Τα σχολεία ξεκινούν στις περισσότερες χώρες αυτή την εβδομάδα και στην Ισπανία αρκετοί γονείς, οργανωμένα, θα προσπαθήσουν να πάρουν τα κινητά από τους εφήβους, μέχρι εκείνοι να κλείσουν τα 16 έτη.
Οι έφηβοι αποκτούν το δικό τους κινητό τηλέφωνο σε όλο και μικρότερη ηλικία, γεγονός που γεννά φόβους για τον τρόπο που αντιλαμβάνονται τον κόσμο, τον τρόπο που μαθαίνουν να λαμβάνουν πληροφορία, ίσως και την ίδια τους την ανάπτυξη. Μια ομάδα γονιών στην Ισπανία, αποφάσισαν να αναλάβουν οργανωμένη δράση για να ανατρέψουν αυτή την τάση.
Την ιστορία αφηγείται η νευροψυχολόγος Μαρίνα Φερνάντεζ, η ίδια μητέρα. Τον Νοέμβριο του 2023, σε ένα πάρκο στη γειτονιά Πομπλενού της Βαρκελώνης, άρχισε να μιλάει με άλλους γονείς για το θέμα και αποφάσισαν να δημιουργήσουν μια ομάδα στο WhatsApp, ώστε να μοιράζονται πληροφορίες. «Την επόμενη μέρα ήμασταν ήδη 5.000 άτομα. λίγο αργότερα, 23.000 στην Καταλονία. Τώρα, σχεδόν χωρίς να το καταλάβουμε, έχουμε 30.000 μέλη σε όλη την Ισπανία», λέει η ίδια στην εφημερίδα El Confidencial.
Ο σύλλογος «Εφηβεία Χωρίς Κινητά»
Κάπως έτσι ιδρύθηκε ο σύλλογος «Εφηβεία Χωρίς Κινητά Τηλέφωνα» (ALM), τον οποίο η επιστήμονας εκπροσωπεί. Για όλο και περισσότερες οικογένειες, τα smartphones δεν είναι πλέον ευπρόσδεκτα ούτε μέσα ούτε έξω από την τάξη.
Ο σύλλογος χτίζει ένα δίκτυο υποστήριξης μεταξύ των γονέων εδώ και δύο χρόνια για να τους ευαισθητοποιήσει σχετικά με τους κινδύνους της πρόωρης χρήσης κινητών τηλεφώνων από ανηλίκους. «Μία από τις αποστολές μας ήταν να μετριάσουμε την κοινωνική πίεση σε εκείνους τους γονείς που δεν ήθελαν το παιδί τους να είναι το μόνο που 'έχει αποσυνδεθεί'», εξηγεί η Φερνάντεζ.
Το 2023, προχώρησαν ένα βήμα παραπέρα. Αποφάσισαν να δημιουργήσουν μια συμφωνία που δεσμεύεται να καθυστερήσει την παροχή του πρώτου κινητού τηλεφώνου στα παιδιά τους μέχρι την ηλικία των 16 ετών. Αναμφίβολα ένας φιλόδοξος στόχος, σε μια εποχή που αρκετοί μαθητές παίρνουν κινητό τηλέφωνο από τους γονείς τους ήδη από το δημοτικό.
Σοκάρουν τα στοιχεία του ισπανικού κράτους για τη μέση ηλικία κτήσης κινητού
Σύμφωνα με το υπουργείο Κοινωνικών Δικαιωμάτων της Ισπανίας, η μέση ηλικία στην οποία ένα παιδί αποκτά το πρώτο του τηλέφωνο είναι 9 έτη και 10 μήνες. Επιπλέον, στοιχεία από το Εθνικό Ινστιτούτο Στατιστικής (INE) δείχνουν ότι μέχρι το 2024, το 41% των παιδιών θα έχει ήδη κινητό μέχρι την ηλικία των 12 ετών. Μέχρι τα 13, το ποσοστό αυτό αυξήθηκε στο 87,6%.
Αυτά τα δεδομένα ανησυχούν τους ερευνητές που έχουν αφιερώσει χρόνια μελετώντας τον αντίκτυπο της εντατικής χρήσης κινητών τηλεφώνων, του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην εγκεφαλική, πνευματική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών.
«Αντιμετωπίζουμε μια κοινωνική παγίδα. Είναι πολύ δύσκολο να πεις στην κόρη σου ότι δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει το Instagram ενώ οι φίλοι της μιλάνε γι' αυτήν στο Instagram. Κανείς δεν μπορεί να φύγει επειδή όλοι οι άλλοι είναι σε αυτό. Η μόνη διέξοδος είναι μέσω συλλογικής δράσης. Αν οργανωθείς για να καθυστερήσεις το πρώτο τηλέφωνο, τότε είναι διαφορετικά», εξήγησε ο Αμερικανός κοινωνικός ψυχολόγος Τζόναθαν Χάιντ, σε πρόσφατη συνέντευξή του στην ίδια εφημερίδα.
