Ιστορικοί και ερευνητές επιτέλους έλυσαν το μυστήριο πίσω από ένα από τα εμβληματικά αρχιτεκτονικά θαύματα της βικτοριανής Αγγλίας.
Το Crystal Palace, ή αλλιώς «Κρυστάλλινο Παλάτι», αποτέλεσε ένα από τα πιο εντυπωσιακά και πρωτοποριακά αρχιτεκτονικά έργα του 19ου αιώνα. Κατασκευάστηκε αρχικά για να φιλοξενήσει τη Μεγάλη Έκθεση του 1851 στο Hyde Park του Λονδίνου — μια διεθνή έκθεση που στόχο είχε να προβάλει τα επιτεύγματα της βιομηχανικής επανάστασης από όλον τον κόσμο. Το γεγονός ότι το τεράστιο αυτό κτίριο κατασκευάστηκε σε μόλις εννέα μήνες θεωρήθηκε ένα αρχιτεκτονικό και τεχνολογικό θαύμα της εποχής.
Η ιδέα για την έκθεση προήλθε από τον Πρίγκιπα Αλβέρτο, σύζυγο της Βασίλισσας Βικτωρίας, ο οποίος οραματίστηκε μια γιορτή της τεχνολογίας, του πολιτισμού και της συνεργασίας των εθνών. Ωστόσο, το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετώπιζαν οι διοργανωτές ήταν η εξεύρεση κατάλληλου χώρου και —κυρίως— η γρήγορη κατασκευή ενός κτιρίου που θα μπορούσε να στεγάσει χιλιάδες εκθέματα και επισκέπτες. Ο χρόνος πίεζε και οι προτάσεις που υποβλήθηκαν από αρχιτέκτονες κρίθηκαν ανεπαρκείς, είτε λόγω κόστους είτε λόγω χρονικών περιορισμών.
Ο ευφυής αρχιτέκτονας Τζόζεφ Πάξτον
Η λύση ήρθε από έναν αυτοδίδακτο αρχιτέκτονα και βιομήχανο, τον Joseph Paxton. Ο Paxton, με εμπειρία στον σχεδιασμό θερμοκηπίων για αριστοκρατικές κατοικίες, πρότεινε έναν επαναστατικό σχεδιασμό βασισμένο σε σίδηρο και γυαλί — υλικά που εξασφάλιζαν ταχύτητα κατασκευής, φωτεινότητα και οικονομία. Το σχέδιό του εγκρίθηκε και η κατασκευή ξεκίνησε το καλοκαίρι του 1850.
Η επιτυχία της ταχύτατης ανέγερσης του Crystal Palace οφείλεται κυρίως στην προκάτ (προκατασκευασμένη) μέθοδο δόμησης που χρησιμοποίησε ο Paxton. Όλα τα υλικά —οι σιδερένιοι σκελετοί, τα γυάλινα πάνελ και τα υποστηρικτικά στοιχεία— παρήχθησαν μαζικά εκτός εργοταξίου, σε εργοστάσια των βρετανικών Midlands [Μπέρμιγχαμ, Σέφιλντ] και συναρμολογήθηκαν επί τόπου.
Το τεράστιο οικοδόμημα, που είχε μήκος 563 μέτρα, πλάτος 124 μέτρα και ύψος 33 μέτρα, ολοκληρώθηκε μέσα σε μόλις 22 εβδομάδες, δηλαδή λιγότερο από εννέα μήνες από την έναρξη των εργασιών.
Ωστόσο, για σχεδόν 175 χρόνια, ένα μυστήριο άφησε τους ιστορικούς σε αμηχανία: πώς ήταν δυνατόν οι εργάτες του Paxton να ολοκληρώσουν την κατασκευή σε μόλις 190 ημέρες;
Πριν μερικές εβδομάδες, ιστορικοί και ερευνητές επιτέλους έλυσαν ένα μακροχρόνιο μυστήριο πίσω από ένα από τα εμβληματικά αρχιτεκτονικά θαύματα της βικτοριανής Αγγλίας.
