Το αρχείο των 90.000 αντικειμένων είναι μια πόρτα σε αυτό το ίχνος· ένας καθρέφτης όπου βλέπεις όχι μόνο τον Ντέιβιντ Μπόουι αλλά και το πώς ολόκληρη η σύγχρονη κουλτούρα έμαθε να μιλά τη γλώσσα του.
Στις αποθήκες του Μουσείου Βικτωρίας και Αλβέρτου στο Λονδίνο άνοιξε πρόσφατα μια πύλη σε έναν κόσμο που μοιάζει περισσότερο με εσωτερικό σύμπαν παρά με συνηθισμένο αρχείο. Πάνω από 90.000 προσωπικά αντικείμενα που συγκρότησε ο Ντέιβιντ Μπόουι από τη δεκαετία του ’90 και έπειτα, συνιστούν το πιο εντυπωσιακό προσωπικό θησαυροφυλάκιο στην ιστορία της ποπ κουλτούρας.
Ο ίδιος, ύστερα από την περιοδεία Sound+Vision και την αμφιλεγόμενη περιπέτεια των Tin Machine, φαίνεται πως αποφάσισε να κοιτάξει πίσω με έναν τρόπο που δεν ακύρωνε τη δημιουργική του παρόρμηση αλλά τη μεταμόρφωνε σε μεθοδική καταγραφή. Δεν είναι τυχαίο πως το έκανε την εποχή που είχε επιχειρήσει να αποδράσει από το βάρος του παρελθόντος του.
Όταν η απόπειρα αυτή απέτυχε, αναζήτησε μια συμβίωση με το ίδιο του το ίχνος: άρχισε να συλλέγει, να ταξινομεί, να σημειώνει, να σχολιάζει. Ένας καλλιτέχνης που είχε μάθει να μεταμορφώνεται συνεχώς, αναγνώριζε πια ότι το ίδιο του το σώμα δουλειάς άξιζε να αντιμετωπιστεί σαν έργο τέχνης.
Το αρχείο δεν είναι μια απλή αποθήκη αναμνηστικών
Το αρχείο δεν είναι μια απλή αποθήκη αναμνηστικών. Στα συρτάρια του βρίσκει κανείς το Stylophone που έπαιξε στο Space Oddity, το οποίο μάλιστα ο Μπόουι αγόρασε ο ίδιος... μέσω eBay, σαν να ήθελε να ξανακερδίσει ένα κομμάτι της νεότητας του. Βρίσκεις κοστούμια του Freddie Burretti, όπως το εμβληματικό γαλάζιο σύνολο του Life on Mars?, σχέδια για κινηματογραφικές απόπειρες που δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ, όπως ένα σενάριο όπου ο Major Tom εμπλέκεται σε συνωμοσία για τη υποτιθέμενη σκηνοθεσία της προσελήνωσης του Απόλλο 11 τον Ιούλιο του 1969, ή σκίτσα για μια ταινία πάνω στο Diamond Dogs.
Κρατούσε τα μικρά δώρα των θαυμαστών του
Υπάρχουν ακόμη αντικείμενα αστεία, τρυφερά, ακατάτακτα: πέτρες με ζωγραφισμένα προσωπάκια που έστειλε ένας φαν και τιτλοφορούνται «rock concert», πρόχειρα μπλουζάκια που απαιτούσαν την επιστροφή του στη σκηνή, κούκλες χειροποίητες που απεικονίζουν τον Ziggy. Είναι συγκινητικό να βλέπεις έναν καλλιτέχνη που συχνά περιγράφηκε ως απρόσιτος να κρατά με τόσο σεβασμό τα μικρά δώρα των θαυμαστών του.
Το Μουσείο φρόντισε να ξεκαθαρίσει ότι η νέα μόνιμη εγκατάσταση δεν είναι μια επανάληψη του David Bowie Is, της blockbuster έκθεσης του 2013. Εδώ, οι εννέα θεματικές βιτρίνες - τρεις εκ των οποίων θα ανανεώνονται κάθε εξάμηνο - αποτελούν μόνο ένα δείγμα, ενώ η πραγματική επανάσταση είναι η δυνατότητα πρόσβασης στο σύνολο του αρχείου μέσω συστήματος κράτησης.
