Μια 25χρονη δικηγόρος αποφάσισε να οδηγήσει το ίδιο της το κράτος στα δικαστήρια, διεκδικώντας κάτι που στις περισσότερες χώρες θεωρείται αυτονόητο: το δικαίωμα των γυναικών να έχουν πρόσβαση σε προϊόντα περιόδου.
Η εικόνα μιας 25χρονης γυναίκας από το Πακιστάν να στέκεται στο Ανώτατο Δικαστήριο της Λαχόρης, αντικρίζοντας τα έγγραφα με το όνομά της δίπλα στη φράση Mahnoor Omer v. Federation of Pakistan, μοιάζει με σκηνή από ταινία.
Όμως για τη Μαχνούρ Όμερ, νεαρή δικηγόρο από το Ραβαλπίντι, είναι η πραγματικότητα μιας υπόθεσης που μπορεί να αλλάξει τη ζωή εκατομμυρίων γυναικών.
Η Όμερ αποφάσισε να οδηγήσει το ίδιο της το κράτος στα δικαστήρια, διεκδικώντας κάτι που στις περισσότερες χώρες θεωρείται αυτονόητο: το δικαίωμα των γυναικών να έχουν πρόσβαση σε προϊόντα περιόδου χωρίς δυσβάσταχτη φορολόγηση.
Εκατομμύρια γυναίκες αδυνατούν να αγοράσουν σερβιέτες στο Πακιστάν
Η υπόθεση, που έχει ήδη λάβει μεγάλη δημοσιότητα, αφορά αυτό που η ίδια ονομάζει «φόρο περιόδου» - ένα σύστημα που επιβαρύνει τα προϊόντα γυναικείας υγιεινής με φόρους και δασμούς που αυξάνουν έως και κατά 40% την τελική τιμή, σύμφωνα με στοιχεία της Unicef.
Στο Πακιστάν, όπου ο μέσος μισθός παραμένει χαμηλός και η φτώχεια αγγίζει το ένα τρίτο του πληθυσμού, αυτή η διαφορά τιμής σημαίνει πως εκατομμύρια γυναίκες αδυνατούν να αγοράσουν σερβιέτες.
Μια έρευνα κατέγραψε ότι μόνο το 16% των γυναικών στην ύπαιθρο χρησιμοποιούν έτοιμα προϊόντα περιόδου - οι υπόλοιπες αναγκάζονται να αυτοσχεδιάζουν, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την υγεία τους.
Η αντίφαση είναι προφανής. Η κυβέρνηση του Πακιστάν εξαιρεί από τη φορολόγηση «είδη πρώτης ανάγκης», όπως το γάλα, το τυρί ή ακόμη και το σπέρμα βοοειδών, αλλά όχι τις σερβιέτες και τα ταμπόν. Αυτά κατατάσσονται στα «είδη πολυτελείας», στην ίδια κατηγορία με τα αρώματα και τα καλλυντικά.
Για την Όμερ, αυτή η κατηγοριοποίηση δεν είναι απλώς οικονομικά άδικη, αλλά βαθιά προσβλητική.
«Είναι αποκαρδιωτικό» λέει, μιλώντας στη βρετανική εφημερίδα Guardian, «ότι παρά την παρουσία γυναικών στη Βουλή, σε υπουργεία και δημόσιες θέσεις, εξακολουθούν να περνούν νόμοι που αγνοούν τη γυναικεία εμπειρία. Είτε πρόκειται για αμέλεια είτε για πρόθεση, οι πολιτικές αυτές πρέπει να αλλάξουν».
