H ιστορική σύγκριση που γίνεται συχνότερα τούτες τις μέρες με την Covid-19 του νέου κορωνοϊού ανάγεται πριν από έναν αιώνα: πρόκειται για την «ισπανική γρίπη». Υπάρχει ωστόσο και ένα πιο πρόσφατο παράδειγμα πανδημίας.
Η πανδημία του 1918, που προκάλεσε το θάνατο σύμφωνα με εκτιμήσεις έως και 50 εκατομμυρίων ανθρώπων ανά την υφήλιο, αντιμετωπίζεται από πολλούς σήμερα ως απόδειξη της βελτιωθείσας ικανότητας της ανθρωπότητας να αναχαιτίσει την εξάπλωση της νόσου και να περιορίσει τις απώλειες των θυμάτων. Υπάρχει, ωστόσο, ένα πιο πρόσφατο παράδειγμα με σημεία σύγκρισης που μαρτυρούν πολλά για το που βρισκόμαστε σήμερα: η «γρίπη του Χονγκ Κονγκ».
Ο ιός της «γρίπης του Χονγκ Κονγκ» ξεφύτρωσε στην Κίνα και εξαπλώθηκε ταχύτατα
Παρά το όνομά της η «γρίπη του Χονγκ Κονγκ» πρωτοεμφανίστηκε στην Κίνα «και ακριβέστερα στην κεντρική Κίνα τον Φεβρουάριο του 1968», όπως αναφέρει ο ιστορικός των επιδημιών Πατρίς Μπουρντελέ, κάπου 700 χλμ. μακριά από την τότε βρετανική αποικία. Μέχρι τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου, όμως, είχε εξαπλωθεί μέχρι το Χονγκ Κονγκ μολύνοντας μέσα σε μόλις δύο εβδομάδες κάπου μισό εκατομμύριο ανθρώπους και προσελκύοντας ως εκ τούτου για πρώτη φορά κάποιο ενδιαφέρον από ΜΜΕ της εποχής. Ένα άρθρο στους The London Times προειδοποίησε στις 12 Ιουλίου 1968, για ένα ισχυρό κύμα «αναπνευστικής νόσου» στη νοτιοανατολική Κίνα, στο Χονγκ Κονγκ.
Τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους ο ιός αποδεκάτισε τις τάξεις ενός Διεθνούς Συνεδρίου που συγκέντρωσε 1.036 ειδικούς σε τροπικές μολυσματικές ασθένειες στην Τεχεράνη. «Την τρίτη μέρα, κι ενώ ήμουν ξαπλωμένος, ένας συνάδελφος μου ανέφερε ότι υπήρχαν περισσότεροι άνθρωποι στα δωμάτια απ’ ό,τι στις συνεδριάσεις. Σχεδόν οι μισοί από τους συμμετέχοντες αρρώστησαν επί τόπου ή όταν επέστρεψαν στο σπίτι τους», θυμάται ο ιολόγος Κλοντ Ανούν, πρωτοπόρος του γαλλικού εμβολίου γρίπης και μελλοντικός διευθυντής του κέντρου αναφοράς της γρίπης στο Ινσττούτο Παστέρ.
Με την πρόσφατη τότε αύξηση των αεροπορικών ταξιδιών ο ιός της «γρίπης του Χονγκ Κονγκ» έπληξε ραγδαία ολόκληρη τη νοτιοανατολική Ασία. Αμερικανοί στρατιώτες που επέστρεψαν απ’ το Βιετνάμ μετέφεραν τη γρίπη στις ΗΠΑ, όπου μέσα σε τρεις μήνες χάθηκαν 50.000 ζωές!
Στη συνέχεια το κύμα της επιδημίας σάρωσε την Ευρώπη το 1969. Μόνον στη Γαλλία πέθαναν 31.226 άνθρωποι σε διάστημα δύο μηνών!
«Δεν είχαμε χρόνο να απομακρύνουμε τις σορούς των θυμάτων...»
