Oι Βαυαροί αντιμετωπίζουν τη γιορτή όχι απλώς ως φεστιβάλ, αλλά ως μέρος της ταυτότητάς τους - ένα είδος συλλογικού καθρέφτη, όπου βλέπουν τον εαυτό τους όπως θέλουν να είναι: χαρούμενοι, μεθυσμένοι και βαθιά δεμένοι με τη γη τους.
Κάθε φθινόπωρο, το Μόναχο μεταμορφώνεται στο μεγαλύτερο υπαίθριο πανηγύρι του κόσμου. Το Oktoberfest δεν είναι απλώς μια γιορτή μπύρας, αλλά μια ζωντανή παράδοση δύο αιώνων που ξεκίνησε από έναν βασιλικό γάμο και κατέληξε να συμβολίζει τη βαυαρική ταυτότητα και τη χαρά της ζωής.
Η ιστορία του Oktoberfest ξεκινά το φθινόπωρο του 1810, σε μια εποχή όπου η Γερμανία δεν υπήρχε ακόμα ως ενιαίο κράτος αλλά ως σύνολο βασιλείων, δουκάτων και ηγεμονιών. Η Βαυαρία, με πρωτεύουσα το Μόναχο, αποτελούσε τότε μια από τις πιο σημαντικές περιοχές του γερμανικού κόσμου. Τον Οκτώβριο εκείνης της χρονιάς, ο πρίγκιπας διάδοχος Λουδοβίκος (ο μετέπειτα βασιλιάς Λουδοβίκος Α') παντρεύτηκε τη Θηρεσία της Σαξονίας-Χίλντμπουργχαουζεν, κόρη ενός Γερμανού δούκα.
Οι πολίτες του Μονάχου προσκλήθηκαν να συμμετάσχουν στους εορτασμούς του γάμου, που ολοκληρώθηκαν με μια μεγάλη ιπποδρομία σε ένα πεδίο έξω από τα τείχη της πόλης. Το χωράφι εκείνο ονομάστηκε «Theresienwiese» - δηλαδή «λιβάδι της Θηρεσίας» - προς τιμήν της νύφης. Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί τότε ότι εκεί θα γεννιόταν η μεγαλύτερη γιορτή μπύρας στον κόσμο.
Η μεγαλύτερη γιορτή μπύρας στον κόσμο
Η επιτυχία της πρώτης γιορτής οδήγησε στην απόφαση να επαναληφθεί και την επόμενη χρονιά. Έτσι, σταδιακά, το Oktoberfest άρχισε να παίρνει τη μορφή θεσμού.
Στα πρώτα του χρόνια, το επίκεντρο δεν ήταν η μπύρα αλλά οι αγώνες ιππασίας και η ατμόσφαιρα του πανηγυριού: πάγκοι, μουσικές μπάντες, παραδοσιακά παιχνίδια, λαϊκοί χοροί. Με το πέρασμα των δεκαετιών, ωστόσο, η μπύρα - το κατ’ εξοχήν βαυαρικό προϊόν - κατέλαβε τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα, οι τοπικές ζυθοποιίες, όπως η Spaten, η Paulaner και η Augustiner, είχαν αρχίσει να στήνουν τις δικές τους σκηνές (Bierzelte), προσελκύοντας χιλιάδες ανθρώπους.
Η περίφημη «Märzenbier», η μπύρα του Οκτώβρη, έχει επίσης τη δική της ιστορία. Παρασκευαζόταν τον Μάρτιο, πριν από τη θερινή ζέστη, και ωρίμαζε ως το φθινόπωρο σε δροσερά κελάρια. Το αποτέλεσμα ήταν μια πιο δυνατή, πιο πλούσια μπύρα, κατάλληλη για τις φθινοπωρινές γιορτές. Αυτή έγινε η επίσημη μπύρα του Oktoberfest, με την χαρακτηριστική κεχριμπαρένια της απόχρωση και τη γεμάτη γεύση.
Καθώς το Μόναχο μεγάλωνε και ο 19ος αιώνας προχωρούσε, το Oktoberfest εξελίχθηκε σε σύμβολο της βαυαρικής ταυτότητας. Οι κάτοικοι φορούσαν τα παραδοσιακά τους ρούχα - lederhosen για τους άνδρες και dirndl για τις γυναίκες - και διαλαλούσαν με περηφάνια τις τοπικές συνήθειες, τη μουσική και το φαγητό τους.
Το λουκάνικο, το pretzel, το ψητό κοτόπουλο και το χοιρινό κότσι έγιναν αναπόσπαστα στοιχεία της εμπειρίας. Η γιορτή πλέον διαρκούσε πολλές μέρες και λειτουργούσε ως δημόσια έκφραση της βαυαρικής κουλτούρας, αλλά και ως ευκαιρία για τους ζυθοποιούς να παρουσιάσουν τα προϊόντα τους σε ευρύτερο κοινό.
Στα μέσα του 19ου αιώνα, η βιομηχανική επανάσταση και η ανάπτυξη του σιδηροδρόμου έφεραν στο Μόναχο ταξιδιώτες από όλη τη Γερμανία. Το Oktoberfest έγινε πανεθνικό γεγονός. Παρά τις διακοπές του λόγω πολέμων, επιδημιών ή οικονομικών κρίσεων - όπως η χολέρα του 1854, οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι και, πιο πρόσφατα, η πανδημία του 2020 - η γιορτή πάντα επέστρεφε, πιο ζωντανή και λαϊκή.
