Ένα φαινόμενο που προέκυψε από έναν πολυπαραγοντικό μηχανισμό στον οποίο συγκλίνουν το προσωπικό της χάρισμα, οι κοινωνικές εξελίξεις της εποχής και η επιρροή των ΜΜΕ.
Η πριγκίπισσα Νταϊάνα υπήρξε μια από τις πιο πολυσυζητημένες και φωτογραφημένες προσωπικότητες του 20ού αιώνα. Από την πρώτη στιγμή που εισήλθε στο δημόσιο προσκήνιο ως μέλλουσα σύζυγος του πρίγκιπα Καρόλου μέχρι τον πρόωρο θάνατό της το 1997, η εικόνα της κυριάρχησε στα παγκόσμια μέσα ενημέρωσης. Το φαινόμενο της Νταϊάνα δεν υπήρξε απλώς αποτέλεσμα του τίτλου της ή της βασιλικής της θέσης· αντιθέτως, προέκυψε από έναν πολυπαραγοντικό μηχανισμό στον οποίο συγκλίνουν το προσωπικό της χάρισμα, οι κοινωνικές εξελίξεις της εποχής, η επιρροή των ΜΜΕ, και η αντίθεση της ανθρώπινης πλευράς της με την αυστηρή εικόνα της μοναρχίας.
Η Νταϊάνα Σπένσερ μπήκε στο προσκήνιο της βρετανικής κοινωνίας το 1980, όταν έγινε γνωστός ο δεσμός της με τον διάδοχο του βρετανικού θρόνου. Σε ηλικία μόλις 19 ετών, η Νταϊάνα έμοιαζε να ενσαρκώνει το απόλυτο σύμβολο του παραμυθιού: μια νεαρή, όμορφη γυναίκα από αριστοκρατική αλλά όχι βασιλική οικογένεια που παντρευόταν έναν πρίγκιπα. Η εικόνα αυτή προκάλεσε παγκόσμιο ενθουσιασμό.
Ο γάμος της με τον πρίγκιπα Κάρολο, τον Ιούλιο του 1981, παρακολουθήθηκε από πάνω από 750 εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, γεγονός που από μόνο του υποδηλώνει την τεράστια απήχησή της. Η κάμερα, από την πρώτη στιγμή, την αγάπησε. Η γλυκύτητά της, η ντροπαλότητά της, αλλά και το απαράμιλλο στιλ της την κατέστησαν είδωλο. Η ενδυματολογική της επιλογή μετατρεπόταν σε μόδα και η παρουσία της προκαλούσε έντονη δημοσιογραφική κάλυψη σε κάθε δημόσια εμφάνιση.
Οι παπαράτσι την παρακολουθούσαν σχεδόν καθημερινά
Η δεκαετία του 1980 σηματοδότησε την έναρξη μιας νέας εποχής στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, με την τηλεόραση, τα lifestyle περιοδικά και τον παγκόσμιο Τύπο να στρέφουν το ενδιαφέρον τους σε διασημότητες. Η άνοδος της κουλτούρας των παπαράτσι – φωτογράφων που κυνηγούν προσωπικές στιγμές επωνύμων – έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανάδειξη της Νταϊάνα σε μιντιακό φαινόμενο.
Οι παπαράτσι την παρακολουθούσαν σχεδόν καθημερινά, απαθανατίζοντας από τις πιο λαμπερές της εμφανίσεις μέχρι τις πιο ιδιωτικές και ανθρώπινες στιγμές. Η Νταϊάνα έγινε θέμα όχι μόνο για την κοινωνική της θέση, αλλά για τη συνεχή αλληλεπίδραση της με τα μέσα, τα οποία, με τη σειρά τους, τροφοδοτούσαν την παγκόσμια κοινή γνώμη με αδιάκοπες ειδήσεις για εκείνη, μέχρι τον πρόωρο θανατό της, το 1997.
