Ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα τραγούδια του διαγωνισμού τραγουδιού της Εurovision 2025 είναι το «Espresso Macchiato» του Tommy Cash από την Εσθονία.
Το τραγούδι του Εσθονού ράπερ και τραγουδιστή Tommy Cash είναι η συμμετοχή της χώρας στον Διαγωνισμό Τραγουδιού της Eurovision 2025.
Όταν ανακοινώθηκε η συμμετοχή του στο διαγωνισμό, ορισμένοι αντέδρασαν με απορία, ενώ άλλοι με οργή, ειδικά στην Ιταλία, λόγω του τρόπου με τον οποίο ο Cash φαίνεται να χλευάζει τη χώρα με την ψευτο-οπερατική, σπασμένη ιταλική προφορά του και τη χρήση ιταλικών στερεοτύπων.
«Λατρεύω οτιδήποτε trash» λέει ο Cash μιλώντας προ ημερών στο BBC, γελώντας, εξηγώντας την απλή σκέψη πίσω από το τραγούδι, το οποίο ορισμένοι Ιταλοί έχουν ζητήσει μέχρι και... να απαγορευτεί από τον διαγωνισμό.
Το «Espresso Macchiato» δεν είναι το πρώτο τραγούδι που σατιρίζει τα ιταλικά στερεότυπα: ακούστε τα ιταλοαμερικανικά τραγούδια της περιόδου του πολέμου και της μεταπολεμικής περιόδου, όπως το «Mambo Italiano» και πολλά άλλα. Και η (αυτο)παρωδία είναι αναπόσπαστο μέρος της Eurovision, ιδιαίτερα μεταξύ των καλλιτεχνών της Ανατολικής Ευρώπης.
Δείτε, για παράδειγμα, το τραγούδι της Πολωνίας το 2014 «My Slowianie», που παρωδούσε τα στερεότυπα για τα φύλα στη χώρα, ή το σατιρικό τραγούδι της Ελλάδας το 2013 «Alcohol is Free», που παρωδούσε την οικονομική κρίση στη χώρα μας.
Ωστόσο, η συμμετοχή του Κας στην Eurovision είναι ίσως η πρώτη που παρωδεί μια άλλη χώρα που συμμετέχει στον διαγωνισμό.
Ανατρέποντας τις «αξίες» της Eurovision
Σήμερα, στη Eurovision συμμετέχουν περισσότερες από 35 χώρες, προσελκύοντας ένα τεράστιο παγκόσμιο κοινό εκατοντάδων εκατομμυρίων θεατών. Προωθεί τη διασύνδεση μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, αποτελεί θέμα συζήτησης και προσφέρει ένα αίσθημα κοινής ταυτότητας και μύθου σε ολόκληρη την ήπειρο.
Και ενώ οι κανόνες της απαγορεύουν ρητά «στίχους, ομιλίες, χειρονομίες πολιτικού ή παρόμοιου χαρακτήρα», η Eurovision έχει εξυπηρετήσει πολιτικούς σκοπούς.
Από τον πρώτο διαγωνισμό το 1956, όταν ιδρύθηκε από τον Marcel Bezençon, διευθυντή της Ευρωπαϊκής Ραδιοτηλεοπτικής Ένωσης (EBU), με σκοπό να συμβάλει στην ενοποίηση της διαλυμένης μεταπολεμικής Ευρώπης, η Eurovision έχει χρησιμεύσει ως σκηνή «πολιτιστικής ανταλλαγής, διπλωματίας και προώθησης της εθνικής εικόνας», σύμφωνα με μια σχετική μελέτη.
«Ο σκοπός της Eurovision είναι να ενώσει την Ευρώπη», λέει η μουσικολόγος Anna Piotrowska. «Είναι επίσης εκπαιδευτική, ένας τρόπος [για το κοινό] να μάθει για τις παραδόσεις μιας χώρας και τον τρόπο με τον οποίο εκφράζεται ο λαός της σήμερα».
