Μέσα από την επιμονή και την ευρηματικότητα ενός ανθρώπου, χτίστηκε ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο που δεν φωτίζεται από ηλεκτρικούς λαμπτήρες, αλλά από το ίδιο το φως του κόσμου που πέφτει πάνω στο σμιλεμένο γυαλί.
Στην άκρη μιας μικρής παραλιακής πόλης στη Ρόουντ Άιλαντ, εκεί όπου ο Ατλαντικός ξεβράζει όχι μόνο φύκια και αρμύρα, αλλά και δείγματα μιας ξεχασμένης καθημερινότητας, ένας άνθρωπος μαζεύει θησαυρούς. Όχι θησαυρούς λαμπρούς, όπως τους ξέρουμε, αλλά μικρά, άχρηστα κομμάτια από γυαλί - διαβρωμένα, μαλακωμένα, με σβησμένες ακμές και ιστορίες στα χρώματα του μελτεμιού και του κεχριμπαριού.
Αυτά τα κομμάτια, που κάποτε υπήρξαν μπουκάλια, παράθυρα πλοίων ή άλλα χρήσιμα αντικείμενα, ο Τζον Βιβέιρος τα μαζεύει συστηματικά, εδώ και είκοσι χρόνια. Ένας άνθρωπος που κάποιοι θα έλεγαν τρελό, κάποιοι ονειροπόλο - κι εκείνος θα χαμογελούσε και θα τους έδειχνε την τελευταία του δημιουργία: ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο ύψους πέντε μέτρων, φτιαγμένο αποκλειστικά από γυαλιά της θάλασσας.
Μια πράξη που συνδέει την ομορφιά με τον χρόνο και τη φθορά
Ο Βιβέιρος, δεν είναι γλύπτης με την αυστηρή, «επαγγελματική» έννοια. Είναι δενδροκόμος, άνθρωπος της γης και του ύψους: ανεβαίνει σε δέντρα εδώ και τέσσερις δεκαετίες, κόβει, φροντίζει, παρατηρεί. Η φύση είναι ο χώρος εργασίας και το καταφύγιό του.
Στο ενδιάμεσο, έμαθε να συγκολλά μέταλλα, να επεξεργάζεται ξύλα, να χρησιμοποιεί εργαλεία όχι μόνο για να στηρίζει κλαδιά, αλλά και για να δίνει μορφή σε υλικά ασήμαντα, όπως παλιοσίδερα και ραγισμένα γυαλιά. Κι αν κάποτε άρχισε να μαζεύει τα γυάλινα κομμάτια που ξεβράζει η θάλασσα για να φτιάχνει κοσμήματα, σήμερα, η ίδια πρακτική τον έχει οδηγήσει σε κάτι πολύ μεγαλύτερο: μια γλυπτική πράξη που συνδέει την ομορφιά με τον χρόνο και τη φθορά.
Το χριστουγεννιάτικο δέντρο γεννήθηκε στο εργαστήριό του, το Yard Arts, ανάμεσα σε κομμάτια μετάλλου και σωρούς με χρωματιστό γυαλί. Πρώτα τέθηκε η βάση: ένας παλιός σιδερένιος τροχός μηχανής, βαρύς, σταθερός, σαν σκελετός που θα αντιστάθμιζε τον αέρα και το βάρος των χιλιάδων υαλίνων πετρών.
Στη συνέχεια, κάθετα, στήθηκε ένας σωλήνας 15 ποδιών, όπου στην κορυφή τοποθετήθηκε - όπως άλλοτε ένα άστρο - ένα παλιό μεταλλικό τιμόνι αυτοκινήτου της δεκαετίας του ’70. Το «στεφάνι» της κορυφής, όπως το λέει ο ίδιος, στήνει τον τόνο για το υπόλοιπο έργο: ένα σύνολο υλικών που έχουν ζήσει πριν, που έχουν ριζώσει αλλού κι επέστρεψαν από τη θάλασσα με σβησμένες ιστορίες χαραγμένες πάνω τους.