Σε αντίθεση με τα κέντρα που φιλοξενούν το αρχείο του Ντίλαν στην Τάλσα ή του Λου Ριντ στη Νέα Υόρκη, όπου η πρόσβαση είναι πιο ακαδημαϊκή και περιορισμένη, εδώ ο επισκέπτης μπορεί να καλέσει συγκεκριμένα αντικείμενα και να τα δει από κοντά. Η εμπειρία θυμίζει περισσότερο ιδιωτικό προσκύνημα παρά ερευνητική διαδικασία, και όμως είναι κάτι πολύ πιο γόνιμο: φέρνει τον καθένα σε επαφή με το άγγιγμα, την υλικότητα, το ίχνος ενός καλλιτέχνη που συχνά φαινόταν άυλος.
Στις αίθουσες, δίπλα στο περίφημο ολόσωμο πλεκτό του Kansai Yamamoto, βρίσκονται πιο ταπεινά τεκμήρια που ίσως λένε ακόμη περισσότερα. Η ψυχρή επιστολή απόρριψης της Apple Records στα τέλη της δεκαετίας του ’60 μαρτυρεί πόσο χαμηλά βρισκόταν τότε στην ιεραρχία της βρετανικής μουσικής σκηνής, αλλά και πόσο κοντόφθαλμη υπήρξε η εταιρεία που είχε πει όχι όχι μόνο στον Μπόουι αλλά και στους Queen ή τους Led Zeppelin.
Τα μεγαλεπήβολα σχέδια που έμειναν μετέωρα
Υπάρχουν τα χειρόγραφα credits του Low, το ιαπωνικό όργανο koto που χρησιμοποίησε στο “Heroes”, ακόμη και το πρώτο του σχέδιο για το εξώφυλλο του Low: μια ζοφερή εικόνα αγοριού που καρφώνει βελόνες σε κούκλα βουντού. Δεν έχει καμία σχέση με το εμβληματικό πορτραίτο που τελικά χρησιμοποιήθηκε, αλλά αποτυπώνει τη σκοτεινή διάθεση που διαπερνά εκείνο τον δίσκο.
Το αρχείο δίνει χώρο και στα μεγαλεπήβολα σχέδια που έμειναν μετέωρα. Η περιοδεία Glass Spider του 1987, η οποία θεωρήθηκε τότε υπερβολικά πομπώδης, παρουσιάζεται τώρα σαν πολιτισμικό γεγονός που ξεπέρασε τις προθέσεις της, συνδεόμενο ακόμη και με την ατμόσφαιρα που προηγήθηκε της πτώσης του Τείχους.
Στα σημειωματάρια ανακαλύπτει κανείς το σχέδιο του Leon, της πρόδρομης εκδοχής του Outside, με όραμα για θεατρική πρεμιέρα στη Βομβάη - μια ουτοπία που δείχνει τη φιλοδοξία του, αλλά και την αδιαφορία του για τις εμπορικές πιθανότητες.
Αυτός ο συνδυασμός πρακτικής μεθοδικότητας και ονειρικής υπερβολής χαρακτηρίζει σχεδόν κάθε γωνιά του αρχείου: ένας καλλιτέχνης που γνώριζε ότι η καριέρα του κινείται με αστραπιαία ταχύτητα, αλλά επέμενε να αφήνει σημάδια, να καταγράφει λεπτομέρειες, να δίνει σχήμα στο χάος.