Με αυτόν τον τρόπο, θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε την Eurovision με μια πολύ ήπια μορφή εθνικής προπαγάνδας, με τραγούδια που συχνά έχουν σχεδιαστεί για να αναδείξουν τις πολιτιστικές αξίες και την ελκυστικότητα της χώρας τους.
Ο μελετητής των ΜΜΕ Γκόραν Μπόλιν υποστήριξε ότι ο Διαγωνισμός Τραγουδιού της Eurovision είναι το μουσικό αντίστοιχο μιας μεγάλης διεθνούς έκθεσης που συγκεντρώνει χώρες από όλο τον κόσμο για να παρουσιάσουν τον πολιτισμό και τα επιτεύγματά τους.
Για την Εσθονία, η Eurovision έχει ιδιαίτερη σημασία. Η χώρα έχει κερδίσει μόνο μία φορά τον διαγωνισμό, με το τραγούδι «Everybody» το 2001. Ένας σχολιαστής περιέγραψε αυτή τη νίκη ως το πιο σημαντικό γεγονός στην ιστορία της Εσθονίας από την ανεξαρτησία της από τη Σοβιετική Ένωση 10 χρόνια νωρίτερα.
Πράγματι, η νίκη θεωρήθηκε ως η κορύφωση της επιτυχημένης επανένταξης της χώρας στην Ευρώπη, καθώς επιδίωκε να αποκοπεί από το κομμουνιστικό της παρελθόν. Τώρα, με την Εσθονία να προσπαθεί να καταργήσει σταδιακά τη διδασκαλία της ρωσικής γλώσσας στα σχολεία, επιδιώκει να αποκαταστήσει την πολιτιστική της ανεξαρτησία. Είναι λοιπόν περίεργο που επέλεξε για φέτος ένα τραγούδι που δεν έχει καμία σχέση με τον πολιτισμό της. Επιπλέον, η συμμετοχή του Κας φαίνεται να σατιρίζει την ίδια την έννοια της εθνικής εκπροσώπησης, στην οποία βασίζεται η Eurovision.
Γιατί επέλεξε τα στερεότυπα;
Δεδομένου ότι ο διαγωνισμός είναι ένα τόσο χρήσιμο εργαλείο πολιτιστικής διπλωματίας, γιατί τότε ο Τόμι Κας συμμετέχει με ένα τραγούδι αφιερωμένο αποκλειστικά στην κοροϊδία των ιταλικών στερεοτύπων; «Επειδή είναι αστείο», απαντά, που είναι μια από τις συνήθεις φράσεις του.
Ο Κας αντιμετωπίζει ό,τι τον διασκεδάζει με απόλυτη σοβαρότητα. Ωστόσο, ακολουθεί μια στάση φαρσέρ που έχει ενοχλήσει ορισμένους Ιταλούς, καθώς και μέλη της διεθνούς κοινότητας των θαυμαστών της Eurovision.
Κατά τη διάρκεια πρόσφατων γυρισμάτων στη Βραζιλία, μια θαυμάστρια της Eurovision εξέφρασε την άποψή της στον Cash, όπως θυμάται ο ίδιος. «Μου είπε ότι οι μισοί θαυμαστές με αγαπούν και οι άλλοι μισοί δεν με αντέχουν, επειδή πιστεύουν ότι κοροϊδεύω την Eurovision και την αντιμετωπίζω ως ένα μεγάλο αστείο», λέει.
«Αυτό δεν είναι αλήθεια. Αν όλα αυτά ήταν ένα μεγάλο αστείο για μένα, δεν θα έκανα τόσο κόπο για όλα αυτά. Θα στεκόμουν απλά στο πίσω μέρος της σκηνής, θα έπινα καφέ και θα περίμενα να ανάψουν ξανά τα φώτα».