Κι έπειτα ήρθε η υπομονή. Ο Τζον, γνώστης των κόμπων εξαιτίας της δουλειάς του στα δέντρα, άρχισε να δένει τα κομμάτια γυαλιού, ένα-ένα, στην άκρη ενός λεπτού αλλά ανθεκτικού αγκιστριού. Η μέθοδος του «διπλού κόμπου» έδινε την απόσταση, τέσσερα έως πέντε εκατοστά μεταξύ τους, επιτρέποντας σε κάθε κομμάτι γυαλιού να πιάνει το φως σαν ανεξάρτητη νότα, χωρίς να θολώνει η λάμψη του από τη γειτονική πέτρα.
«Κάθε κομμάτι πρέπει να φαίνεται, να έχει τον δικό του ρόλο», λέει. Κι έτσι, μέσα από εκατοντάδες ώρες χειμώνα, στο υπόγειο του σπιτιού του, εκεί όπου δεν φτάνει ο αέρας της θάλασσας, στήθηκαν νήματα από «κουρτίνες» γυαλιού, που αργότερα κρεμάστηκαν από το δέντρο, φτιάχνοντας έναν ζωντανό κώνο πολύχρωμης λάμψης, που ανταποκρίνεται στο φως σαν δέντρο στολίδι από άλλη εποχή.
Το αποτέλεσμα - εκτεθειμένο από προχθές στο φεστιβάλ South Coast Harvest στη Μασαχουσέτη - δεν περνά απαρατήρητο. Κι αν στη φωτογραφία δείχνει πλούσιο, από κοντά είναι κάτι παραπάνω από αυτό: ένα έργο φτιαγμένο όχι για να εντυπωσιάσει, αλλά για να αφηγηθεί.
Τα κομμάτια από θαλασσινό γυαλί έγιναν διάφανα μέσα στον χρόνο, λεία και απαλά όπως η πέτρα που σμιλεύεται από παλιρροϊκά κύματα. Κανένα δεν μοιάζει με το άλλο. Κι αν αυτά τα γυαλιά ήταν κάποτε σκουπίδια, διατηρούν μέσα τους μια κρυφή υπόσχεση: ότι το ταπεινό, το απορριφθέν, μπορεί να ξαναγεννηθεί, να γίνει ομορφιά, να γιορτάσει το φως των Χριστουγέννων όχι με πλούτο, αλλά με ανάμνηση.
Στις μέρες μας, όπου κάθε τι μεγάλο εκπέμπει την εντύπωση του εφήμερου, το έργο αυτό μιλά για το αντίθετο. Είναι χτισμένο πάνω σε μια μεταφορά: τα πράγματα που έχουν χτυπηθεί, που έχουν θαφτεί και επιστρέφουν αφημένα στο ρεύμα, μπορούν όχι μόνο να επενδυθούν ομορφιά, αλλά και να μεταμορφωθούν πλήρως. Όπως λέει ο ίδιος ο Βιβέιρος: «Κάθε ένα από τα γυαλιά αυτά είναι φτιαγμένο από σκουπίδια. Πέρασε μέσα από καταιγίδες και κύματα - και τώρα, είναι καθαρό, λαμπερό, έτοιμο για να στολίσει τον κόσμο».
Η φράση του μοιάζει με ευχή, όχι μόνο για τα αντικείμενα, αλλά και για τους ανθρώπους. Το έργο αυτό θυμίζει πως δεν είναι μόνο τα γενναία υλικά που χτίζουν κάτι αληθινό, αλλά και τα απλά, τα σκόρπια, τα παρατημένα. Έτσι, μέσα από την επιμονή και την ευρηματικότητα ενός ανθρώπου που κοιτά τη θάλασσα με άλλο μάτι, χτίστηκε ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο που δεν φωτίζεται από ηλεκτρικούς λαμπτήρες, αλλά από το ίδιο το φως του κόσμου που πέφτει πάνω στο σμιλεμένο γυαλί.
Κι αν σήμερα το δέντρο λάμπει σε φεστιβάλ κι εκδηλώσεις, δεν παύει να κουβαλά πάνω του δέκα, είκοσι, ίσως και τριακόσια χρόνια σκόνης και θάλασσας. Ένα πολύχρωμο κολάζ ζωών, μετασχηματισμού και απροσδόκητης ομορφιάς, σαν υπενθύμιση πως η γη κι η θάλασσα είναι πιο γενναιόδωρες απ’ όσο αναγνωρίζουμε.