Το θέμα ξεπερνά τα όρια μιας δικαστικής διαμάχης
Η δικηγόρος γνωρίζει ότι το θέμα ξεπερνά τα όρια μιας δικαστικής διαμάχης. Κάθε γυναίκα περνά περίπου έξι με επτά χρόνια της ζωής της σε περίοδο. Για τα κορίτσια και τις γυναίκες των χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων, αυτή η φυσική λειτουργία συχνά μετατρέπεται σε ταπείνωση.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και την Unicef, η διαχείριση της εμμήνου ρύσεως είναι δικαίωμα υγείας και αξιοπρέπειας. Ωστόσο, σε περιοχές του Πακιστάν, πολλές μαθήτριες χάνουν μαθήματα ή εγκαταλείπουν το σχολείο εξαιτίας της έλλειψης κατάλληλων προϊόντων. Μία στις πέντε κοπέλες απουσιάζει από το σχολείο όταν έχει περίοδο, χάνοντας έτσι περίπου ένα ολόκληρο σχολικό έτος στη διάρκεια της εφηβείας της.
Τη νομική προσπάθεια της Όμερ στηρίζει η οργάνωση Mahwari Justice, μια ομάδα νέων που ιδρύθηκε μετά τις καταστροφικές πλημμύρες του 2022. Οι ιδρύτριές της, η Ανούμ Καλίντ και η Μπούσρα Μαχνούρ, είχαν δει τότε γυναίκες να χρησιμοποιούν βρόμικα πανιά ή ακόμα και στάχτες για να διαχειριστούν την περίοδό τους, με συνέπεια μολύνσεις και σοβαρά προβλήματα υγείας. Η οργάνωση παρέχει ενημέρωση για τη γυναικεία υγιεινή και διανέμει προϊόντα σε φτωχές κοινότητες, ενώ παράλληλα συγκεντρώνει υπογραφές υπέρ της δικαστικής προσφυγής. Μέχρι σήμερα, πάνω από 4.700 άνθρωποι έχουν υπογράψει το σχετικό ψήφισμα.
Η Όμερ αντιμετωπίζει με ψυχραιμία την αυξανόμενη δημοσιότητα. Για την ίδια, η υπόθεση αυτή είναι πρώτα απ’ όλα μια πράξη ευθύνης.
«Για πολύ καιρό», λέει, «η εμμηνόρροια ήταν θέμα ταμπού, ένα αντικείμενο ντροπής. Το πρόβλημα δεν είναι οι περίοδοι, αλλά η σιωπή γύρω από αυτές». Αυτή η σιωπή έχει σοβαρές συνέπειες. Μια πρόσφατη μελέτη στο Πακιστάν έδειξε ότι οκτώ στα δέκα κορίτσια αισθάνονται ντροπή να μιλήσουν για την περίοδό τους, ενώ σχεδόν τα μισά δεν είχαν λάβει καμία ενημέρωση πριν τη βιώσουν για πρώτη φορά. Το αποτέλεσμα είναι συχνά τραυματικό.
Η συγκλονιστική ιστορία της Αζίμα
Η ιστορία της Αζίμα, μιας έφηβης από την επαρχία Σιντ, έγινε σύμβολο αυτής της πραγματικότητας. Ήταν μόλις 12 ετών όταν οι πλημμύρες του 2022 κατέστρεψαν το σπίτι της. Μέσα στο χάος εκείνων των ημερών ήρθε και η πρώτη της περίοδος.
«Έπλενα συνεχώς το σώμα μου, αλλά δεν σταματούσε», θυμάται. Η μητέρα της έσκισε ένα κομμάτι ύφασμα για να το χρησιμοποιήσει σαν επίδεσμο. Η μικρή έπαθε δερματίτιδα και πυρετό. Τρία χρόνια μετά, η οικογένεια εξακολουθεί να πλένει και να ξαναχρησιμοποιεί τα ίδια κομμάτια υφάσματος. «Τα προϊόντα είναι πολύ ακριβά», λέει η Αζίμα.
Για την Όμερ, τέτοιες ιστορίες είναι η πιο τρανταχτή απόδειξη ότι η φορολόγηση της εμμηνόρροιας είναι μορφή έμφυλης διάκρισης.