Η μαρτυρία του πρώην επικεφαλής του τμήματος μολυσματικών ασθενειών του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου της Νίκαιας, καθηγητή Pierre Dellamonica, που περιέλαβε σε άρθρο της το 2005, η Liberation είναι συγκλονιστική: «Δεν είχαμε χρόνο να απομακρύνουμε τις σορούς. Τις στοίβαζαν σ’ ένα δωμάτιο στο πίσω μέρος της Μονάδας Εντατικής Θεραπεία. Κι όταν μπορούσαμε τους βγάζαμε στη διάρκεια της ημέρας, το βράδυ. Έφθαναν άνθρωποι με φορεία σε καταστροφική κατάσταση. Πέθαιναν από πνευμονική αιμορραγία με “κυανωτικά χείλη”. Ήταν άνθρωποι όλων των ηλικιών, 20άρηδες, 30άρηδες, 40άρηδες ή και περισσότερο. Διήρκεσε κάπου δέκα με δεκαπέντε ημέρες και στη συνέχεια ηρέμησε. Και περιέργως, το ξεχάσαμε»…
Μέχρι την άνοιξη του 1970 η «γρίπη του Χονγκ Κονγκ» είχε διασπαρεί ανά την υφήλιο σκοτώνοντας ένα εκατομμύριο ανθρώπους! Ήταν η τρίτη φονικότερη επιδημία του 20ου αιώνα μετά την «ισπανική γρίπη» του 1918 και την «ασιατική γρίπη» του 1957 με τα δύο εκατομμύρια νεκρούς. Κι όμως δεν προκάλεσε ιδιαίτερο «ντόρο», σαν τις καταστάσεις που βιώνουμε σήμερα...
ΜΜΕ και πολιτικοί «περί άλλα τύρβαζαν»…
Τα ρεπορτάζ άρχισαν να πυκνώνουν τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο, αλλά το θέμα δεν πήρε επ’ ουδενί την έκταση που έχει σήμερα η πανδημία του φονικού κορωνοϊού στη θεματολογία των διεθνών ΜΜΕ, αφού κυριαρχούσαν άλλες ειδήσεις, από τα πρώτα βήματα του ανθρώπου στη Σελήνη μέχρι τον πόλεμο του Βιετνάμ. Σε τηλεγράφημά του με ημερομηνία 27 Δεκεμβρίου 1968, που καταχωρήθηκε στις μεσαίες σελίδες εφημερίδων, το Associated Press ανέφερε για τις εξελίξεις στις ΗΠΑ: «Οι θάνατοι που αποδίδονται στη γρίπη του Χονγκ Κονγκ υπερδιπλασιάστηκαν σ’ ολόκληρη τη χώρα την τρίτη εβδομάδα του Δεκεμβρίου… Επίσημα στοιχεία για την τρέχουσα εβδομάδα μιλούν για περίπου άλλους 500 θανάτους “σχετιζόμενους με πνευμονία” σε 122 χώρες».
Άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα από τη Σουηδία: πρωτοσέλιδο της εφημερίδας Espressen έγραφε τότε: «Οι Σουηδοί πρέπει να μάθουν να βαδίζουν», αναφερόμενο στα προβλήματα που προκαλούσε στην κυκλοφορία των τραμ η νοσηλεία σε νοσοκομεία των οδηγών τους λόγω της γρίπης. Στη Γαλλία δημοσιογράφοι του Paris Match επισκέφθηκαν κατάμεστα νοσοκομεία της γαλλικής πρωτεύουσας για ρεπορτάζ, αλλά το κυρίαρχο θέμα ήταν ένα σκηνικό ταινίας με την ηθοποιό Μαρίνα Βλαντί ξαπλωμένη στο κρεβάτι και το περιοδικό να διαβεβαιώνει: «δεν κόλλησε τη γρίπη του Χονγκ Κονγκ. Απλώς γυρίζει ταινία».
Οι πολιτικοί είχαν τότε με άλλα θέματα να ασχοληθούν. Στη Γαλλία, π.χ. «το Υπουργείο Υγείας δεν ανησυχούσε για την κατάσταση στον κόσμο κατά τη διάρκεια του 1969. Μόλις τον Δεκέμβριο, όταν άρχισε να αυξάνει ο αριθμός των νεκρών, σήμανε συναγερμός», αναφέρει ο Μπουρντελέ. Στην επικαιρότητα κυριαρχούσε ακόμη ο Μάης του ‘68, η παραίτηση του Ντε Γκωλ, η εκλογή στην προεδρία του Ζορζ Πομπιντού, η «Άνοιξη της Πράγας», ο πόλεμος της Μπιάφρας κ.α.
