Eχοντας μόλις συνθλίψει τα σωματεία των μεταλλωρύχων και διαλύσει την απεργία τους, η Θάτσερ δεν πρόλαβε να χαρεί τη νίκη της. Ηρθε αντιμέτωπη με ένα μπαράζ τραγωδιών στα γήπεδα και κλήθηκε αυτή, που σχεδόν αντιπαθούσε το ποδόσφαιρο, να βάλει τέλος στον χουλιγκανισμό.
Ηταν τέλη του 1984 και η Μάργκαρετ Θάτσερ αισθανόταν θριαμβικά. Είχε καταφέρει να καταστείλει τις μαζικές, θρυλικών διαστάσεων απεργίες των ανθρακωρύχων που σάρωναν το Ηνωμένο Βασίλειο. Εβγαινε νικήτρια από την μάχη των μαχών, με την λιτότητα βέβαια να συμπιέζει αφόρητα τις ασθενέστερες οικονομικές τάξεις, την ανεργία να καλπάζει στις εργατικές συνοικίες των πόλεων και τα φαινόμενα βίας στον δημόσιο χώρο -δρόμους και φυσικά στα γήπεδα -να αυξάνονται. Η Θάτσερ όμως δεν έμοιαζε να ασχολείται με το φαινόμενο του χουλιγκανισμού.
Προτεραιότητά της ήταν πάντα η οικονομία και της ήταν αδιανότητο ότι θα έπρεπε να ασχοληθεί σοβαρά με το ποδόσφαιρο, ένα άθλημα που αν και ήταν το εθνικό σπορ του Ηνωμένου Βασιλείου, για την ίδια ήταν αδιάφορο έως ενοχλητικό. Ακόμα και ο διάδοχός της στην Downing Street, ο Τζον Μέιτζορ έλεγε «αν κάτι σίγουρα δεν ήταν η Θάτσερ, τότε αυτό ήταν μια αυθόρμητη φίλη του αθλήματος. Προσπαθούσε περιστασιακά να δείξει ενδιαφέρον και με αίσθημα καθήκοντος πήγαινε σε σημαντικές αθλητικές διοργανώσεις, όμως πάντα έδειχνε εκτός τόπου και χρόνου». Και όμως αυτό που φαινομενικά ήταν κάτι που οριακά αντιπαθούσε η Μάργκαρετ Θάτσερ, το ποδόσφαιρο, έμελλε να γίνει ένα από τα σημαντικότερα κομμάτια της πολιτικής της κληρονομίας στα 11 χρόνια που έμεινε πρωθυπουργός της χώρας.
Το σημερινό σχεδόν κοσμοπολίτικο περιβάλλον του αγγλικού ποδοσφαίρου, με τους μεγάλους επιχειρηματικούς ομίλους να διοικούν τις ομάδες, τα υπερσύγχρονα γήπεδα και τους οργανωμένους οπαδούς, οφείλονται κατά πολύ στις αποφάσεις που πήρε η Μάργκαρετ Θάτσερ ήδη από τους πρώτους πέντε μήνες του 1985.
Οταν άρχισε ο αργός θάνατος του ποδοσφαίρου
Αρχή του αγώνα πάταξης του χουλιγκανισμού ήταν η 15η Μαρτίου του 1984, όταν ξέσπασαν βίαια επεισόδια στον αγώνα της Luton Tower με την Μillwall -μια βραδιά που το ποδόσφαιρο υπέφερε από αργό θάνατο όπως έγραψε τότε η Guardian. H Θάτσερ επηρεαζόταν από τον πρόεδρο της ομάδας Luton Town Ντέιβιντ Εβανς που κέρδισε την εύνοιά της τόσο, ώστε κατάφερε να πετύχει τον τελικό του στόχο: να γίνει βουλευτής του συντηρητικού κυβερνώντος κόμματος το 1987. Η Πρωθυπουργός υιοθέτησε την ιδέα του για τη δημιουργία κάρτας φιλάθλου για τους οπαδούς ώστε να μην υπάρχει πλέον ανωνυμία στις κερκίδες των σταδίων. Μόνο αυτοί θα μπορούσαν να μπουν στα γήπεδα, κανένας άλλος. Οι αντιδράσεις ήταν έντονες από την αρχή: το αντίστοιχο μέτρο είχε αποτύχει στην Ολλανδία και υπήρχε ο κίνδυνος της δημιουργίας μεγάλων ουρών έξω από τα γήπεδα, άρα και ο φόβος ότι τα επεισόδια θα μεταφέρονταν απλά έξω από τους αγωνιστικούς χώρους.
