Πίσω από τα ποσοστά, διαγράφεται ένας πολιτισμός που, παρά την τεχνολογική του υπεροχή, μοιάζει ολοένα και πιο αποκομμένος από τις βασικές δεξιότητες επιβίωσης και χειρωνακτικής γνώσης.
Οι Αμερικανοί δηλώνουν σίγουροι για πολλά, όμως η πρόσφατη έρευνα του Pew Research Center αποκαλύπτει τα όριά τους: λιγότεροι από τους μισούς μπορούν να εξηγήσουν έναν μετεωρολογικό χάρτη ή να φτιάξουν μια μηχανή αυτοκινήτου. Η χώρα της καινοτομίας δείχνει να χάνει την επαφή της με τις πρακτικές δεξιότητες.
Η πρόσφατη έρευνα του Pew Research Center προσφέρει ένα ιδιότυπο, αλλά εξαιρετικά αποκαλυπτικό πορτρέτο της αμερικανικής κοινωνίας: ποιοι είναι οι Αμερικανοί όταν πρόκειται να κάνουν κάτι πρακτικό, να φτιάξουν, να υπολογίσουν, να προσανατολιστούν.
Με μια σειρά από ερωτήσεις που εκτείνονται από την καθημερινότητα έως τις πιο τεχνικές δεξιότητες, η έρευνα δείχνει όχι μόνο τι μπορούν να κάνουν οι Αμερικανοί, αλλά - ίσως πιο σημαντικά - τι δεν μπορούν. Και πίσω από τα ποσοστά, διαγράφεται ένας πολιτισμός που, παρά την τεχνολογική του υπεροχή, μοιάζει ολοένα και πιο αποκομμένος από τις βασικές δεξιότητες επιβίωσης και χειρωνακτικής γνώσης.
Δραστηριότητες που συνδέονται με την αυτονομία
Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι περισσότεροι Αμερικανοί εμπιστεύονται τις δυνάμεις τους σε απλές, πρακτικές δραστηριότητες που σχετίζονται με την καθημερινή φροντίδα του εαυτού και του σπιτιού.
Το 94% δηλώνει σίγουρο ότι μπορεί να καθαρίσει και να περιποιηθεί ένα τραύμα, το 88% ότι μπορεί να κατανοήσει μια ετικέτα διατροφής, και το 83% ότι γνωρίζει τι κάνει η μαγιά στο ψωμί ή ότι μπορεί να καλλιεργήσει έναν λαχανόκηπο.
Πρόκειται για δραστηριότητες που συνδέονται με την αυτονομία, τη φροντίδα και την αυτάρκεια - αξίες βαθιά ριζωμένες στον αμερικανικό μύθο του «self-made» ανθρώπου.
Εξίσου υψηλά ποσοστά παρατηρούνται και στις οικιακές δεξιότητες: το 95% των ενηλίκων λέει ότι μπορεί να αφαιρέσει έναν λεκέ από ρούχα, το 76% ότι γνωρίζει ποια καθαριστικά δεν πρέπει να αναμειγνύει, και το 69% ότι μπορεί να στεγανοποιήσει πόρτες και παράθυρα. Πρόκειται για έναν λαό που, στα βασικά της καθημερινότητας, διατηρεί ένα αίσθημα επάρκειας και αυτοπεποίθησης.
Η Αμερική έχει χάσει την επαφή της με τα εργαλεία
Όμως, όσο οι δραστηριότητες αποκτούν τεχνικότερη ή επιστημονικότερη διάσταση, η σιγουριά αυτή υποχωρεί. Μόλις το 39% δηλώνει ότι μπορεί να εξηγήσει ένα σύστημα υψηλής πίεσης σε έναν μετεωρολογικό χάρτη, και μόνο το 29% ότι θα μπορούσε να επιδιορθώσει ένα πρόβλημα στη μηχανή αυτοκινήτου.