Όταν κρατάς στα χέρια σου το καλτ PVC κορσέ του 1980 Floor Show, με τις βιαστικές ραφές στο εσωτερικό, δεν σκέφτεσαι μόνο την ακραία σιλουέτα του Ziggy αλλά και την επείγουσα ανάγκη ενός καλλιτέχνη που δεν σταματούσε να επινοεί τον εαυτό του. Όταν αντικρίζεις τη μάσκα του Aladdin Sane, νιώθεις το βάρος μιας εποχής που πέρασε αλλά και μιας περσόνας που συνεχίζει να στοιχειώνει. Όταν διαβάζεις το διάγραμμα που έφτιαξε ο ίδιος, προσπαθώντας να χαρτογραφήσει βήμα προς βήμα τις καλλιτεχνικές του φάσεις, αντιλαμβάνεσαι πως δεν επρόκειτο απλώς για έναν μουσικό, αλλά για έναν ερευνητή του ίδιου του του μύθου.
Η ειρωνεία είναι ότι ο Μπόουι δεν υπήρξε ποτέ καλλιτέχνης που ενέδωσε στη νοσταλγία. Δεν ηχογράφησε δίσκο που να μιμείται συνειδητά τις παλιές του δόξες, δεν εκμεταλλεύτηκε το ενδιαφέρον των Britpop συγκροτημάτων που τον έβλεπαν ως πατέρα, δεν σταμάτησε να κοιτάζει μπροστά. Το The Next Day του 2013 είχε εξώφυλλο που έκρυβε το Heroes, σαν να ήθελε να σβήσει το ίδιο του το παρελθόν. Το Blackstar υπήρξε μια τελευταία πτήση σε αχαρτογράφητα ηχητικά πεδία. Κι όμως, όλο αυτό το διάστημα, συγκέντρωνε, ταξινομούσε, σχολίαζε. Η αντίφαση είναι μόνο φαινομενική: κοιτούσε μπροστά ως δημιουργός, αλλά φρόντιζε να αφήσει πίσω του ένα πλήρες αρχείο για τις επόμενες γενιές.
Αν μετά τον θάνατό του η δημόσια σφαίρα τον ανακήρυξε σε είδος λαϊκού αγίου, το αρχείο δείχνει πως ο ίδιος το είχε προβλέψει. Οι πέτρες-ανθρωπάκια, τα κακοφτιαγμένα κονκάρδες, τα χειρόγραφα όνειρα και τα αποτυχημένα σχέδια συνυπάρχουν με τις στολές που άλλαξαν την ιστορία της ποπ, τα όργανα που σημάδεψαν δίσκους, τις σκηνές που γκρέμισαν και ξανάστησαν τη ροκ αισθητική. Κάθε αντικείμενο δεν είναι μόνο μια ανάμνηση· είναι ένα κομμάτι από το μωσαϊκό που συνέθεσε την ταυτότητά του. Και το γεγονός ότι αυτά τα αντικείμενα είναι πλέον προσβάσιμα, όχι μόνο σε ερευνητές αλλά και στο κοινό, κάνει το οδοιπορικό σε αυτό το αρχείο μια εμπειρία σχεδόν μυστικιστική.
Στην πραγματικότητα, περπατώντας ανάμεσα στα ράφια και τις βιτρίνες, νιώθεις ότι ταξιδεύεις στο εσωτερικό μυαλό του Μπόουι. Όλες οι εκδοχές του - ο Ziggy, ο Thin White Duke, ο περφόρμερ του Glass Spider, ο ήσυχος πειραματιστής του Βερολίνου, ο ροκ σταρ που κυνηγούσε το μέλλον - συνυπάρχουν σε ένα άναρχο αλλά και σχολαστικά οργανωμένο τοπίο. Σαν να είχε πάντα επίγνωση ότι η τέχνη του δεν είναι μόνο ήχος και εικόνα αλλά και το υλικό ίχνος που αφήνουν πίσω τους οι ζωές. Το αρχείο των 90.000 αντικειμένων είναι μια πόρτα σε αυτό το ίχνος· ένας καθρέφτης όπου βλέπεις όχι μόνο τον Ντέιβιντ Μπόουι αλλά και το πώς ολόκληρη η σύγχρονη κουλτούρα έμαθε να μιλά τη γλώσσα του.