Το επαναστατικό μπουλόνι του Whitworth
Η απάντηση ήταν απλή: τυποποιημένα παξιμάδια και βίδες. Αυτό μπορεί να μην ακούγεται πολύ συναρπαστικό σήμερα, αλλά το 1851, η εφεύρεση αυτή επέτρεψε στους μηχανικούς να χτίσουν το Crystal Palace με ταχύτητες που ήταν αδιανόητες μέχρι τότε.
Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο The International Journal for the History of Engineering & Technology έχει πλέον λύσει το μυστήριο.
Σύμφωνα με τον John Gardner, καθηγητή αγγλικής λογοτεχνίας στο Anglia Ruskin University (ARU), το Crystal Palace βασίστηκε σε ένα επαναστατικό σπείρωμα (βίδα ή μπουλόνι) που σχεδιάστηκε από έναν άνδρα ονόματι Joseph Whitworth.
Πριν από την τυποποίηση αυτή από τον Whitworth, κάθε βίδα και μπουλόνι ήταν μοναδικό, χωρίς τυποποιημένες διαστάσεις. Αυτό σήμαινε ότι η απώλεια βιδών ή η θραύση μπουλονιών μπορούσε εύκολα να παραλύσει τα κατασκευαστικά έργα, τουλάχιστον μέχρι να κατασκευαστούν νέα ανταλλακτικά.
Λόγω του τεράστιου μεγέθους και της πολυπλοκότητάς του, το Crystal Palace χρειάστηκε 30.000 παξιμάδια και μπουλόνια, αλλά η χρήση τόσων πολλών εξαρτημάτων δεν εμπόδισε την κατασκευή του κτιρίου.
«Οι μορφές των βιδών που χρησιμοποιήθηκαν στα κτίρια του Crystal Palace δεν έχουν καταγραφεί σε κανένα από τα σωζόμενα σχέδια», έγραψαν ο Gardner και ο συν-συγγραφέας του Ken Kiss στην εργασία τους. «Επιπλέον, κανένα από τα σπάνια σπειρώματα μπουλονιών που υπάρχουν δεν έχει μετρηθεί, καταγραφεί και δημοσιευτεί, μέχρι τώρα».
Ο λόγος για τη σπανιότητα των αρχικών μπουλονιών είναι ότι, μετά την αποσυναρμολόγησή του στο Hyde Park και την επακόλουθη ανακατασκευή του στο νότιο Λονδίνο το 1854, το Crystal Palace κάηκε το 1936.
Ωστόσο, ο Kiss, επιμελητής του Μουσείου Crystal Palace, αφαίρεσε ένα από τα τελευταία γνωστά μπουλόνια από μια κολώνα στην αρχική θέση του κτιρίου, καθώς και από έναν κοντινό πύργο νερού που είχε κατασκευαστεί την εποχή εκείνη για να τροφοδοτεί τα σιντριβάνια του παλατιού.
Στη συνέχεια, ο Kiss παρέδωσε αυτά τα μηχανικά ευρήματα στον Gardner για ανάλυση.
Ο Gardner διαπίστωσε ότι το μπουλόνι της κολόνας του Crystal Palace ταιριάζει ακριβώς με τις μετρήσεις του Whitworth, χρόνια πριν γίνει γνωστό ως British Standard Whitworth (BSW), ένας τύπος πρότυπου σπειρώματος (βίδας) που χρησιμοποιείται κυρίως στο Ηνωμένο Βασίλειο και σε πρώην βρετανικές αποικίες. Είναι γνωστό ως το πρώτο τυποποιημένο σπείρωμα βιδών στον κόσμο και εισήχθη από τον Whitworth το 1841.
