Το πρόγραμμα «Политукладчик» ή «PolitStacker» διαφημίζεται ως η πρώτη εκπομπή στον κόσμο φτιαγμένη εξ ολοκλήρου από τεχνητή νοημοσύνη.
Στη Ρωσία του 2025, όπου η πολιτική προπαγάνδα συναντά την τεχνολογία με τρόπους απροσδόκητους, ένα νέο τηλεοπτικό σόου έχει καταφέρει να προκαλέσει έντονες αντιδράσεις. Το πρόγραμμα «Политукладчик» ή «PolitStacker», όπως μεταφράζεται, προβάλλεται στο κανάλι Zvezda, που ανήκει στο ρωσικό υπουργείο Άμυνας, και διαφημίζεται ως η πρώτη εκπομπή στον κόσμο φτιαγμένη εξ ολοκλήρου από τεχνητή νοημοσύνη.
Σύμφωνα με τους δημιουργούς του, η μηχανή επιλέγει τα θέματα, τα σχολιάζει και τα παρουσιάζει μέσα από το πρόσωπο της «Νατάσα», ενός ψηφιακού avatar εμπνευσμένου από τη δημοσιογράφο Ναταλία Μετλίνα. Στην αρχή κάθε επεισοδίου η ίδια αυτοσυστήνεται: «Είμαι η δημιουργία της τεχνητής νοημοσύνης, προσαρμοσμένη στις πληροφοριακές σας προτιμήσεις. Η δουλειά μου είναι να μαζεύω όλη την πολιτική τρέλα της εβδομάδας και να την τακτοποιώ στο μυαλό σας σαν καραμέλες σε κουτάκι». Πράγματι, το σήμα της εκπομπής δείχνει καραμέλες με τα πρόσωπα πολιτικών που μπαίνουν σε κουτί, μια εικόνα που συνδυάζει το κιτς με την πολιτική σάτιρα.
Το περιεχόμενο της εκπομπής είναι εξίσου εκκεντρικό. Ο Εμανουέλ Μακρόν εμφανίζεται με μια ροζ ρόμπα, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν τραγουδά σοβιετικές ποπ επιτυχίες ενώ δουλεύει σε εργοστάσιο, και ο Ντόναλντ Τραμπ μιλάει για καζίνο στη Μόσχα ως λύση για τον πόλεμο στην Ουκρανία. Σε άλλο σημείο, ο Μακρόν εμφανίζεται με κοιλιακούς-«φέτες», μπροστά από μια ντουλάπα με κλόουν και δερμάτινες στολές. Η εκπομπή κρατά περίπου σαράντα λεπτά και συνδυάζει ανέμπνευστες ατάκες με κακοφτιαγμένα deepfakes, εικόνες που μοιάζουν με φτηνά βιντεάκια του Instagram. Ωστόσο, πίσω από το κωμικό στοιχείο, πολλοί βλέπουν μια πιο σκοτεινή διάσταση: την είσοδο της κρατικής τηλεόρασης στη μαζική χρήση τεχνητής νοημοσύνης όχι μόνο για προπαγάνδα, αλλά και για πολιτικό σχολιασμό.
Γέλιο ή προπαγάνδα;
Ο ερευνητής Kalev Leetaru, του GDELT Project, που εντόπισε πρώτος την εκπομπή μέσα από τα δεδομένα που συλλέγει το Internet Archive, δήλωσε πως αν δεν γνώριζε ότι διαφημιζόταν ως έργο ΑΙ, θα τη θεωρούσε απλώς άλλη μια προπαγανδιστική παραγωγή της ρωσικής τηλεόρασης. Κι όμως, αν πράγματι το σύστημα επιλέγει και διαμορφώνει την ύλη, τότε, σύμφωνα με τον ίδιο, πρόκειται για κάτι νέο: μια συνταγή που ίσως να προαναγγέλλει τον τρόπο με τον οποίο η τεχνητή νοημοσύνη θα εισχωρήσει στην πολιτική επικοινωνία. Ο Leetaru μάλιστα τονίζει πως, αν και πρόκειται για παρωδία, είναι η πρώτη φορά που εθνικό δίκτυο δίνει τόσο κεντρικό ρόλο στην ΑΙ, ανοίγοντας τον δρόμο για μελλοντικές, λιγότερο αθώες εφαρμογές.
Η εκπομπή διχάζει και προκαλεί
Η αντίδραση στο εσωτερικό της Ρωσίας είναι διχαστική. Για κάποιους θεατές, το «PolitStacker» δεν είναι παρά ένα σαχλό θεατρικό σκετς που συνεχίζει την παράδοση της ρωσικής πολιτικής σάτιρας, με εργαλεία απλώς πιο σύγχρονα. Άλλοι το βλέπουν ως επικίνδυνο πείραμα: μια πλατφόρμα που δοκιμάζει τα όρια της αποδοχής του ψεύδους, θολώνοντας τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο πραγματικό και στο κατασκευασμένο. Το ότι οι φιγούρες των παγκόσμιων ηγετών παρουσιάζονται σε καταστάσεις γελοιοποίησης, χωρίς σαφή ένδειξη ότι πρόκειται για deepfakes, δημιουργεί ερωτήματα για το πώς μπορεί να εξελιχθεί μια τέτοια πρακτική, ειδικά αν η παρωδία δώσει τη θέση της στην προπαγάνδα.
