τίτλο «Impression du voyage», το οποίο έγραψε κατά την παραμονή του στο Κατάκολο.
«Σαν το ζαφείρι ήταν της θάλασσας το χρώμα
κι έμοιαζε οπάλιο πυρωμένο τ' ουρανού το δώμα.
Σηκώσαμε πανιά … Και πρίμο φύσαγε τ' αγέρι,
στις ανατολικές γαλάζιες χώρες να μας φέρει.
Απ' την ολόρθη πλώρη, βιαστικό το βλέμμα
τη Ζάκυνθο αγναντεύει, το κάθε της ρέμα
και το κάθε λιοστάσι, της Ιθάκης τ' ακροθαλάσσι,
του Λύκαιου τα κορφοβούνια χιονισμένα,
της Αρκαδίας τα βουνά μ' ανθούς σπαρμένα.
Κανείς άλλος ήχος τη σιωπή δεν ταράζει,
παρά το πανί που στο κατάρτι παφλάζει,
το νερό που στα πλάγια του πλοίου φλοισβίζει
και γέλιο κοριτσιών που στην πρύμνη αναβρύζει.
Την ώρα που άρχιζε να φλέγεται η Δύση
κι ήλιος πορφυρός στα νερά είχε καθίσει,
τη γη της Ελλάδας είχα τέλος πατήσει».
(Μετάφραση: Στάθης Σπηλιοτόπουλος)