Ο συνάδελφός της, δικηγόρος Άχσαν Τζεχανγκίρ Καν, που παρουσίασε τα αρχικά επιχειρήματα στο δικαστήριο, το θέτει ωμά: «Όταν φορολογείς μια βιολογική λειτουργία, ουσιαστικά κλέβεις την αξιοπρέπεια των γυναικών».
Η κυβέρνηση του Πακιστάν δεν έχει ακόμη απαντήσει επίσημα στην υπόθεση, ωστόσο η δημόσια πίεση αυξάνεται. Η κοινωνική καμπάνια γύρω από το θέμα έχει αναγκάσει πολιτικούς, δημοσιογράφους και ακτιβιστές να συζητήσουν ανοιχτά κάτι που μέχρι πρότινος θεωρούνταν ανείπωτο. Ο δημόσιος διάλογος αγγίζει για πρώτη φορά τη ρίζα του ζητήματος: γιατί ένα κράτος που επιδοτεί είδη ζωικής αναπαραγωγής δεν μπορεί να επιδοτήσει ένα βασικό προϊόν υγιεινής για τον μισό πληθυσμό του;
Πέρα από τη νομική διάσταση, η πρωτοβουλία της Όμερ αποκτά και έναν συμβολικό χαρακτήρα. Η ίδια ανήκει σε μια γενιά γυναικών που δεν αποδέχεται πια τη σιωπή γύρω από το σώμα της. Εμπνευσμένη από κινήματα όπως το #PeriodPoverty και το #TamponTax, που σε άλλες χώρες οδήγησαν σε φορολογικές μεταρρυθμίσεις, προσπαθεί να ανοίξει τον δρόμο για ένα Πακιστάν πιο δίκαιο και λιγότερο υποκριτικό.
Το πρόβλημα δεν είναι μόνο οικονομικό, αλλά και πολιτισμικό. Η έλλειψη ενημέρωσης οδηγεί σε δεισιδαιμονίες - σε ορισμένες κοινότητες, οι γυναίκες απαγορεύεται να μαγειρέψουν ή να μπουν σε τζαμί όταν έχουν περίοδο. Η σιωπή, ενισχυμένη από την έλλειψη κρατικής πολιτικής, κρατά τη γυναικεία εμπειρία στην αφάνεια.
Η Όμερ και οι σύμμαχοί της επιμένουν ότι η αλλαγή πρέπει να ξεκινήσει από το κράτος: με φορολογική απαλλαγή, πρόσβαση σε προϊόντα χαμηλού κόστους, εκπαίδευση στα σχολεία και καμπάνιες αποστιγματισμού. Η ίδια γνωρίζει πως η δικαστική νίκη δεν θα είναι εύκολη.
Το Πακιστάν έχει μακρά παράδοση γραφειοκρατίας και πατριαρχικών αντιλήψεων. Ωστόσο, η υπόθεσή της έχει ήδη επιτελέσει κάτι σημαντικό: έχει κάνει ορατό το αόρατο. Έχει φέρει στο προσκήνιο την πραγματικότητα εκατομμυρίων γυναικών που μέχρι χθες δεν είχαν φωνή.
«Δεν διεκδικώ πολυτέλεια», λέει η Όμερ. «Διεκδικώ ισότητα και αξιοπρέπεια». Στην απλότητα αυτής της φράσης συνοψίζεται όλη η ουσία του αγώνα της: η περίοδος δεν είναι επιλογή, δεν είναι «προϊόν». Είναι κομμάτι της ζωής, και καμία γυναίκα δεν πρέπει να φορολογείται για αυτήν.
Είτε η απόφαση του δικαστηρίου αποβεί θετική είτε όχι, η 25χρονη δικηγόρος έχει ήδη καταφέρει να αλλάξει κάτι βαθύτερο. Στο πρόσωπό της, ένα νέο Πακιστάν αρχίζει να αρθρώνει τη δική του γλώσσα ισότητας, ξεκινώντας, συμβολικά, από την πιο σιωπηλή αλλά και πιο καθολική εμπειρία των γυναικών.