Στις 11 Μάη το βρετανικό ποδόσφαιρο βουλιάζει στο πένθος στο Valley Parade στο Bradford, όταν ξεσπάει φωτιά και σκοτώνονται 56 οπαδοί. Ηταν η χειρότερη τραγωδία που γνώρισε το βρετανικό ποδόσφαιρο μετά το θάνατο 66 οπαδών στο Ιbrox το 1971. Η χώρα βρίσκεται σε βαθύ σοκ. Την ίδια μέρα στο St Andrew κατέρρευσε ένας τοίχος σε συγκρούσεις οπαδών του Birmingham με οπαδούς της Leeds με αποτέλεσμα να πεθάνει ένας δεκαπεντάχρονος. Ο Ιαν είχε πάει να παρακολουθήσει τον πρώτο επαγγελματικό αγώνα ποδοσφαίρου με τον πατέρα του, που δεν πήγαινε τον γιό του στο γήπεδο επειδή φοβόταν τα επεισόδια από τους χούλιγκανς.
Εξαγωγή χουλιγκανισμού: η περίπτωση του Χέιζελ
Αποκορύφωμα ήταν η τραγωδία στο Χέιζελ των Βρυβελλών στις 29 Μάη του 1985, στον τελικό του Κυπέλλου Πρωταθλητριών της Λίβερπουλ με τη Γιουβέντους. 39 άτομα βρήκαν φρικτό, βίαιο θάνατο. Μισή ώρα πριν αρχίσει ο αγώνας, οπαδοί της Λίβερπουλ παραβίασαν το βαρύ κιγκλίδωμα που τους χώριζε από τους οπαδούς της Γιουβέντους. Εντρομοι οι Ιταλοί άρχισαν να υποχωρούν να στριμώχνονται στον τοίχο πίσω τους. Οι πρώτοι από αυτούς συνθλίβονται σε λίγα λεπτά, ενώ όταν ο τοίχος δεν αντέχει και καταρρέει, δεκάδες ακόμα πεθαίνουν και περίπου 600 τραυματίζονται.
Η Θάτσερ στήνει επί τόπου ένα «δωμάτιο πολέμου» στην Downing Street και δηλώνει ότι για αυτήν το ζήτημα του ποδοσφαίρου είναι πλέον θέμα «νόμου και τάξης». Επιλέγει την λύση του απομονωτισμού: για πέντε χρόνια επιβάλλει τον αποκλεισμό των βρετανικών ομάδων από την Ευρώπη, ενώ ειδικά για την Λίβερπουλ ο αποκλεισμός ίσχυε για έξι χρόνια. Το επόμενο πρωί της τραγωδίας στις Βρυξέλλες, καλεί δημοσιογράφους στην 10 Downing Street για να ανακοινώσει ότι θα ξεριζώσει τον χουλιγκανισμό από το Ηνωμένο Βασίλειο. Το υπουργικό της συμβούλιο την πιέζει ακόμα και να παγώσει επ’ αόριστον την διεξαγωγή ποδοσφαιρικών αγώνων σε όλη τη χώρα.
Όλα έδειχναν ότι υπαίτιοι της τραγωδίας ήταν οι οπαδοί της Λίβερπουλ. Η Θάτσερ είναι έξαλλη και ξέρει ότι δεν μπορεί παρά να κάνει προτεραιότητά της την πάταξη του χουλιγκανισμού. Η ντροπή από την εξαγωγή του αγγλικού χουλιγκανισμού στην Ευρώπη, το στίγμα και ο αποτροπιασμός από την οικογένεια της Ευρώπης είναι κάτι που δεν μπορεί παρά να διαχειριστεί -όσο αν και ως τότε δεν έδειχνε το ίδιο ενδιαφέρον για τον χουλιγκανισμό που σάρωνε το εσωτερικο της χώρας και συνδεόταν απολύτως με τα τεράστια οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα του λαού.
Ενα war room στην Downing Street
Την πρωταπριλιά του 1984 η Θάτσερ έκανε μια μεγάλη σύσκεψη με όλους τους επικεφαλής των ποδοσφαιρικών οργανώσεων της χώρας και παρουσίασε το πρόγραμμά της που αποτελείτο από έξι σημεία. Κάρτα οπαδού, δημιουργία νέων κιγκλιδωμάτων, κύκλωμα κλειστής τηλεόρασης, προβλέπονται μεταξύ άλλων. Οι επικεφαλής των ομάδων είχαν έξι εβδομάδες περιθώριο για να οργανώσουν τα σωματεία τους, να τιθασέψουν τους οπαδούς. Να γίνουν μέρος του σχεδίου «νόμος και τάξη στο βρετανικό ποδόσφαιρο».
