Πέντε χρόνια μετά τον θάνατό του, ένα εκτενέςρεπορτάζ του Business Insider έφερε στο φως νέα στοιχεία για τις συνθήκες θανάτου του ελβετού παγετωνολόγου.
Μέσα Αυγούστου του 2020, στο παγωμένο τοπίο της Γροιλανδίας, χάθηκε ένας από τους πιο γνωστούς επιστήμονες του πλανήτη. Ο Κόνραντ «Κόνι» Στέφεν, ο Ελβετός παγετωνολόγος που αφιέρωσε τη ζωή του στη μελέτη της τήξης των πάγων, εξαφανίστηκε ξαφνικά κοντά στο περίφημο Swiss Camp, τη βάση που είχε στήσει τρεις δεκαετίες νωρίτερα.
Ήταν μια αποστολή που έμοιαζε με αποχαιρετιστήριο ταξίδι. Ο ίδιος είχε ανακοινώσει ότι επρόκειτο να αποσυρθεί, να αφήσει το Camp στα χέρια νεότερων, να γυρίσει πίσω στις Άλπεις και στην οικογένειά του. Μόνο που αυτή η τελευταία αποστολή θα κατέληγε σε μυστήριο που ακόμη και σήμερα στοιχειώνει συναδέλφους και φίλους.
Στη Γροιλανδία θεωρούταν ως ένας ήρωας της επιστήμης
Η ιστορία του Στέφεν ήταν ήδη θρυλική. Από το 1990 μελετούσε το λιώσιμο των πάγων, είχε εγκαταστήσει δεκάδες μετεωρολογικούς σταθμούς, είχε γίνει πρόσωπο που μετέφραζε με ακρίβεια τους αριθμούς σε ιστορίες για το κοινό: πόσο γρήγορα χάνεται ο πάγος, πώς ανεβαίνει η στάθμη της θάλασσας, πώς η κλιματική κρίση αλλάζει το πρόσωπο της Γης. Στη Γροιλανδία θεωρούταν ως ένας ήρωας της επιστήμης.
Όμως το καλοκαίρι του 2020 η πανδημία είχε φέρει καθυστερήσεις, και η ομάδα του δεν κατάφερε να φτάσει την εποχή που ο πάγος είναι ακόμη σταθερός. Όταν πάτησαν στο Swiss Camp, ήταν ήδη βαθύ καλοκαίρι, οι πάγοι είχαν ανοίξει, οι ρωγμές γύρω από τη βάση είχαν πολλαπλασιαστεί.
Ο ίδιος έδειχνε αισιόδοξος, σαν να ήθελε να κλείσει τον κύκλο του εκεί που ξεκίνησε. Οι συνάδελφοι του θυμούνται έναν άνθρωπο χαμογελαστό εκείνο το πρωινό, γεμάτο ενέργεια, έτοιμο να ξαναδεί τις μετρήσεις του, να αποχαιρετήσει το τοπίο που έγινε δεύτερο σπίτι του. Ο καιρός όμως άλλαξε γρήγορα. Χιονόπτωση, περιορισμένη ορατότητα, και μια αίσθηση ότι το έδαφος κάτω από τα πόδια δεν ήταν πια το γνώριμο σταθερό πεδίο αλλά μια κινούμενη παγίδα.
Κάπου ανάμεσα στο μεσημέρι και το απόγευμα ο Στέφεν χάθηκε. Δεν ξαναγύρισε στη σκηνή του. Η ζώνη ασφαλείας του βρέθηκε κρεμασμένη στην αποθήκη. Όταν η ομάδα κατάλαβε ότι δεν είχε επιστρέψει, άρχισε ένας αγώνας με τον χρόνο.
Αναζητήσεις με ελικόπτερα, σχοινιά, ανιχνευτές πάγου. Οι διασώστες εντόπισαν μια μεγάλη ρωγμή δίπλα στο Camp, βάθους περίπου 20 μέτρων, με λεπτό πάγο στον πάτο και νερό από κάτω. Το σχήμα στο άνοιγμα έμοιαζε με ανθρώπινο πέρασμα. Όμως δεν βρέθηκε ποτέ κανένα ίχνος, κανένα σώμα. Η Γροιλανδία κράτησε το μυστικό της.
