Η εικόνα είναι παγκόσμια, αλλά τα δεδομένα από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά.
Κάθε χρόνο, εκατοντάδες χιλιάδες -στην πλειονότητά τους- νέοι άνδρες πεθαίνουν από ασθένειες που θα μπορούσαν να είχαν προληφθεί με μια απλή επίσκεψη στον γιατρό. Καρδιακά επεισόδια, καρκίνος του προστάτη, ψυχικές διαταραχές, ακόμη και «σιωπηλοί δολοφόνοι» όπως η υπέρταση και ο διαβήτης, παραμένουν αδιάγνωστοι μέχρι να είναι πολύ αργά.
Το πρόβλημα δεν είναι μόνο ιατρικό· είναι κοινωνικό, πολιτισμικό και βαθιά ψυχολογικό. Στερεότυπα ανδρισμού, φόβος διάγνωσης και έλλειψη πρόληψης συνθέτουν μια επικίνδυνη εξίσωση, με τραγικό αποτέλεσμα: Οι άνδρες ζουν κατά μέσο όρο τέσσερα χρόνια λιγότερο από τις γυναίκες - κυρίως επειδή αποφεύγουν τον γιατρό.
Τα στατιστικά είναι αμείλικτα
Τα στατιστικά είναι αμείλικτα: Όλο και περισσότεροι νέοι άνδρες πεθαίνουν από ασθένειες που θα μπορούσαν να είχαν προληφθεί αν είχαν επισκεφθεί τον γιατρό εγκαίρως.
Η εικόνα είναι παγκόσμια, αλλά τα δεδομένα από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά. Σύμφωνα με μελέτες της American Heart Association, οι άνδρες αποτελούσαν το 75% των ξαφνικών καρδιακών θανάτων, ειδικά μεταξύ 45 και 75 ετών.
Παράγοντες όπως η στεφανιαία νόσος μπορούν να διαγνωστούν νωρίς και να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά, αρκεί τα πρώτα συμπτώματα -πόνος στο στήθος, δύσπνοια, εύκολη κόπωση- να οδηγήσουν σε μια απλή εξέταση. Όμως, αυτό σπάνια συμβαίνει. Οι άνδρες συχνά καθυστερούν να ζητήσουν ιατρική βοήθεια, και συχνά φτάνουν στον γιατρό όταν η νόσος έχει ήδη προχωρήσει.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, τα στοιχεία είναι εξίσου αποκαλυπτικά: Περισσότεροι από 133.000 άνδρες πεθαίνουν πρόωρα κάθε χρόνο, ενώ δύο στους πέντε δεν φτάνουν ποτέ τα 75 τους χρόνια. Παράλληλα, σχεδόν δύο στους τρεις περιμένουν πάνω από μία εβδομάδα πριν επισκεφθούν γιατρό, ακόμα και όταν εμφανίζουν ανησυχητικά συμπτώματα.
Και το φαινόμενο δεν περιορίζεται στα καρδιαγγειακά προβλήματα. Ο καρκίνος του προστάτη αποτελεί έναν ακόμη σιωπηλό δολοφόνο: Σύμφωνα με την American Cancer Society, ένας στους οκτώ άνδρες θα διαγνωστεί κάποια στιγμή στη ζωή του, ενώ ένας στους 44 θα πεθάνει από αυτόν, παρόλο που ο τακτικός έλεγχος μπορεί να εντοπίσει έγκαιρα την ασθένεια και να επιτρέψει θεραπείες με υψηλά ποσοστά επιτυχίας. Παρ’ όλα αυτά, πολλοί άνδρες αποφεύγουν την εξέταση λόγω δυσφορίας ή και αμηχανίας, επιλέγοντας την άγνοια αντί της πρόληψης.
Φοβούνται τη διάγνωση περισσότερο από την ασθένεια
Η αποφυγή του γιατρού δεν είναι τυχαία, ούτε απλή έλλειψη ενημέρωσης· έχει κοινωνικές, πολιτισμικές και ψυχολογικές ρίζες. Από νεαρή ηλικία, οι άνδρες γαλουχούνται με το πρότυπο της αντοχής και της αυτάρκειας. Η αδυναμία θεωρείται ελάττωμα, η παραδοχή ότι κάποιος χρειάζεται βοήθεια φανερώνει «ευαλωτότητα» - μια λέξη που συχνά ταυτίζεται λανθασμένα με την απώλεια ανδρισμού.
Γιατροί και ψυχολόγοι συμφωνούν ότι πολλοί άνδρες φοβούνται τη διάγνωση περισσότερο από την ασθένεια την ίδια, κι αυτός ο φόβος οδηγεί σε σιωπηρή αποχή. Η κατάσταση περιπλέκεται από το ότι οι γυναίκες, μέσω της αναπαραγωγικής φροντίδας, έχουν από νωρίς μια πιο φυσική σχέση με την ιατρική παρακολούθηση, ενώ οι άνδρες δεν εκπαιδεύονται στη σημασία της πρόληψης.
