Η βίλα Κοτοπούλη αποτελεί σημείο αναφοράς της περιοχής του Ζωγράφου, καθώς εδώ και πάνω από έναν αιώνα στέκεται επιβλητικά στη συμβολή των οδών Αλ. Παναγούλη (τέως Βασιλέως Γεωργίου) και Υπολοχαγού Θ. Καββαθά.
Πρόκειται για τη θερινή κατοικία της σπουδαίας Ελληνίδας ηθοποιού του 20ού αιώνα Μαρίκας Κοτοπούλη, η οποία γεννήθηκε στην Αθήνα το 1887. Ήταν ένα από τα ελάχιστα σπίτια της περιοχής -περίπου εκατό- τα οποία αποτέλεσαν τον πυρήνα του οικισμού με την ονομασία Ζωγράφου, από τον Ιωάννη Ζωγράφο, πολιτικό, καθηγητή πανεπιστημίου και μεγαλοϊδιοκτήτη της περιοχής. Εκείνα τα πρώτα σπίτια χρησιμοποιήθηκαν κυρίως ως εξοχικά των Αθηναίων.
Το υπέροχο και ιδιαίτερο αυτό οικοδόμημα είναι ένα αξιόλογο δείγμα εξοχικής κατοικίας της δεκαετίας του 1920, καθώς άρχισε να κτίζεται το 1918 και ολοκληρώθηκε το 1923 ή 1926.
Πρόκειται για ένα διώροφο τετραγωνισμένο κτίριο με καρφωτά παραθυρόφυλλα. Εντυπωσιάζουν η στέγη με τη μεγάλη κλίση σε απομίμηση ελβετικού chalet, τα ξύλινα μπαλκόνια και η διάτρητη διακόσμηση σε όλα σχεδόν τα ξύλινα δομικά στοιχεία στον εσωτερικό, αλλά και τον εξωτερικό διάκοσμο της οικίας.
Όλες οι ξύλινες κατασκευές του κτιρίου είναι χειροποίητες από τον καλλιτέχνη Ιωακείμ. Το υπόγειο του κτιρίου είχε χτιστεί το 1908 από τον θεατρικό επιχειρηματία Γιώργο Χέλμη, ο οποίος το έκανε γαμήλιο δώρο αργότερα στη διάσημη ηθοποιό και σύζυγό του.
Η βίλα Κοτοπούλη αποτέλεσε σημείο αναφοράς όχι μόνο του πολεοδομικού ιστού της περιοχής, αλλά και κέντρο συνάντησης της πνευματικής και πολιτικής ηγεσίας της εποχής.
Στη βίλα, εκτός από ξεκούραση, μελέτη και διαλογισμό, η αείμνηστη ηθοποιός οργάνωνε δεξιώσεις και παραστάσεις. Πολλοί σημαντικοί καλλιτέχνες της εποχής είχαν παρελάσει από τη βίλα, όπως ο Β. Λογοθετίδης, ο Μ. Μυράτ, ο Δ. Ροντήρης, η Γ. Βασιλειάδου, οι αδερφές Καλουτά, καθώς και η Μ. Μερκούρη.
Σήμερα, το στολίδι της περιοχής έχει μετατραπεί σε μουσείο (Μουσείο Μαρίκας Κοτοπούλη) όπου στεγάζεται η Πινακοθήκη του δήμου Ζωγράφου, ενώ συχνά φιλοξενούνται εκθέσεις, καλλιτεχνικές και άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες. Στο ισόγειο της βίλας βρίσκονται οι χώροι υποδοχής όπου οποίο τελούνται οι πολιτικοί γάμοι, καθώς επίσης η κουζίνα, η τραπεζαρία και το καθιστικό. Στο ίδιο επίπεδο υπάρχει και το χαμάμ.
Η Μαρίκα Κοτοπούλη πέθανε στις 14 Απριλίου 1954. Το σπίτι της ηθοποιού άλλαξε χρήση αρκετές φορές: κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής, το σπίτι επιτάχθηκε. Στη συνέχεια στέγασε το Αστυνομικό Τμήμα του Δήμου Ζωγράφου και εν τέλει ο δήμος Ζωγράφου το εγκαινίασε το 1990 πρώτα ως Μουσείο Μαρίκας Κοτοπούλη και αργότερα, το 2019, ως Δημοτική Πινακοθήκη, ενώ έχει χαρακτηριστεί ως διατηρητέο νεότερο μνημείο με απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού.
Η βίλα Κοτοπούλη έδωσε το όνομά της στη στάση λεωφορείων των αστικών συγκοινωνιών (ΟΑΣΑ), στη λεωφόρο Στρατάρχου Παπάγου, σε κοντινή απόσταση από το Μουσείο Κοτοπούλη.
*Ευχαριστούμε τον Δήμο Ζωγράφου για την παραχώρηση των φωτογραφιών