Ηλικία-ορόσημο τα 16 έτη
Η επιλογή των 16 ετών ως ηλικία κατάλληλη για την εντατική χρήση κινητού τηλεφώνου δεν είναι αυθαίρετη, αλλά μάλλον ανταποκρίνεται στις συστάσεις υγείας σε όλο τον κόσμο. Μια έκθεση του 2023 του ισπανικού υπουργείου Νεολαίας, που εκπονήθηκε από μια επιτροπή 50 εμπειρογνωμόνων για την ανάλυση της έκθεσης των παιδιών στα κινητά τηλέφωνα, προσδιορίζει αυτήν την ηλικία ως την καταλληλότερη για την κατοχή μιας συσκευής με πρόσβαση στο διαδίκτυο. Στο ίδιο πνεύμα, η Ισπανική Παιδιατρική Εταιρεία καθορίζει επίσης αυτό το όριο.
Ένα από τα κύρια επιχειρήματα κατά της χρήσης smartphone σε νεαρή ηλικία είναι ο αντίκτυπος στην υγεία των παιδιών, για τον οποίο υπάρχουν αυξανόμενα επιστημονικά στοιχεία. «Για να είναι σωστή η νευρολογική ανάπτυξη ενός παιδιού, πρέπει να λαμβάνει την απαραίτητη διέγερση την κατάλληλη στιγμή. Είναι το ίδιο με οποιαδήποτε άλλη μαθησιακή διαδικασία. Ένα παιδί δεν μπορεί να αρχίσει να περπατάει αν δεν μπορεί πρώτα να σηκώσει το κεφάλι του. Το ίδιο συμβαίνει και με τα κινητά τηλέφωνα», εξηγεί στην El Confidencial η Μαρία Ανγκούστιας Σαλμερόν, συντονίστρια του τμήματος Ψηφιακών Πληροφοριών της Ισπανικής Εταιρείας Παιδιατρικής.
Αρνητικές συνέπειες σε μυαλό και σώμα
Οι αρνητικές επιπτώσεις αυτών των συσκευών έχουν δύο διαστάσεις, σωματικές και ψυχικές. «Από τη σωματική πλευρά, βλέπουμε αύξηση της μυωπίας και του στραβισμού στα παιδιά που σχετίζονται με τη χρήση οθόνης, εκτός από τις επιπτώσεις που έχει αυτό σε άλλες συνήθειες, όπως ο ύπνος», προσθέτει η Σαλμερόν. Στο μέτωπο της ψυχικής υγείας, η απεριόριστη πρόσβαση στο διαδίκτυο, σύμφωνα με τους ειδικούς, ανοίγει την πόρτα σε έναν πολύπλοκο ψηφιακό κόσμο για τον οποίο τα παιδιά δεν είναι ακόμα έτοιμα.
«Το τηλέφωνο είναι το κορυφαίο δώρο της Πρώτης Κοινωνίας. Τα παιδιά ηλικίας 9 ή 10 ετών γίνονται περίεργα άτομα με μια πραγματικά ωραία συσκευή που τους επιτρέπει να έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες για οτιδήποτε, ακόμα και για θέματα που, για παράδειγμα, δεν μπορούν να συζητήσουν με τους γονείς τους», λέει ο Ενκάρνι Ιγκλέσιας, διευθυντής του Παρατηρητηρίου Ψηφιακής Βίας. Αυτό το νέο εργαλείο, γεμάτο δυνατότητες, είναι επικίνδυνο όταν δεν υπάρχουν περιορισμοί. «Το πρόβλημα είναι ότι δίνουμε μια συσκευή σχεδιασμένη να προκαλεί εθισμό σε έναν εγκέφαλο που δεν έχει την ικανότητα να θέτει όρια», εξηγεί η Δρ. Σαλμερόν.
Πολλοί γονείς στην «παγίδα»
Η Φερνάντεζ θυμάται πως δεν είχε πάντα την ίδια στάση σχετικά με τα κινητά τηλέφωνα. Ήταν κι αυτή μια από τις μητέρες που χρησιμοποιούσαν περιστασιακά το τηλέφωνό τους για να ψυχαγωγήσουν ή να ηρεμήσουν τα παιδιά τους, ειδικά σε δύσκολες περιόδους. Μία τέτοια ήταν η πανδημία του Covid, όταν και ξεκίνησε να εισάγει έξυπνες συσκευές στην καθημερινότητα των παιδιών της. «Δεν το σκεφτήκαμε μέχρι να δούμε τις συνέπειες», είπε. «Συνειδητοποίησα ότι όταν βάζεις την οθόνη, το παιδί εξαφανιζόταν».
«Όταν δίνεις σε ένα μικρό παιδί μια οθόνη, απ' έξω φαίνεται ήρεμο, αλλά αυτό δεν ισχύει: το παιδί κατακλύζεται από την αδυναμία να επεξεργαστεί τις πληροφορίες που λαμβάνει», εξηγεί η Σαλμερόν. Με αυτό το σκεπτικό, ξεκίνησε την προσπάθειά της και η Φερνάντεζ. Άρχισε να κάνει τα παιδιά της να συνειδητοποιήσουν ότι δεν ήταν καλό γι' αυτά: «Προφανώς, έδειξαν δυσφορία, αλλά γι' αυτό πρέπει να τους εξηγήσουμε γιατί πιστεύουμε ότι είναι καλό για την ανάπτυξή τους, όπως ακριβώς πρέπει να πάνε για ύπνο στις εννέα ακόμα κι αν δεν θέλουν».