Μια ιστορία προκλητικότητας
Η προτίμηση του Κας για την παρωδία άλλων πολιτισμών δεν περιορίζεται στην Ιταλία. Πέρυσι, κυκλοφόρησε το «Untz Untz», ένα τραγούδι του οποίου ο τίτλος προέρχεται από τον στερεότυπο ήχο ενός χορευτικού ρυθμού, που ήταν μια σαφής παρωδία της γερμανικής κουλτούρας της τέκνο.
Πράγματι, το «Untz Untz», όπως λέει ο ίδιος, ήταν το έναυσμα για να ξεκινήσει το ταξίδι του στην Eurovision. Έλαβε εκπληκτική υποστήριξη από τη χώρα του, με την επίσημη Ολυμπιακή ομάδα της Εσθονίας να δημοσιεύει το εξαιρετικά τολμηρό βίντεό του στα κοινωνικά δίκτυα. Αυτό αποτέλεσε το θεμέλιο για το ταξίδι του Cash στην Eurovision, δείχνοντάς του ότι θα είχε την απαραίτητη εθνική υποστήριξη για να συμμετάσχει, όπως αποδείχθηκε όταν κέρδισε τον προκριματικό διαγωνισμό της Εσθονίας για την Eurovision, Eesti Laul, τον Φεβρουάριο.
«Μου απέδειξε επίσης ότι αυτή είναι η χρονιά που κάνω πράγματα που δεν έχω κάνει ποτέ πριν», λέει. «Η καριέρα μου είναι αρκετά πολύχρωμη και έχω κάνει πολλά ενδιαφέροντα πρότζεκτ. Γιατί να μην μπει η Eurovision στη σελίδα μου στο Wikipedia και να μπει το όνομά μου στα βιβλία της ιστορίας της χώρας μου;»
Γεννημένος ως Tommy Tammemets το 1991, περίπου την εποχή της διάλυσης της Σοβιετικής Ένωσης, ο Cash μεγάλωσε σε μια φτωχή συνοικία του Ταλίν. Αφού αποβλήθηκε από το σχολείο, μετέγραψε τις εμπειρίες της παιδικής του ηλικίας σε στίχους ραπ.
«Η χρονιά ήταν γκρίζα, το 1991, όταν ο Tommy δημιουργήθηκε από κάποια χημικά απόβλητα» έγραψε στο «Guez Whoz Back», το τραγούδι που τον έκανε διάσημο το 2013.
Ο Kanye... East
Αργότερα έγινε ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της Ανατολικής Ευρώπης, αποκαλώντας τον εαυτό του «Kanye East» της Εσθονίας [λογοπαίγνιο με τον Kanye West και το γεγονός ότι ο ίδιος προέρχεται από την Ανατολική -«Εast»- Ευρώπη].
Το πονηρό χιούμορ που επιδεικνύει στα τραγούδια του είναι σκόπιμα παράλογο, εμπνευσμένο τόσο από τον Andy Warhol όσο και από Eurotrash καλλιτέχνες, όπως οι Scooter και Basshunter. Έχει συνεργαστεί με όλους, από την Charli XCX μέχρι έναν ράπερ με το όνομα MC Bin Laden.
Εκτός από τη μουσική του, έγινε viral για την πόζα του πάνω σε άλογο σε ένα drive-thru του McDonald's στο Ταλίν και για την εμφάνισή του στην Εβδομάδα Μόδας του Παρισιού φορώντας πιτζάμες και μια... παπλωματοθήκη.
Το «Espresso Macchiato», λέει, ήταν το αποτέλεσμα των συχνών ταξιδιών του στην Ιταλία, όπου συνήθως πηγαίνει για να ηχογραφήσει. Οι λέξεις «Espresso Macchiato» απλά μπήκαν στο μυαλό του, λέει, χωρίς «καμία αναφορά σε οτιδήποτε άλλο, τίποτα, ήταν απλά ένα από αυτά τα τραγούδια». Στη συνέχεια, έφτιαξε το τραγούδι γύρω από τα πιο προφανή -ενδεχομένως και στερεοτυπικά- ιταλικά στοιχεία που μπορούσε να σκεφτεί.