Η «Νατάσα», το avatar-παρουσιάστρια, ενσαρκώνει ακριβώς αυτό το διφορούμενο: μια ελκυστική, ψευδοανθρώπινη φιγούρα που μιλά με σιγουριά και υπόσχεται αντικειμενικότητα, ενώ στην πραγματικότητα λειτουργεί ως φίλτρο προπαγάνδας. Η φράση ότι «η γνώμη της συντακτικής ομάδας ίσως να μη συμπίπτει με της ΑΙ» μόνο ειρωνικά μπορεί να εκληφθεί, καθώς όλοι γνωρίζουν πως η ΑΙ προγραμματίζεται για να παράγει το αποτέλεσμα που θέλει το κράτος. Έτσι, η τεχνητή νοημοσύνη εμφανίζεται ως ανεξάρτητος σχολιαστής, αλλά στην ουσία ενσαρκώνει μια νέα μορφή κρατικού ελέγχου: απρόσωπη, «αντικειμενική» και αδιαμφισβήτητη.
Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι τέτοιες απόπειρες σπάνια στέκονται. Στις ΗΠΑ και αλλού, ΑΙ παρουσιαστές εμφανίστηκαν σε πειραματικές εκπομπές, όπως στη Χαβάη, αλλά γρήγορα εγκαταλείφθηκαν λόγω αδιαφορίας του κοινού. Στη Ρωσία όμως το πείραμα γίνεται από την ίδια την κρατική τηλεόραση, που διαθέτει μηχανισμούς διάδοσης και νομιμοποίησης. Η σάτιρα μπορεί να λειτουργήσει ως πρόσχημα, μια μάσκα αθωότητας, που επιτρέπει την εξοικείωση του κοινού με τεχνολογίες παραποίησης εικόνας και λόγου. Σήμερα γελάμε με τον Τραμπ που μιλάει για χρυσές τουαλέτες· αύριο ίσως δούμε δηλώσεις πολιτικών που κανείς δεν θα μπορεί να διακρίνει αν ειπώθηκαν ή αν κατασκευάστηκαν.
Αυτή η οριακή στιγμή, όπου η διασκέδαση συναντά την παραπληροφόρηση, δείχνει το εύρος της πρόκλησης. Η τεχνητή νοημοσύνη, με όλη τη δύναμή της, μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο για να ενισχύσει το χιούμορ όσο και για να σπείρει τη σύγχυση. Για μερικούς Ρώσους θεατές, το «PolitStacker» είναι μια καλοδεχούμενη ανάσα γέλιου απέναντι στη σκληρή πραγματικότητα του πολέμου και της διεθνούς απομόνωσης. Για άλλους, είναι μια απειλή: η κανονικοποίηση της ψευδαίσθησης, η εκπαίδευση του κοινού να αποδέχεται το ψεύτικο ως πιθανό αληθινό.
Το ότι η ανακάλυψη της εκπομπής έγινε από ένα άλλο ΑΙ, το εργαλείο του Leetaru, μοιάζει με ειρωνεία της εποχής. Μηχανές που εντοπίζουν τις μηχανές, αλγόριθμοι που αποκαλύπτουν τους αλγόριθμους. Ο ίδιος ο Leetaru παραδέχτηκε ότι αρχικά πέρασε το σόου για διαφήμιση ή για κάποια γελοία καμπάνια· χρειάστηκε η υπογραφή του ΑΙ για να του τραβήξει την προσοχή. Αυτό ίσως είναι το πιο ανησυχητικό: ότι χρειαζόμαστε πια τεχνητή νοημοσύνη για να αναγνωρίσουμε πού και πώς χρησιμοποιείται η τεχνητή νοημοσύνη.
Στο φόντο όλων αυτών, η Ρωσία φαίνεται να δοκιμάζει τα όρια της τεχνολογίας και της προπαγάνδας, όχι μόνο για να ψυχαγωγήσει, αλλά και για να πειραματιστεί με τις αντιδράσεις του κοινού. Κι αν σήμερα η «Νατάσα» μοιράζει πολιτικά κουτσομπολιά σαν καραμέλες, αύριο μπορεί να είναι εκείνη που θα σερβίρει, με την ίδια σιγουριά και χαμόγελο, μια εντελώς πλαστή αλλά πειστική εκδοχή της πραγματικότητας. Αυτός είναι ο διχασμός που προκαλεί το «PolitStacker» στη ρωσική κοινωνία: Άλλοι γελούν, άλλοι ανησυχούν, κι όλοι συνειδητοποιούν ότι το μέλλον της ενημέρωσης, της σάτιρας και της αλήθειας έχει ήδη αλλάξει ανεπιστρεπτί.