Βέβαια τα γεγονότα δεν έγιναν ακριβώς όπως μεταφέρθηκαν στην Θάτσερ. Δεν ήταν ο χουλιγκανισμός η βασική αιτία της τραγωδίας. Το γήπεδο που είχε σχεδιαστεί στη δεκαετία του 1920 ήταν σαραβαλιασμένο, επικίνδυνο, σχεδόν ακατάλληλο για να φιλοξενεί αγώνες. Μάλιστα ο Πίτερ Ρόμπινσον της Λίβερπουλ, είχε στείλει επιστολή στην UEFA εκφράζοντας τις ανησυχίες του και ζητώντας να διαμορφωθούν ουδέτερες ζώνες στις εξέδρες. «Με ενημέρωσαν ότι τα εισιτήρια της θύρας Ζ θα πουληθούν μόνο σε Βέλγους» σημείωσε ο Ρόμπινσον σε ανακοίνωση που εξέδωσε μετά την τραγωδία. Τελικά, μέσω ταξιδιωτικών πρακτορείων τα εισιτήρια πουλήθηκαν σε Ιταλούς που βρέθηκαν δίπλα στους Βρετανούς. Όλα όσα μπορούσαν να πάνε στραβά, πήγαν τραγικά στραβά εκείνη την ημέρα. Η αστυνομική φύλαξη ήταν ουσιαστικά ανύπαρκτη. Η πρώτη θρυαλλίδα δεν άργησε να εκδηλωθεί: λίγο μετά τις 7 το απόγευμα, οι πρώτοι, λίγοι οπαδοί της Λίβερπουλ αρχίζουν να προκαλούν επεισόδια.
Ενας μόνος αστυνομικός απέναντι στον φανατισμένο όχλο
Ο μοναδικός αστυνομικός που βρισκόταν μεταξύ των δύο ζωνών δεν πρόλαβε να αντιδράσει. Οπαδός της Λίβερπουλ του άρπαξε το κλομπ και άρχισε να τον ξυλοκοπά. Η κίνηση των Αγγλων εντάθηκε, κινήθηκαν προς το διαχωριστικό πλέγμα και το έριξαν. 29 λεπτά μετά την πρώτη θρυαλλίδα, στις 7.29 το απόγευμα οι Ιταλοί είναι κολλημένοι στον τοίχο που καταρρέει. 39 άτομα είναι νεκρά, από ασφυξία ή επειδή καταπλακώθηκαν. Ο μοναδικός γιατρός που υπήρχε στο στάδιο δεν μπορούσε να δώσει τη στοιχειώδη βοήθεια. Εφιπποι αστυνομικοί μπαίνουν στο γήπεδο και καταδιώκουν φιλάθλους. Χάος και όλεθρος.
Και όμως η UEFA αποφάσισε ότι ο τελικός έπρεπε να διεξαχθεί. Οι παίκτες παίζουν χωρίς να γνωρίζουν ότι τα επεισόδια έχουν εξελιχθεί σε κατακόμβη νεκρών. Το μαθαίνουν μετά. Καταρρέουν. «Μας ανάγκασαν να παίξουμε» λέγαν σοκαρισμένοι οι ποδοσφαιριστές μετά.
Ηταν η στιγμή που ο κυρήχθηκε ο θάνατος του ποδοσφαίρου όπως τον ξέραμε ως τότε, λέει ο λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ Ρόγκαν Τέιλορ που έχει γράψει ότι αν δεν είχε συμβεί η τραγωδία του Χέιζελ δεν θα είχαμε οδηγηθεί στην Πρεμιέρ Λιγκ. Η Θάτσερ μετά το Χέιζελ σκληραίνει τόσο τη στάση της που φτάνει στην αδιανόητη απόφαση να μειώσει τις ώρες της γυμναστικής στα σχολεία και τη χρηματοδότηση του μαθητικού αθλητισμού.
