Η Μάργκαρετ Θάτσερ ανήκε σε έναν κόσμο πλούτου και γοήτρου, καθώς κατείχε πολύ ακριβά και ενίοτε σπάνια αντικείμενα.
Η προ ημερών πολυαναμενόμενη δημοπρασία στο Λονδίνο των πιο προσωπικών αντικειμένων της Μάργκαρετ Θάτσερ, της αμφιλεγόμενης «Σιδηράς Κυρίας» της βρετανικής πολιτικής σκηνής, δεν ήταν απλώς ένα γεγονός συλλεκτικού ενδιαφέροντος ή μια ακόμη ευκαιρία για εύπορους πλειοδότες.
Ήταν, στην πραγματικότητα, ένα παράθυρο στον ιδιωτικό της κόσμο, κι ίσως σε κάτι ακόμα βαθύτερο: την ανάγκη της κοινωνίας να συνδεθεί, να αποκαλύψει, να εκτιμήσει ή να κρίνει, μέσα από τα αντικείμενα που άφησε πίσω της.
Τι μάθαμε από αυτή τη δημοπρασία
Τι μάθαμε λοιπόν από αυτή τη δημοπρασία; Πολύ περισσότερα από όσα θα περίμενε κανείς από ένα κουτί με κοσμήματα, ένα γούνινο παλτό ή έναν πίνακα με δυο θλιμμένες φώκιες.
Περιδιαβαίνοντας το ψηφιακό κατάλογο της δημοπρασίας, η αρθρογράφος του Observer και συλλέκτρια Εύα Γουάιζμαν διαπίστωσε αρχικά κάτι αναμενόμενο: η Θάτσερ ανήκε σε έναν κόσμο πλούτου και γοήτρου, καθώς κατείχε ακριβά αντικείμενα - ανάμεσά τους ένα ρεαλιστικό γλυπτό βρετανικού μπουλντόγκ από χαλαζία με σμαραγδένια μάτια.
Επίσης ένα πλήθος από κοστούμια Armani, ένα παλτό από δέρμα αλεπούς, μια γούνα βιζόν και ένα παλτό από δέρμα τίγρης Βεγγάλης που ξυπνάει όσο μουσειακό δέος τόσο και ηθική αποστροφή.
Όμως δεν ήταν αυτά που έκαναν την πιο ηχηρή εντύπωση. Ήταν οι πίνακες. Και αυτοί δεν ήταν ούτε σπουδαίοι ούτε κομψοί· ήταν αλλόκοτοι, πολλές φορές κακόγουστοι, γεμάτοι κρυφές ενδείξεις για τις αντιφάσεις μιας γυναίκας που κυβερνούσε με σιδερένιο χέρι, αλλά ίσως λάτρευε στη σιωπή της πράγματα αντίθετα με αυτή την εικόνα.
Ζωντανό υπόλειμμα ενός κόσμου ανδρικής εξουσίας
Για παράδειγμα, ένας ογκώδης φλαμανδικός πίνακας με δυο νεογέννητες φώκιες που κλαίνε στη θάλασσα, χωρίς τη μητέρα τους. Μια σκηνή με άλογα, ζωγραφισμένα με μεγαλύτερη τρυφερότητα απ’ όση εντόπισε ποτέ κανείς στην πολιτική της γλώσσα.
Ένα ημίγυμνο χαρέμι από το 1890 με εξωτική χροιά, κι ένα γυμνό σε έκσταση που υποδήλωνε μια πλευρά όχι εύκολα συμβατή με τον ασκητισμό της ρεαλπολιτίκ. Πλάι σε αυτά, ένα πρώτο τεύχος του περιοδικού Playboy, ζωντανό υπόλειμμα ενός κόσμου ανδρικής εξουσίας στην οποία η Θάτσερ βυθίστηκε και την οποία σε μεγάλο βαθμό μιμήθηκε για να κυριαρχήσει.