Αφού έβαλε το παξιμάδι και το μπουλόνι του υδραγωγείου σε λάδι και στη συνέχεια χρησιμοποίησε μια συνδυαστική μέθοδο θερμότητας, δύναμης και σφυρηλάτησης, ανακάλυψε επίσης μετρήσιμα σπειρώματα βιδών που ταιριάζουν επίσης με τις προδιαγραφές BSW. Για να αποδείξει περαιτέρω τη θεωρία του, ο Gardner κατασκεύασε εντελώς νέα μπουλόνια με σπείρωμα BSW, τα οποία ταιριάζουν τέλεια με το αρχικό παξιμάδι.
Σύμφωνα με τους συν-συγγραφείς της μελέτης, η υιοθέτηση της νέας, τυποποιημένης επιλογής του Whitworth επέτρεψε στους κατασκευαστές να ολοκληρώσουν το μνημειώδες εγχείρημα σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα.
Όμως, ως προς το γιατί μια τέτοια λεπτομέρεια παρέμεινε απαρατήρητη για δεκαετίες, ο Gardner επισήμανε τον φρενήρη ρυθμό των επαναστατικών τεχνολογικών αλλαγών της εποχής.
«Κατά τη βικτοριανή εποχή, υπήρχαν απίστευτες καινοτομίες από εργαστήρια σε όλη τη Βρετανία που συνέβαλαν στην αλλαγή του κόσμου», δήλωσε ο Gardner σε συνοδευτική του δήλωση. «Στην πραγματικότητα, η πρόοδος ήταν τόσο ραγδαία που ορισμένες σημαντικές ανακαλύψεις ίσως δεν είχαν γίνει γνωστές πλήρως την εποχή εκείνη, όπως συνέβη στην περίπτωση του Crystal Palace».
Το Crystal Palace αποτέλεσε σύμβολο του θριάμβου της βιομηχανικής εποχής. Ήταν το πρώτο μεγάλο κτίριο που κατασκευάστηκε εξ ολοκλήρου από προκατασκευασμένα μέρη, ανοίγοντας το δρόμο για την ανάπτυξη της μοντέρνας αρχιτεκτονικής και των σύγχρονων μεθόδων δόμησης. Οι τεράστιες γυάλινες επιφάνειες επέτρεπαν στο φυσικό φως να πλημμυρίζει τον εσωτερικό χώρο, ενώ ο μεταλλικός σκελετός εξασφάλιζε την απαραίτητη σταθερότητα.
Πέρα από το κατασκευαστικό του θαύμα, το Crystal Palace λειτούργησε και ως πολιτιστικό ορόσημο. Κατά τη διάρκεια της Έκθεσης του 1851, περισσότεροι από έξι εκατομμύρια επισκέπτες —συμπεριλαμβανομένων και εργατών, χάρη στα φτηνά εισιτήρια— περπάτησαν στους διαδρόμους του και θαύμασαν τεχνολογικά επιτεύγματα, βιομηχανικά προϊόντα, έργα τέχνης και πολιτιστικά εκθέματα από όλο τον κόσμο.
Ήταν ένα σημείο συνάντησης διαφορετικών πολιτισμών και μία από τις πρώτες παγκόσμιες πλατφόρμες γνώσης και ανταλλαγής ιδεών. Μετά τη λήξη της έκθεσης, το παλάτι αποσυναρμολογήθηκε και μεταφέρθηκε στο Sydenham, όπου ξαναχτίστηκε σε μεγαλύτερη και μόνιμη μορφή. Παρέμεινε εκεί μέχρι το 1936, όταν καταστράφηκε από πυρκαγιά.
Ωστόσο, η κληρονομιά του Crystal Palace δεν ξεχάστηκε ποτέ. Η κατασκευή του παραμένει έως και σήμερα παράδειγμα μηχανικής και καινοτομίας, ενώ η ιδέα της γρήγορης, βιομηχανικής παραγωγής δομικών στοιχείων επηρέασε βαθιά την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής στον 20ό και 21ο αιώνα.