Η Αμερική, η χώρα της βιομηχανικής υπερδύναμης και των highway mechanics, μοιάζει να έχει χάσει την επαφή της με το γράσο και τα εργαλεία. Στην εποχή των οθονών και της τεχνητής νοημοσύνης, η γνώση του πώς λειτουργεί ένα αυτοκίνητο ή το πώς διαβάζεις τον καιρό στον ουρανό έχει υποχωρήσει μπροστά στην εξειδίκευση και την εξάρτηση από ειδικούς. Το «do it yourself» έχει γίνει περισσότερο σλόγκαν παρά πραγματικότητα.
Τα επίπεδα εκπαίδευσης παίζουν καθοριστικό ρόλο στην αυτοπεποίθηση των Αμερικανών. Όσοι έχουν υψηλότερη μόρφωση δηλώνουν πιο σίγουροι στις μαθηματικές ή αναλυτικές δεξιότητες - μπορούν να «διαβάσουν» αριθμούς, να υπολογίσουν ποσοστά, να κατανοήσουν πίνακες και γραφήματα ειδήσεων.
Η διαφορά όμως αντιστρέφεται όταν μπαίνουμε σε πιο χειρωνακτικά ή τεχνικά πεδία. Οι λιγότερο μορφωμένοι είναι εκείνοι που αισθάνονται πιο ικανοί να επισκευάσουν μια μηχανή ή να χειριστούν εργαλεία. Η γνώση, με άλλα λόγια, έχει διαχωριστεί σε δύο κόσμους: τον αφηρημένο και τον απτό.
Οι πτυχιούχοι ξέρουν να αναλύουν δεδομένα, αλλά όχι απαραίτητα να φτιάχνουν πράγματα. Οι υπόλοιποι μπορεί να μην έχουν πανεπιστημιακή μόρφωση, αλλά ξέρουν να κρατούν κατσαβίδι. Η Αμερική μοιάζει έτσι χωρισμένη ανάμεσα σε αυτούς που «ξέρουν» και σε αυτούς που «κάνουν».
Το φύλο αποτελεί ακόμη έναν άξονα διαφοροποίησης
Το φύλο αποτελεί ακόμη έναν άξονα διαφοροποίησης. Οι άνδρες εμφανίζονται πολύ πιο σίγουροι από τις γυναίκες στις περισσότερες δραστηριότητες που απαιτούν τεχνική ή φυσική δεξιότητα. Σχεδόν οι μισοί άνδρες (45%) δηλώνουν ότι μπορούν να επισκευάσουν μια μηχανή αυτοκινήτου, ενώ μόλις το 14% των γυναικών απαντά το ίδιο.
Το χάσμα είναι εξίσου έντονο στην πλοήγηση με πυξίδα (86% έναντι 66%), στη στεγανοποίηση πορτών και παραθύρων (78% έναντι 60%) και στην κατανόηση των μετεωρολογικών συστημάτων (47% έναντι 30%). Οι διαφορές αυτές δεν είναι μόνο στατιστικές· είναι πολιτισμικές. Αντανακλούν δεκαετίες κοινωνικών ρόλων όπου οι άνδρες ενθαρρύνονταν να ασχολούνται με μηχανές και εργαλεία, ενώ οι γυναίκες με τη φροντίδα και την οργάνωση.
Παρ’ όλα αυτά, στα πιο «νευρικά» πεδία της καθημερινότητας - όπως ο υπολογισμός φιλοδωρήματος ή η ανάγνωση διατροφικών ετικετών - οι διαφορές σχεδόν εξαφανίζονται. Εδώ, η αυτοπεποίθηση είναι κοινή, ίσως γιατί οι εμπειρίες είναι κοινές.