Ενώ ο Cash έχει προσβάλει μερικούς Ιταλούς, άλλοι έχουν εντυπωσιαστεί. Ο Paolo Prato, λέκτορας Ιταλικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο John Cabot της Ρώμης, αναγνωρίζει ότι η ερμηνεία του στο μουσικό βίντεο του «Espresso Macchiato» εξακολουθεί να είναι «εξαιρετικά αξιόπιστη για πολλούς Ιταλούς», καθώς η χορογραφία του φαίνεται να μιμείται τις ελαστικές κινήσεις του αγαπημένου Ιταλού σόουμαν Adriano Celentano.
Ωστόσο, ο Prato σημειώνει ότι, εντός της Ιταλίας, το τραγούδι του Cash έχει προκαλέσει, με μια λέξη, «πολεμικές και έντονες αντιδράσεις». Από τη μία πλευρά, το τραγούδι έχει κερδίσει διάσημους Ιταλούς θαυμαστές, όπως τις «γιαγιάδες από το Ostuni», οι οποίες χόρεψαν στο τραγούδι του Cash στο TikTok, επιτυγχάνοντας ανθυπο-viral status. Από την άλλη πλευρά, η Codacons, η ιταλική ένωση που είναι υπεύθυνη για τα δικαιώματα των καταναλωτών, ζήτησε τον αποκλεισμό του τραγουδιού από τον διαγωνισμό, επικαλούμενη προσβλητικά στερεότυπα, ενώ ο πολιτικός Marco Centinaio, ένας άλλος από τους κύριους επικριτές του τραγουδιού, δήλωσε: «Όσοι προσβάλλουν την Ιταλία πρέπει να μείνουν έξω από την Eurovision».
Ωστόσο, ο Lauri Bambus, πρέσβης της Εσθονίας στην Ιταλική Δημοκρατία, λέει ότι, εκτός από μερικές κριτικές, έχει λάβει «πολύ θετικά σχόλια» για το τραγούδι.
«Οι Ιταλοί αγαπούν τις πιασάρικες μελωδίες και καταλαβαίνουν τα αστεία» λέει, προσθέτοντας ότι «το Espresso Macchiato ακούγεται συχνά στα καφέ της Ιταλίας και ο κόσμος φαίνεται να το απολαμβάνει».
Ο Κας έγινε επίσης δεκτός με ενθουσιασμό όταν εμφανίστηκε στο δημοφιλές ιταλικό κανάλι LA7. «Μας λάτρεψαν» λέει ο Κας, «πολλοί Ιταλοί με πλησίασαν στο δρόμο και μου είπαν ''είσαι θρύλος!''».
Ιταλικά στερεότυπα δια μέσου των αιώνων
Αν και οι αρνητικές αντιδράσεις στο τραγούδι ήταν έντονες, η θετική υποδοχή σε άλλα μέρη υποδηλώνει ότι ορισμένοι Ιταλοί αντιμετωπίζουν με χαλαρότητα τα στερεότυπα για τον πολιτισμό τους. «Σε γενικές γραμμές [τα στερεότυπα για τους Ιταλούς] κατασκευάζονται από το εξωτερικό», λέει ο Prato.
Είναι ένας τρόπος για τους τουρίστες και τους ξένους παρατηρητές να απλοποιήσουν με κωμικό τρόπο τις εντυπώσεις τους για την Ιταλία και τον πλούσιο πολιτισμό της, εξηγεί, και βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στο φαγητό της χώρας σήμερα, καθώς «το φαγητό προσδιορίζει την ιστορία και την ανθρωπολογία της Ιταλίας περισσότερο από οτιδήποτε άλλο». Η ιταλική κουζίνα εξάγεται σε όλο τον κόσμο χάρη σε μια από τις μεγαλύτερες μεταναστεύσεις στην παγκόσμια ιστορία, με 13.000.000 Ιταλούς να μεταναστεύουν στο εξωτερικό μεταξύ 1880 και 1915. «Αυτό συνέβαλε σημαντικά στην παγκόσμια φήμη της» λέει ο Πράτο, αλλά την ίδια στιγμή την έκανε και πιο ευάλωτη σε στερεότυπα σε σύγκριση με άλλες κουλτούρες.
