Ο Αλέξανδρος θαύμαζε τον πατέρα του για τα επιτεύγματά του - Αλλά η σχέση τους ήταν κάτι παραπάνω από ταραχώδης.
Η σχέση του Μεγάλου Αλεξάνδρου με τον πατέρα του, τον βασιλιά Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας, ήταν σύνθετη, έντονη και σε αρκετές περιπτώσεις ταραχώδης. Παρόλο που ο Φίλιππος υπήρξε καθοριστική μορφή στη διαμόρφωση του Αλεξάνδρου – τόσο ως πολιτικός ηγέτης όσο και ως στρατιωτικός δάσκαλος – η μεταξύ τους σχέση σκιάστηκε από συγκρούσεις εξουσίας, προσωπικές προστριβές και οικογενειακές εντάσεις.
Από πολύ μικρή ηλικία, ο Αλέξανδρος μπόρεσε να εφαρμόσει στην πράξη την άρτια εκπαίδευση που ο πατέρας του είχε σχεδιάσει με τόση προσοχή. Γύρω στο 340 π.Χ., κατά τη διάρκεια μιας από τις πολυάριθμες απουσίες του Φιλίππου από την Μακεδονία, ο Αλέξανδρος έπρεπε να αναλάβει τα ηνία της εξουσίας σε ηλικία μόλις 16 ετών.
Μάχη της Χαιρώνειας
Οι πηγές περιγράφουν πώς ηγήθηκε μιας επιτυχημένης εκστρατείας εναντίον μιας θρακικής φυλής και συνέχισε με την ίδρυση ενός στρατιωτικού οικισμού που ονόμασε Αλεξανδρούπολη -την πρώτη από τις πολλές πόλεις που θα ίδρυε και θα ονόμαζε προς τιμήν του ίδιου του του εαυτού.
Η πολλά υποσχόμενη καριέρα του συνεχίστηκε με τη Μάχη της Χαιρώνειας. Ο πατέρας του τον ανέθεσε να ηγηθεί της αριστερής πτέρυγας του μακεδονικού στρατού για να ανακόψει την προέλαση του Ιερού Λόχου των Θηβαίων. Μετά τη νίκη, ο Αλέξανδρος, μαζί με τον στρατηγό Αντίπατρο, ανέλαβε τις διαπραγματεύσεις στην Αθήνα, που οδήγησαν στη σύναψη της Κορινθιακής Συμμαχίας, μιας συμμαχίας ελληνικών πόλεων-κρατών υπό τον Φίλιππο. Ο νεαρός πρίγκιπας ήδη έδειχνε ότι θα ήταν ένας άξιος διάδοχος του πατέρα του.
Φαίνεται ότι μέχρι εκείνη τη στιγμή, ο Φίλιππος, η Ολυμπιάδα και ο Αλέξανδρος είχαν σχετικά καλές σχέσεις. Ο Αλέξανδρος θαύμαζε τον πατέρα του για τα επιτεύγματά του: την ενοποίηση της Μακεδονίας, τη στρατιωτική αναμόρφωση και την εξάπλωση της επιρροής του στον ελληνικό κόσμο. Ωστόσο, παράλληλα αναπτυσσόταν και ένα αίσθημα ανταγωνισμού μεταξύ πατέρα και γιου.
Επιπλέον, η μητέρα του Αλεξάνδρου, η Ολυμπιάδα, είχε μεγάλη επιρροή πάνω του και συχνά βρισκόταν σε σύγκρουση με τον Φίλιππο. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η Ολυμπιάδα φρόντιζε να τροφοδοτεί την καχυποψία του Αλεξάνδρου απέναντι στον πατέρα του, ιδιαίτερα μετά τον γάμο του Φιλίππου [στην Μακεδονία επιτρεπόταν η πολυγαμία] με την Κλεοπάτρα, μια νεαρή Μακεδόνισσα, γεγονός που απειλούσε τη θέση του Αλέξανδρου ως διαδόχου.