Ταυτόχρονα, οι ανισότητες στην πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας επιδεινώνουν το πρόβλημα. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, άνδρες που ζουν σε φτωχότερες περιοχές έχουν 81% περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν πρόωρα σε σχέση με όσους ζουν σε πιο εύπορες κοινότητες.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, το χάσμα στο προσδόκιμο ζωής μεταξύ ανδρών που ανήκουν σε διαφορετικά κοινωνικοοικονομικά στρώματα φτάνει τα δέκα χρόνια. Στην Ελλάδα, αν και δεν υπάρχουν εξίσου λεπτομερή στοιχεία, η τάση είναι παρόμοια: Οι άνδρες καθυστερούν να αναζητήσουν βοήθεια, συχνά λόγω οικονομικών περιορισμών ή έλλειψης εμπιστοσύνης στο σύστημα υγείας.
Η πανδημία του COVID-19 επιδείνωσε την κατάσταση, καθώς τα ποσοστά θνησιμότητας στους άνδρες ήταν υψηλότερα σε σχέση με τις γυναίκες, αναδεικνύοντας τις ευπάθειες που ήδη υπήρχαν. Παράλληλα, η άνοδος της τηλεϊατρικής δημιούργησε νέες προκλήσεις: Υπηρεσίες που προσφέρουν συνταγογράφηση φαρμάκων, όπως σκευάσματα για τη στυτική δυσλειτουργία, χωρίς πλήρη ιατρική αξιολόγηση, στερούν από πολλούς άνδρες την ευκαιρία να εντοπιστούν πρώιμα σοβαρότερα προβλήματα, όπως η καρδιοπάθεια, της οποίας η στυτική δυσλειτουργία μπορεί να είναι προειδοποιητικό σύμπτωμα.
Όπως τόνισε χαρακτηριστικά ο καθηγητής Ουρολογίας Arthur Burnett από το Johns Hopkins, η έλλειψη ολοκληρωμένου ελέγχου μπορεί να σημαίνει ότι χάνονται κρίσιμες διαγνώσεις.
Η ψυχική υγεία παραμένει ταμπού
Η απροθυμία να επισκεφθεί κάποιος τον γιατρό έχει και άλλες, επικίνδυνες συνέπειες. Οι λεγόμενοι «σιωπηλοί δολοφόνοι» -υπέρταση, υψηλή χοληστερόλη, προδιαβήτης- δεν παρουσιάζουν συχνά συμπτώματα στα αρχικά τους στάδια, με αποτέλεσμα πολλοί άνδρες να αγνοούν την ύπαρξή τους μέχρι να προκληθεί ανεπανόρθωτη βλάβη.
Επιπλέον, η ψυχική υγεία παραμένει ταμπού. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η αυτοκτονία είναι η πρώτη αιτία θανάτου στους άνδρες ηλικίας 20 έως 34 ετών, ενώ οι περισσότεροι αποφεύγουν να μιλήσουν σε επαγγελματίες ψυχικής υγείας ή να αναζητήσουν βοήθεια, εγκλωβισμένοι σε μια κουλτούρα σιωπής.
Τα δεδομένα δείχνουν ότι παγκοσμίως οι άνδρες ζουν κατά μέσο όρο 4,4 χρόνια λιγότερο από τις γυναίκες, με το χάσμα αυτό να οφείλεται εν μέρει στη μειωμένη αξιοποίηση των υπηρεσιών πρόληψης. Όμως, η αλλαγή είναι εφικτή.
Εκστρατείες όπως το παγκόσμιο κίνημα Movember επιχειρούν να σπάσουν τα στερεότυπα γύρω από την ανδρική υγεία, ενθαρρύνοντας τους άνδρες να μιλούν, να εξετάζονται, να ζητούν βοήθεια χωρίς ντροπή.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η κυβέρνηση έχει ήδη εγκαινιάσει πρωτοβουλίες με στόχο τη μείωση των πρόωρων θανάτων ανδρών, εστιάζοντας σε τρεις κρίσιμους άξονες: στην πρόληψη του καρκίνου, στην καταπολέμηση της καρδιαγγειακής νόσου και στην ενίσχυση της ψυχικής υγείας.
Το μήνυμα που προκύπτει είναι ξεκάθαρο: Το να επισκέπτεσαι τον γιατρό δεν είναι ένδειξη αδυναμίας, αλλά πράξη φροντίδας - για τον εαυτό σου και τους ανθρώπους γύρω σου. Η πρόληψη σώζει ζωές, και ο χρόνος είναι κρίσιμος σύμμαχος. Το πιο άφρον λάθος που μπορεί να κάνει ένας νέος άνδρας είναι να πιστέψει ότι «σε εμένα δεν θα συμβεί». Η άρνηση, η σιωπή και η αναβλητικότητα δεν προστατεύουν· αντίθετα, συχνά αποβαίνουν μοιραίες.