Μόλις τέσσερα χρόνια μετά, στις 15 Απριλίου του 1989 συμβαίνει μια νέα τραγωδία, αυτή του Χίλσμπορο στο Σέφιλντ. 96 οπαδοί της Λίβερπουλ, μεταξύ τους πολλοί μαθητές, βρίσκουν τραγικό θάνατο στον ημιτελικό μεταξύ Λίβερπουλ - Νότιγχαμ Φόρεστ. Περισσότεροι από 700 τραυματίζονται. Αρχίζει ένας πόλεμος λάσπης και συγκάλυψης των πραγματικών αιτιών της τραγωδίας για την οποία όπως αποδείχθηκε ευθυνόταν η κακή κατάσταση του γηπέδου, τα ανεπαρκή μέτρα φύλαξης και οι λάθος κινήσεις της αστυνομίας. Βλέπετε, καθώς οπαδοί συνέρρεαν έξω από το γήπεδο δόθηκε η εντολή να ανοίξει η θύρα C. Oι αστυνομικοί, δεν μπόρεσαν να αποκόψουν τη μαζική είσοδο εκατοντάδων παθιασμένων οπαδών. Ακολούθησε όλεθρος.
Οι νόμοι για την αναγέννηση του ποδοσφαίρου
Η Θάτσερ πηγαίνει στο γήπεδο μία μέρα μετά για αυτοψία και σε λίγες μέρες το «συμβούλιο πολέμου» της προτείνει μια καμπάνια εναντίον του χουλιγκανισμού, τη λεγόμενη «Goalies against Hoolies» με ιδέες όπως να τραγουδήσει εναντίον του χουλιγκανισμού ο Ελτον Τζον, να δώσει συνεντεύξεις η Θάτσερ μαζί με γνωστούς ποδοσφαιριστές κλπ. Επίσης, εισάγει την περιβόητη νομοθετική ρύθμιση «Football Spectators Act» που σχεδίασε ο πραγματικός αρχιτέκτονας της πάταξης του χουλιγκανισμού, ο πρώην ανώτατος δικαστής λόρδος Τέιλορ. Αυτός και όχι η Θάτσερ που επηρεαζόταν από ομάδα συμβούλων της, χωρίς να έχει την γνωστή της πυγμή στην περίπτωση αυτή, ήταν ο αναμορφωτής του αγγλικού ποδοσφαίρου. Οι πρώτες εκθέσεις δείχνουν την εγκληματική αμέλεια και τις τεράστιες ευθύνες της αστυνομίας, αλλά η Θάτσερ αρνείται να το ανακοινώσει εκείνη τη στιγμή τονίζοντας ότι πρέπει να προστατευθεί η τιμή της αστυνομίας, αν και δήλωσε σε χειρόγραφο σημείωμά της ότι σέβεται τα συμπεράσματα των ερευνών.
Ο Τέιλορ επιτέλους δημιουργεί ένα πλάνο δράσης που απαιτεί συντονισμό της πολιτείας, της αστυνομίας, των ποδοσφαιρικών συλλόγων και των συνδέσμων των οπαδών. Κλειστά κυκλώματα καμερών, κατάργηση θέσεων για ορθίους, απαγόρευση πώλησης αλκοόλ, ειδικό προσωπικό ασφαλείας, έκδοση κάρτας φιλάθλου, είναι τα βασικά μέτρα που προτείνει ο Τέιλορ. Οι ποινές είναι βαριές για όσους παραβαίνουν τον νόμο και προκαλούν επεισόδια – αποβάλλονται για πάντα από τα γήπεδα και κατά τη διάρκεια των αγώνων, οι σεσημασμένοι ταραχοποιοί πρέπει να βρίσκονται στο αστυνομικό τμήμα. Ειδικές ομάδες της αστυνομίας κάνουν εφόδους σε σπίτια γνωστών χούλιγκαν. Κάποιοι εισηγούνται στη Θάτσερ να μπουν ηλεκτροφόρα διαχωριστικά σύρματα στα γήπεδα -ευτυχώς δεν γίνεται δεκτή τελικά η εισήγηση. Χρόνια μετά, ο πρωθυπουργός της Αγγλίας, Ντέιβιντ Κάμερον, ζήτησε «δημόσια συγγνώμη» από τους συγγενείς των θυμάτων για τις ευθύνες της αστυνομίας και τη μη απόδοση ευθυνών.
Τα επεισόδια στα γήπεδα σταματούν. Και μεταφέρονται στους δρόμους των πόλεων του Ηνωμένου Βασιλείου, αφού οι ρίζες είναι βαθιές και ξεπερνούν το ποδόσφαιρο. Ομως το ποδόσφαιρο έχει πια αλλάξει. Τα δικαιώματα τηλεοπτικής μετάδοσης που πλουτίζουν τους μιντιακούς μεγιστάνες ακόμα περισσότερο αλλάζουν την εμπειρία του σπορ που μπαίνει ανεπιστρεπτί σε μια φάση «εκπολιτισμού», υπακούοντας τις απαιτήσεις πλέον της σύγχρονης αστικής κουλτούρας.