Πράγματι, καθώς οι Ιταλοί μετανάστευσαν μαζικά στις ΗΠΑ στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, άρχισε να φουντώνει και το αντι-ιταλικό συναίσθημα στη χώρα, και τα στερεότυπα για τους Ιταλούς απέκτησαν αρνητική χροιά. Ωστόσο, καθώς οι Ιταλοί μετανάστες ενσωματώνονταν περισσότερο στον ευρύτερο πληθυσμό, η αντίληψη για την ιταλική κουλτούρα έγινε πιο ευνοϊκή.
«Η πίτσα, τα ζυμαρικά, ο καφές και πολλές άλλες ιταλικές γαστρονομικές συνήθειες συνδέθηκαν με μια θετική εικόνα της χώρας», λέει ο Prato. Ως αποτέλεσμα, Ιταλοαμερικανοί μουσικοί της δεκαετίας του 1950, όπως ο Ντιν Μάρτιν και ο Λούις Πρίμα, κυκλοφόρησαν τραγούδια με ενθουσιώδεις αναφορές στην πίτσα, τα ζυμαρικά, το κρασί και τον καπουτσίνο. Στη συνέχεια, στη δεκαετία του '60 και στις αρχές της δεκαετίας του '70, με την άνοδο των ιταλοαμερικανικών ταινιών μαφίας, με πιο γνωστή την ταινία «Ο Νονός», οι Ιταλοί κατέλαβαν το προσκήνιο της αμερικανικής και της παγκόσμιας κουλτούρας με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο.
Η Ιταλία δεν είναι μόνον ένας πολιτιστικός γίγαντας, αλλά και ένα ζωτικό μέρος της ιστορίας της Eurovision. Ο διαγωνισμός αρχικά διαμορφώθηκε με πρότυπο το δημοφιλές Festival della Canzone Italiana, ένα φεστιβάλ τραγουδιού που διοργανώνεται στο ιταλικό θέρετρο του Σαν Ρέμο.
Σήμερα, όποιος παρακολουθεί τη Eurovision μπορεί να περιμένει ότι ο διαγωνισμός θα περιλαμβάνει μια αρκετά γενναία δόση από τα δικά του στερεότυπα, με ένα μείγμα από εκκεντρικά ποπ τραγούδια, σοβαροφανείς μπαλάντες και την απαραίτητη indie συμμετοχή (φέτος από την Πορτογαλία).
Αυτό είναι γόνιμο έδαφος για τον Κας, ο οποίος δηλώνει ότι του αρέσει «να παίζει με τα στερεότυπα». Ωστόσο, πίσω από τη φάρσα κρύβεται μια πολύ πιο σοβαρή παρόρμηση...
«Ο σκοπός μου ως καλλιτέχνης είναι να δείξω στον κόσμο ότι ένας άνθρωπος από την Εσθονία μπορεί να κάνει τα πάντα», λέει. «Μπορούμε να επηρεάσουμε τον κόσμο και να προσφέρουμε κάτι πρωτότυπο στην παγκόσμια μουσική σκηνή».
Ο John Kennedy O'Connor, τακτικός σχολιαστής της Eurovision, λέει ότι παρά τις αντιδράσεις, ή ακόμα και εξαιτίας τους, το τραγούδι του Cash είναι ήδη το πιο γνωστό από τον εφετινό διαγωνισμό. Ακόμα κι αν δεν κερδίσει, έχει ήδη κερδίσει. «Θα τον θυμούνται ακόμα και τη Δευτέρα μετά τον τελικό», λέει ο O'Connor.