Κακός υπολογισμός ή απλή ατυχία;
Τότε ξεκίνησαν οι εικασίες. Έπεσε μέσα στη ρωγμή και παγιδεύτηκε κάτω από τον πάγο; Χάθηκε στον χιονιά και παρασύρθηκε σε άλλη κατεύθυνση; Ήταν απλώς η ατυχία ενός ανθρώπου που τόλμησε ένα βήμα μακριά από το σχοινί ασφαλείας;
Οι συνεργάτες του επιμένουν ότι ήταν προσεκτικός, δεν ρίσκαρε χωρίς λόγο. Κι όμως, η κλιματική αλλαγή είχε κάνει το πεδίο πιο επικίνδυνο από ποτέ. Το Camp που κάποτε στεκόταν γερά στον πάγο είχε ήδη αρχίσει να βυθίζεται, οι ρωγμές ξεφύτρωναν σαν παγίδες κάτω από κάθε βήμα.
Πέντε χρόνια μετά, ένα προ ημερών εκτενές και υπεραναλυτικό ρεπορτάζ του Business Insider έφερε στο φως νέα στοιχεία. Αστυνομικές και στρατιωτικές εκθέσεις της Γροιλανδίας, φωτογραφίες που κράτησε η οικογένειά του, καταγραφές συναδέλφων που ήταν μαζί του εκείνες τις μέρες.
Η εικόνα που προκύπτει είναι πιο ξεκάθαρη και ταυτόχρονα πιο σκληρή: ο Στέφεν χάθηκε σε μια αποστολή που ήταν εξαρχής καταδικασμένη να είναι δύσκολη. Η εποχή του χρόνου, οι συνθήκες πάγου, η πίεση να ολοκληρώσει το έργο του, όλα συνέβαλαν σε ένα περιβάλλον υψηλού ρίσκου.
Το σώμα του δεν βρέθηκε ποτέ
Το ρεπορτάζ αποκαλύπτει και την ανθρώπινη διάσταση. Ο Στέφεν δεν ήταν μόνο επιστήμονας. Ήταν πατέρας, φίλος, δάσκαλος. Οι φοιτητές του μιλούν για έναν άνθρωπο που τους ενέπνεε να βγαίνουν έξω από το εργαστήριο, να ακούν τον πάγο, να καταλαβαίνουν τον ρυθμό της φύσης.
Η κόρη του περιγράφει τις φωτογραφίες που έστειλε από το Camp εκείνες τις τελευταίες μέρες, χαμογελαστός μπροστά στη λευκή απεραντοσύνη, σαν να ήξερε ότι αποχαιρετούσε.
Η υπόθεση παραμένει ανοιχτή, όχι με την έννοια της εγκληματικής έρευνας, αλλά σαν μια ιστορία που δεν έκλεισε ποτέ. Το σώμα του δεν βρέθηκε. Η επίσημη εκδοχή είναι ότι χάθηκε σε μια ρωγμή γεμάτη νερό.
Αλλά το αίσθημα της οικογένειας και των συναδέλφων είναι ότι η απώλεια του Στέφεν είναι κάτι περισσότερο από ένα τραγικό ατύχημα. Είναι η ενσάρκωση της απρόβλεπτης δύναμης του ίδιου του φαινομένου που μελετούσε: το λιώσιμο των πάγων.
Ο Στέφεν είχε πει κάποτε ότι «ο πάγος μιλά, αλλά πρέπει να ξέρεις να τον ακούς». Ίσως ο θάνατός του να είναι η πιο ηχηρή υπενθύμιση ότι ο κόσμος που αλλάζει δεν χαρίζεται σε κανέναν. Το Swiss Camp, που άλλοτε ήταν κέντρο της έρευνας, σήμερα είναι σε μεγάλο βαθμό κατεστραμμένο, θύμα της ίδιας τήξης που ο ίδιος μετρούσε επί δεκαετίες.
Η ιστορία του μοιάζει με προειδοποίηση: η επιστήμη μπορεί να μας δείχνει τι έρχεται, αλλά δεν μπορεί να μας προστατεύσει από την πραγματικότητα όταν αυτή καταρρέει κάτω από τα πόδια μας.
Στη μνήμη του Κόνι Στέφεν στήθηκαν αφιερώματα, δόθηκαν βραβεία στο όνομά του, οργανώθηκαν συνέδρια. Όμως η πιο μεγάλη παρακαταθήκη του είναι τα δεδομένα που συνέλεξε και οι φωνές που αφύπνισε. Χάρη σε εκείνον, ξέρουμε με ακρίβεια πόσο γρήγορα χάνεται η Γροιλανδία. Χάρη σε εκείνον, η συζήτηση για το κλίμα έγινε πιο επείγουσα, πιο συγκεκριμένη.