«Μια πολιτιστική εμμονή»
«Έκτοτε, μια ακμάζουσα βιομηχανία βιβλίων, τηλεοπτικών εκπομπών και ταινιών έχει διατηρήσει ζωντανή την εικόνα της Νταϊάνα, πριγκίπισσας της Ουαλίας. Οι περισσότερες επικεντρώνονται στον ατελή εσωτερικό της κόσμο και ισχυρίζονται ότι αποκαλύπτουν την «αληθινή» της προσωπικότητα. Το ζωντανό και βαθιά τεκμηριωμένο βιβλίο Dianaworld του Έντουαρντ Γουάιτ μας προσφέρει κάτι πολύ διαφορετικό», σημειώνει το άρθρο της Guardian. Και συνεχίζει:
«Ο White προσεγγίζει την ιστορία της Diana μέσα από τους ανθρώπους που είδαν τον εαυτό τους σε αυτήν – τους ευκαιριακούς και τους σούπερ φαν που βρήκαν παραλληλισμούς μεταξύ της εξαιρετικά προνομιούχης ζωής της πριγκίπισσας και της δικής τους. Τα θέματά του είναι οι συχνά γελοιοποιημένοι θαυμαστές που τροφοδοτούν την κουλτούρα των διασημοτήτων: γυναίκες που σπεύδουν να αποκτήσουν το χτένισμα της Νταϊάνα, μιμητές που ανοίγουν σούπερ μάρκετ, μέντιουμ που ξύπνησαν απότομα τη νύχτα του μοιραίου ατυχήματος».
Είναι, όπως λέει ο Γουάιτ, «λιγότερο μια βιογραφία της Νταϊάνα και περισσότερο η ιστορία μιας πολιτιστικής εμμονής».
Πάνω απ' όλα, η Νταϊάνα πρόσφερε στους Βρετανούς έναν νέο τρόπο να φανταστούν τη θέση των συναισθημάτων στη δημόσια ζωή. Ξανά και ξανά, οι άνθρωποι που ρωτήθηκαν από τον Γουάιτ, λένε ότι αυτό που τους τράβηξε στη Νταϊάνα ήταν η ακατάστατη αλλά φαινομενικά αυθεντική έκφραση των συναισθημάτων της, ο τρόπος με τον οποίο αμφισβήτησε την παραδοσιακή βρετανική επιφυλακτικότητα και καχυποψία.
Από την αρχή, οι άνθρωποι γοητεύτηκαν από τα συναισθήματα της Νταϊάνα. Αρχικά ήταν τα δάκρυά της, το κοκκίνισμα της, τα δαγκωμένα νύχια της, η ντροπαλή κλίση του κεφαλιού της. Αργότερα, ήταν η απώλεια βάρους της και οι απερίσκεπτες εκρήξεις της.
Τέλος, ήρθαν οι ατελείωτες σκληρές εικασίες για την ψυχική της κατάσταση και οι κατηγορίες για οριακή διαταραχή προσωπικότητας και παράνοια. Τα φαινομενικά υπερβολικά ή προφανώς ανεπιθύμητα συναισθήματά της βρήκαν απήχηση σε ανθρώπους που αγωνίζονταν να εκφράσουν τα δικά τους σε έναν κόσμο που τους πίεζε να συμμορφωθούν σιωπηλά. Ωστόσο, όπως παρατηρεί ο White, ο πόνος της Νταϊάνα ήταν επίσης ένα ουσιαστικό εργαλείο για την εξουδετέρωση της πιθανής δυσαρέσκειας απέναντι στην χρυσή ζωή της: «Καημένη Νταϊάνα, τόσο ανθρώπινη, τόσο αξιαγάπητη», όπως το έθεσε ένας άνδρας.
Κοινωνικά θέματα και φιλανθρωπίες
Η δημόσια εικόνα της Νταϊάνα ενισχύθηκε και από τη συναισθηματική της προσέγγιση σε κοινωνικά θέματα και φιλανθρωπίες. Η ίδια δεν περιορίστηκε σε συμβολικές παρουσίες. Επισκέφθηκε νοσοκομεία, κρατούσε το χέρι ασθενών με AIDS σε μια εποχή που η ασθένεια αυτή προκαλούσε φόβο και στίγμα, ανέδειξε την τραγική πραγματικότητα των ναρκών στη Βοσνία και υποστήριξε ευπαθείς κοινωνικές ομάδες. Η αφοσίωσή της σε αυτούς τους σκοπούς προκάλεσε συγκίνηση και την ανέδειξε σε παγκόσμιο σύμβολο ανθρωπιάς. Δεν ήταν απλώς μια πριγκίπισσα – ήταν μια γυναίκα που, παρά τη βασιλική της ιδιότητα, ενδιαφερόταν για τον "απλό κόσμο". Αυτή η ανθρώπινη πλευρά της ενίσχυσε τη δημοτικότητά της και εδραίωσε την εικόνα της ως «πριγκίπισσας του λαού».