Η αποτυχία της επιστημονικής κοινότητας
Αλλά και η διεθνής επιστημονική κοινότητα δεν έδωσε τότε ιδιαίτερη προσοχή στην πανδημία. Τον Οκτώβριο του 1969 ο ΠΟΥ συνεδρίασε στην Ατλάντα των ΗΠΑ με θέμα της διεθνούς διάσκεψης τη «γρίπη του Χονγκ Κονγκ». Οι επιστήμονες θεωρούσαν ότι η πανδημία είχε πια παρέλθει. «Δεν υπάρχει πραγματική επιδημία στη Γαλλία, ούτε στην Ευρώπη. Δεν συντρέχει λόγος πανικού. Η επιδημία αυτή θα εξελιχθεί σε μια κοινή εποχική επιδημία», δήλωνε η δρ Ζενεβιέβ Κατέν από το βήμα του συνεδρίου.
Ωστόσο, μετά απ’ αυτή την ημερομηνία άλλοι 30.000 θάνατοι καταγράφηκαν στη Γαλλία, όταν η εποχική γρίπη σκοτώνει κατά μέσο όρο στη χώρα κάπου 10.000 ανθρώπους ετησίως.
Η
αλλαγή της αντιμετώπισης
του θανάτου
Περίπου μισόν αιώνα μετά τη «γρίπη του Χονγκ Κονγκ» η πανδημία του νέου φονικού κορωνοϊού πυροδότησε εκ διαμέτρου αντίθετες αντιδράσεις ανά την υφήλιο ιδιαίτερα λόγω της επιθετικότητάς του. Στη Γαλλία ο ιός της Covid-19 είχε προκαλέσει μέχρι χθες σχεδόν 18.000 θανάτους , ενώ τα περιοριστικά μέτρα έχουν τεθεί σε εφαρμογή από τα μέσα Μαρτίου. Ως εκ τούτου είναι δύσκολη η σύγκριση με τη «γρίπη του Χονγκ Κονγκ» που προκάλεσε μέσα σε δύο μήνες πάνω από 30.000 νεκρούς στη χώρα,, χωρίς να επιβληθούν μέτρα αναχαίτισής της.
Η διαφορά στις τωρινές αντιδράσεις σχετίζεται όμως και με την παγκοσμιοποίηση: η διάδοση των ειδήσεων σχετικά με τον φονικό ιό, η ταχεία διασπορά του ίδιου του ιού με την ευχέρεια των μετακινήσεων, το σοκ στην παγκόσμια οικονομία. Για τον ιστορικό των επιδημιών, Πατρίς Μπουρντελέ η επιβολή στην εποχή μας των lockdown συνιστά σε κάθε περίπτωση «μια ιστορική απόφαση, μια ρήξη» από τη στιγμή που τέτοια μέτρα αναχαίτισης λοιμωδών νοσημάτων, όπως η πανούκλα, είχαν εγκαταλειφθεί εδώ και δεκαετίες στο όνομα της ελευθερίας των μετακινήσεων. «Θα πρέπει μετά την κρίση να αναρωτηθούμε για τον αριθμό των ζωών που σώθηκαν», επισημαίνει.
Ο ιστορικός της Ιατρικής, Μπερναρντίνο Φαντίνι, σ’ ένα άρθρο του στο ελβετικό περιοδικό Le Temps αποδίδει τη διαφορά στις αντιδράσεις το 1968 και σήμερα με την πανδημία της Covid-19 του νέου κορωνοϊού σε μια αλλαγή της σχέσης μας προς το θάνατο: «Την εποχή εκείνη οι άνω των 65 θεωρούντο επιζώντες της φυσικής θνησιμότητας, ενώ σήμερα ακόμη κι ο θάνατος ενός ηλικιωμένου αντιμετωπίζεται ως σκάνδαλο»…