Κατά τον γάμο του Φιλίππου με την Κλεοπάτρα, ξέσπασε ένα δημόσιο επεισόδιο όταν ο θείος της Κλεοπάτρας, ο Άτταλος, αναφέρθηκε σε έναν «γνήσιο διάδοχο» που θα προέκυπτε από αυτή την ένωση. Ο Αλέξανδρος εξοργίστηκε, πέταξε το ποτήρι του και μάλωσε έντονα με τον πατέρα του, ο οποίος τον αποκάλεσε «αναιδή». Ακολούθησε μια προσωρινή ρήξη ανάμεσα σε πατέρα και γιο, με τον Αλέξανδρο να φεύγει για λίγο καιρό από την Πέλλα μαζί με τη μητέρα του.
Ωστόσο, αυτό που ξεχείλισε το ποτήρι στην μεταξύ τους σχέση ήταν η λεγόμενη υπόθεση του Πιξώδαρου. Αν και η χρονολογία και η ακρίβειά της είναι αμφίβολη, η υπόθεση υποδηλώνει μια αυξανόμενη δυσπιστία του Αλέξανδρου προς τον πατέρα του.
Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο Φίλιππος, επιθυμώντας να εδραιώσει την παρουσία του στην Ασία, είχε κανονίσει να παντρέψει τον γιο του Αρριδαίο (αδελφό του Αλέξανδρου) με την κόρη του Πέρση σατράπη Πιξώδαρου.
Ο Αλέξανδρος, φοβούμενος ότι αυτός ο γάμος θα τον υποβίβαζε σε δεύτερη θέση, παρενέβη στις διαπραγματεύσεις προτείνοντας τον εαυτό του ως υποψήφιο σύζυγο. Η παρέμβαση αυτή κατέστρεψε τα σχέδια του πατέρα του και ο Αλέξανδρος έκανε τότε το λάθος ότι αναμίχθηκε σε κάτι που ήταν αποκλειστικό προνόμιο του βασιλιά: τη μεσολάβηση σε γάμους μελών της μακεδονικής δυναστείας.
Ορισμένοι ερευνητές έχουν υποθέσει ότι ο Φίλιππος σκόπευε να ακολουθήσει ένα μακεδονικό έθιμο και να κανονίσει τον γάμο της τελευταίας συζύγου του (Κλεοπάτρα) με τον γιο του (Αλέξανδρο). Αυτό θα έστελνε ένα σαφές μήνυμα ότι ο Φίλιππος παρέδιδε το βασίλειό του στον Αλέξανδρο και ίσως αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο ο Φίλιππος δεν είχε σκεφτεί τον Αλέξανδρο ως υποψήφιο γαμπρό.
Παρά τις προστριβές, λίγο πριν τη δολοφονία του Φιλίππου το 336 π.Χ., φαίνεται πως οι σχέσεις τους είχαν αρχίσει να εξομαλύνονται. Όμως η δολοφονία του βασιλιά, υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες (με υποψίες να βαραίνουν ακόμα και την Ολυμπιάδα), άφησε πολλά ερωτήματα. Αν και δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι ο Αλέξανδρος είχε συμμετοχή, το γεγονός ωφέλησε τον ίδιο, καθώς ανέβηκε στο θρόνο σε πολύ νεαρή ηλικία.
Ο Αλέξανδρος ανακηρύχθηκε βασιλιάς και σταδιακά εξάλειψε όλους τους αντιπάλους που μπορούσαν να τον επισκιάσουν, μια συνήθης πρακτική για την αποφυγή πηγών αστάθειας.
Η εκκαθάριση ήταν εκτεταμένη: από τον Αττάλο έως τον Αμύντα Δ', ανιψιό του Φιλίππου, ο οποίος είχε βασιλέψει για σύντομο διάστημα ενώ ήταν ακόμη παιδί, με τον Φίλιππο να ενεργεί ως αντιβασιλέας. Από την πλευρά της, η Ολυμπιάδα (σύμφωνα με τον ιστορικό Ιουστίνο) σκότωσε την Ευρώπη, κόρη της Κλεοπάτρας, και στη συνέχεια ανάγκασε την Κλεοπάτρα να κρεμαστεί μπροστά στο πτώμα της μικρής της κόρης.
Είναι δύσκολο να εκτιμηθεί πόσο κοντά ήταν πραγματικά ο πατέρας και ο γιος, αλλά τα μετέπειτα επιτεύγματα του Αλεξάνδρου πρέπει να εξεταστούν και ενταγμένα μέσα στο πλαίσιο της σχέσης του με τον Φίλιππο.