Μια γιορτή συμφιλίωσης
Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, το Oktoberfest απέκτησε έναν νέο, σχεδόν μυθικό χαρακτήρα. Ήταν πια μια γιορτή συμφιλίωσης, αναγέννησης και ελπίδας για τη μεταπολεμική Γερμανία. Το Μόναχο, που είχε υποστεί σοβαρές καταστροφές από τους βομβαρδισμούς, ξανάγινε κέντρο χαράς και ζωής. Οι φωτογραφίες της δεκαετίας του 1950 δείχνουν ανθρώπους να πίνουν μπύρα κάτω από πολύχρωμες σκηνές, να τραγουδούν παραδοσιακά τραγούδια και να γιορτάζουν τη ζωή ύστερα από μια εποχή πόνου.
Στις δεκαετίες του 1960 και 1970, το Oktoberfest άρχισε να παίρνει τη διεθνή του διάσταση. Οι τουρίστες κατέφθαναν από όλη την Ευρώπη, τις Ηνωμένες Πολιτείες και αργότερα από την Ασία. Οι εικόνες των τεράστιων ποτηριών μπύρας και των ευδιάθετων ανθρώπων σε βαυαρικές στολές έγιναν παγκόσμιο σύμβολο της γερμανικής κουλτούρας - αν και, στην πραγματικότητα, πρόκειται περισσότερο για έκφραση της βαυαρικής παρά της γενικής γερμανικής ταυτότητας.
Ακόμα και σήμερα, πολλοί κάτοικοι του Βερολίνου ή του Αμβούργου βλέπουν το Oktoberfest με ένα μειδίαμα, ως κάτι «νότιο», λαϊκό και παραδοσιακό, αλλά δεν μπορούν να αρνηθούν τη γοητεία του.
Στα χρόνια που ακολούθησαν, η γιορτή μετατράπηκε σε οικονομικό κολοσσό. Περισσότερα από έξι εκατομμύρια άνθρωποι επισκέπτονται το Μόναχο κάθε χρόνο για το Oktoberfest, καταναλώνοντας πάνω από επτά εκατομμύρια λίτρα μπύρας. Οι σκηνές μπορούν να φιλοξενήσουν δεκάδες χιλιάδες επισκέπτες, ενώ κάθε ζυθοποιία έχει τη δική της ορχήστρα, τα δικά της εδέσματα και τη δική της αισθητική.
Ο δήμος του Μονάχου έχει αναπτύξει αυστηρούς κανόνες: μόνο οι παραδοσιακές βαυαρικές μπύρες που παρασκευάζονται εντός των ορίων της πόλης μπορούν να σερβίρονται. Αυτή η αυστηρότητα διατηρεί τον τοπικό χαρακτήρα του φεστιβάλ, ακόμη κι αν οι τουρίστες προέρχονται από τα πιο μακρινά σημεία του πλανήτη.
«Βαρέλι άνοιξε!»
Η τελετή έναρξης αποτελεί από μόνη της ένα τελετουργικό με ιστορία: ο δήμαρχος του Μονάχου ανοίγει το πρώτο βαρέλι φωνάζοντας «O’zapft is!» («Άνοιξε!»), ενώ πλήθη χειροκροτούν. Η στιγμή αυτή μεταδίδεται σε εθνικά και διεθνή μέσα ενημέρωσης και σηματοδοτεί την έναρξη δύο εβδομάδων μέθης, μουσικής και χορού.
Παρά το αλκοόλ και τη φασαρία, το φεστιβάλ είναι εξαιρετικά οργανωμένο και ασφαλές, με αυστηρά μέτρα για την προστασία των επισκεπτών.
Όμως το Oktoberfest δεν είναι μόνο κατανάλωση. Είναι ένα πολιτισμικό φαινόμενο που διασώζει τη συλλογική μνήμη μιας περιοχής και μεταφράζει το παρελθόν σε τελετουργία. Κάθε τραγούδι που ακούγεται, κάθε στολή που φοριέται, κάθε κούπα που υψώνεται στον αέρα επαναλαμβάνει, έστω κι ασυναίσθητα, την ιστορία του πρώτου εκείνου γάμου το 1810. Γι’ αυτό και οι Βαυαροί αντιμετωπίζουν τη γιορτή όχι απλώς ως φεστιβάλ, αλλά ως μέρος της ταυτότητάς τους - ένα είδος συλλογικού καθρέφτη, όπου βλέπουν τον εαυτό τους όπως θέλουν να είναι: χαρούμενοι, φιλόξενοι, λίγο μεθυσμένοι, αλλά βαθιά δεμένοι με τη γη τους.
Σήμερα, εκατοντάδες «μικρά Oktoberfest» διοργανώνονται σε όλο τον κόσμο, από τη Βραζιλία και την Αυστραλία μέχρι το Τόκιο και τη Θεσσαλονίκη. Αν και καμία από αυτές τις εκδοχές δεν μπορεί να αναπαράγει πλήρως το αυθεντικό πνεύμα του Μονάχου, αποδεικνύουν τη δύναμη που έχει η γιορτή να συνδέει ανθρώπους μέσα από το πιο απλό κοινό στοιχείο: τη χαρά να πίνεις μαζί με άλλους.