Αυτό που η Γουάιζμαν αναδεικνύει με οξυδέρκεια δεν αφορά μόνο τη Θάτσερ. Όταν κοιτάμε τα αντικείμενα που αφήνει πίσω του ένα δημόσιο πρόσωπο, αναζητούμε αυτόματα αφηγήσεις για τον χαρακτήρα του, αλλά και καθρέφτες για τον δικό μας.
Καθώς παρατηρούσε τους πίνακες και τα περίεργα σύμβολα, η αρθρογράφος συνειδητοποίησε: αυτό που βρίσκουμε στις δημοπρασίες δεν είναι η αλήθεια μιας ζωής, αλλά η εκδοχή που το αντικείμενο μας ωθεί να κατασκευάσουμε. Το γλυπτό του μπουλντόγκ: σύμβολο δύναμης; Αίσθηση χιούμορ; Εμμονή για τα Δυτικά; Ο καθένας βλέπει αυτό που θέλει, φιλτράροντάς το μέσω της δικής του ιδεολογίας.
«Είδαν» τη γυναίκα που άλλαξε οικονομίες, ζωές, κανόνες
Στην πρόσφατη δημοπρασία της συγγραφέως Joan Didion, τα γυαλιά της έφτασαν 27.000 δολάρια, γιατί οι αγοραστές δεν ήθελαν τα γυαλιά - ήθελαν την οπτική γωνία της Didion. Στη δημοπρασία του Bowie, ο κόσμος έδωσε δεκαπλάσια ποσά για να αποκτήσει έπιπλα στα οποία πιθανότατα κάποτε ξάπλωσε λιπόθυμος από κόκα και κούραση. Και τώρα, στη Θάτσερ, είναι εξίσου πιθανό μια ασημένια κορνίζα ή ένας καθρέφτης να αποκτήσουν υπερβολική αξία, μόνο και μόνο γιατί «είδαν» τη γυναίκα που άλλαξε οικονομίες, ζωές, κανόνες.
Εδώ αναδύεται και το βαθύτερο νόημα: τα προσωπικά αντικείμενα είναι αφηγήσεις. Μερικές φορές είναι επιμελώς επιλεγμένες για να αφήσουν κάτι πίσω: μια εικόνα που θέλει ο κάτοχός τους να μνημονευτεί. Άλλες φορές είναι αταξίες, τα κατάλοιπα μιας ζωής όχι όπως θα τη θέλαμε, αλλά όπως συνέβη.
Μια φίλη της Γουάιζμαν την είχε -λέει- συμβουλέψει: «Μη χάνεις την ψυχή ενός ανθρώπου ψάχνοντας στα τιμαλφή του· κράτα κάτι κοινό, ένα σημείωμα, ένα βότσαλο». Ίσως μέσα στον όγκο των χρυσαφικών της Θάτσερ, το πιο ειλικρινές σημάδι ήταν κάτι ασήμαντο, κάτι που άγγιζε καθημερινά.
Αν κάτι μάθαμε τελικά από τη δημοπρασία αυτή είναι ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι αναζητούν επαφή μέσα από πράγματα. Ψάχνουν να αποκτήσουν ένα κομμάτι ιστορίας, σαν να μπορούν να ενδυθούν το μεγαλείο ή την επιρροή του άλλου. Αντικείμενα επιθυμίας, αντικείμενα αποστροφής, αντικείμενα που λένε μικρές αλήθειες για τη δημόσια εικόνα και τις ιδιωτικές σκιές.
Κι ίσως, στο τέλος, τα αντικείμενα της Θάτσερ να αποκαλύπτουν λιγότερα για την ίδια, και περισσότερα για εμάς: την ηδονή τού να ρίχνουμε μια ματιά εκεί που δεν μας ανήκει, την ανάγκη μας να στήνουμε ταυτότητες από υλικά κατάλοιπα, σαν να κρατάμε έτσι κάτι ζωντανό, κάτι λίγο πιο ελέγξιμο από την Ιστορία.