Η ηλικία προσθέτει μια ακόμη διάσταση
Η ηλικία προσθέτει μια ακόμη διάσταση. Οι νεότεροι Αμερικανοί, κάτω των 30 ετών, δηλώνουν μεν ικανοί να κάνουν τα περισσότερα πράγματα, αλλά σε σαφώς χαμηλότερα ποσοστά από τους μεγαλύτερους. Μόλις το 51% των νέων λέει ότι μπορεί να στεγανοποιήσει πόρτες και παράθυρα, έναντι πολύ υψηλότερων ποσοστών στις μεγαλύτερες ηλικίες.
Και ενώ το 90% των άνω των 50 μπορεί να υπολογίσει το φιλοδώρημα στο μυαλό του, στους νέους το ποσοστό πέφτει στο 77%. Αυτή η γενεακή μετατόπιση ίσως είναι το πιο ανησυχητικό στοιχείο της έρευνας: η νέα γενιά, μεγαλωμένη μέσα σε ένα ψηφιακό περιβάλλον που υπόσχεται «ευκολία», έχει χάσει μέρος των δεξιοτήτων που κάποτε θεωρούνταν αυτονόητες. Η πρακτική γνώση, αυτή που περνούσε από γονιό σε παιδί, φαίνεται να εξασθενεί, αντικαθιστάμενη από την εξάρτηση σε τεχνολογικά βοηθήματα.
Η αυτοπεποίθηση υπάρχει, αλλά εκφράζεται αλλιώς
Ωστόσο, η έρευνα δεν δείχνει μόνο ανεπάρκεια· δείχνει και προσαρμογή. Το ότι οι περισσότεροι Αμερικανοί μπορούν να «διαβάσουν» πίνακες ειδήσεων, να κατανοήσουν στατιστικά δεδομένα και να υπολογίσουν αριθμούς γρήγορα σημαίνει πως οι δεξιότητες έχουν αλλάξει κατεύθυνση. Από τη μηχανική του χεριού περάσαμε στη μηχανική της πληροφορίας.
Η αυτοπεποίθηση υπάρχει, αλλά εκφράζεται αλλιώς. Ίσως η σύγχρονη Αμερική να μην ξέρει πια να φτιάχνει μηχανές, αλλά ξέρει να «διαβάζει» δεδομένα - και αυτό, σε έναν κόσμο που κινείται με την πληροφορία, είναι μια διαφορετική μορφή επιβίωσης.
Παρόλα αυτά, το ερώτημα μένει ανοιχτό: τι σημαίνει να «ξέρεις να κάνεις πράγματα» σε μια κοινωνία που μπορεί να αναθέτει τα πάντα; Είναι επάρκεια να ξέρεις πώς να ερμηνεύεις έναν πίνακα, αλλά να μη μπορείς να επιδιορθώσεις ένα χαλασμένο όχημα;
Ή μήπως η πρακτική γνώση, όσο κι αν υποχωρεί, είναι το τελευταίο ανάχωμα απέναντι σε μια πλήρως εξαρτημένη τεχνολογική ύπαρξη; Η αμερικανική αυτοπεποίθηση αποκαλύπτει έναν διχασμό: είμαστε σίγουροι για όσα μπορούμε να «σκεφτούμε», λιγότερο για όσα πρέπει να «φτιάξουμε».
Έτσι, η έρευνα του Pew δεν είναι απλώς μια καταγραφή δεξιοτήτων· είναι μια ακτινογραφία του πολιτισμού της αυτάρκειας που μετατρέπεται σε πολιτισμό της διαμεσολάβησης. Οι Αμερικανοί εξακολουθούν να πιστεύουν στην ικανότητά τους, αλλά αυτή η ικανότητα έχει αλλάξει πρόσωπο.
Από την εποχή που κάθε σπίτι είχε εργαλειοθήκη, περάσαμε στην εποχή που κάθε σπίτι έχει πρόσβαση στο YouTube. Και ίσως αυτό να είναι το πιο χαρακτηριστικό συμπέρασμα: η αμερικανική αυτοπεποίθηση παραμένει ακέραιη - απλώς έχει αλλάξει αντικείμενο.