Παράλληλα, η προσωπική της ζωή αποτέλεσε πεδίο τεράστιου ενδιαφέροντος και εντάσεων. Ο γάμος της με τον Κάρολο δεν υπήρξε ευτυχισμένος. Τα προβλήματα στον γάμο τους, οι φήμες για εξωσυζυγικές σχέσεις και η συναισθηματική απομάκρυνση του ζεύγους αποτελούσαν διαρκές θέμα στα ΜΜΕ.
Σε μια εποχή που οι βασιλικές υποθέσεις καλύπτονταν με απόλυτη διακριτικότητα, η Νταϊάνα επέλεξε να "σπάσει" τα στεγανά. Η πιο εμβληματική στιγμή αυτής της προσέγγισης ήρθε το 1995, όταν παραχώρησε μια αποκαλυπτική συνέντευξη στο BBC, λέγοντας μεταξύ άλλων τη διάσημη φράση: «Ήμασταν τρεις σε αυτό τον γάμο, οπότε ήταν λίγο συνωστισμένα». Η φράση αυτή, που αναφερόταν στη σχέση του Καρόλου με την Καμίλα Πάρκερ Μπόουλς, συγκλόνισε το κοινό και κατέδειξε την απόφαση της Νταϊάνα να ελέγξει το δικό της αφήγημα μέσω των ΜΜΕ.
Με αυτόν τον τρόπο, η Νταϊάνα χρησιμοποίησε τα μέσα ενημέρωσης όχι απλώς ως παθητικό παρατηρητή αλλά ως εργαλείο προσωπικής έκφρασης και προβολής. Η κίνησή της αυτή, αν και θεωρήθηκε από κάποιους ως υπέρβαση του πρωτοκόλλου, αποδείχθηκε εξαιρετικά ισχυρή. Ο κόσμος είδε σε αυτήν μια γυναίκα που δεν φοβόταν να εκτεθεί, να παραδεχτεί τις αδυναμίες της, να μιλήσει για την κατάθλιψη, τις διατροφικές διαταραχές και τη μοναξιά της. Σε μια εποχή όπου τέτοια θέματα σπάνια συζητούνταν, η Νταϊάνα έδωσε φωνή σε χιλιάδες ανθρώπους που ένιωθαν πως κάποιος τους καταλάβαινε.
Ο τραγικός της θάνατος στις 31 Αυγούστου 1997 στο Παρίσι, ενώ την καταδίωκαν παπαράτσι, αποτέλεσε το αποκορύφωμα της σχέσης της με τα ΜΜΕ. Η παγκόσμια αντίδραση ήταν συγκλονιστική: εκατομμύρια άνθρωποι κατέκλυσαν το Λονδίνο, τοποθετώντας λουλούδια έξω από τα Ανάκτορα του Κένσινγκτον, ενώ εκατοντάδες εκατομμύρια παρακολούθησαν την κηδεία της.
Ο θάνατός της άνοιξε έναν τεράστιο δημόσιο διάλογο για την υπερβολική πίεση των ΜΜΕ, την ηθική των παπαράτσι και τη σκληρότητα της βασιλικής οικογένειας στην αντιμετώπισή της. Ταυτόχρονα, η Νταϊάνα αναδείχθηκε σε σύμβολο διαχρονικής αγάπης και ταύτισης. Δεν ήταν πλέον μόνο μια πριγκίπισσα· ήταν ένα παγκόσμιο πολιτιστικό φαινόμενο, ένα είδωλο που επέζησε της ίδιας του της φυσικής παρουσίας.