H διπλή φύση του κόσμου που αποκαλούμε «βιομηχανία της ομορφιάς»: ένας κόσμος δημιουργίας, φροντίδας και κοινότητας, αλλά και ένας χώρος εκμετάλλευσης, υπερκατανάλωσης και - συχνά - βίας.
Η ομορφιά, λέει η Αραμπέλ Σικάρντι, είναι «ένα τέρας – αλλά το αγαπημένο μου τέρας». Με αυτή τη φράση ανοίγει το νέο της βιβλίο The House of Beauty, μια έρευνα πάνω στο λαμπερό αλλά σκοτεινό οικοδόμημα μιας βιομηχανίας που αξίζει 450 δισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο.
Η Σικάρντι, συγγραφέας, beauty editor και σύμβουλος στη διασταύρωση τεχνολογίας και καλλυντικών, ζει μεταξύ Νέας Υόρκης και Λος Άντζελες και γνωρίζει όσο λίγοι τη διπλή φύση του κόσμου που αποκαλούμε «βιομηχανία της ομορφιάς»: έναν κόσμο δημιουργίας, φροντίδας και κοινότητας, αλλά και έναν χώρο εκμετάλλευσης, υπερκατανάλωσης και συχνά βίας.
Η συγγραφέας, που στο παρελθόν εργάστηκε σε μεγάλα μέσα όπως το BuzzFeed, μιλά ανοιχτά για το πώς τα δημοσιογραφικά της ρεπορτάζ συχνά λογοκρίνονταν όταν άγγιζαν ευαίσθητες διαφημιστικές συμφωνίες. «Έγραψα ένα άρθρο επικριτικό για μια καμπάνια και μου ζητήθηκε να το κατεβάσω», θυμάται.
«Ήταν τότε που συνειδητοποίησα πως η ειλικρίνεια έχει όρια, και τα όρια τα θέτει η αγορά». Το νέο της βιβλίο είναι μια προσπάθεια να ξεπεράσει αυτά τα όρια, να καταγράψει με δημοσιογραφική ακρίβεια και λογοτεχνική ευαισθησία το πώς παράγεται η ομορφιά – από τα εργοστάσια της Ασίας ως τα ράφια των πολυκαταστημάτων.
«Όλοι συμμετέχουμε στην παραγωγή της ομορφιάς»
Η Σικάρντι επέλεξε να ανοίξει το βιβλίο με ένα κεφάλαιο σε μορφή «διάλεξε τη δική σου περιπέτεια»: ο αναγνώστης παρακολουθεί τη διαδρομή ενός προϊόντος ομορφιάς από τη γέννησή του ως το τελικό ράφι, επιλέγοντας ποια διαδρομή θα ακολουθήσει μέσα από ένα πλέγμα εργοστασίων, μεταφορών, marketing και πωλήσεων.
Κάθε επιλογή οδηγεί σε νέα αποκάλυψη: παιδική εργασία σε ορυχεία μίκας, χημικές ουσίες που ρυπαίνουν ποτάμια, αγρότες που χάνουν τη γη τους για να φυτευτούν φυτά αιθέριων ελαίων. «Ήθελα ο αναγνώστης να νιώσει πως είναι μέρος αυτής της ιστορίας», λέει. «Ότι δεν είμαστε απλοί θεατές, αλλά συνένοχοι. Όλοι συμμετέχουμε στην παραγωγή της ομορφιάς».
Η ομορφιά είναι μια τρομακτική δύναμη
Μέσα από εκατοντάδες συνεντεύξεις με εργαζόμενους, χημικούς, αγρότες και στελέχη εταιρειών, η Σικάρντι ξετυλίγει την αλυσίδα πίσω από ένα κραγιόν ή ένα βερνίκι νυχιών. Ορισμένες ιστορίες σοκάρουν: εργάτες που πεθαίνουν από τοξικές αναθυμιάσεις, παιδιά που δουλεύουν σε εξορύξεις για πρώτες ύλες, κρατούμενες στις ΗΠΑ που πληρώνουν υπερβολικά για ένα σαμπουάν στις φυλακές. Η ομορφιά, γράφει, «είναι μια τρομακτική δύναμη – και το πιο σκληρό είναι πως την έχουμε αποδεχθεί ως φυσική».
Το βιβλίο The House of Beauty δεν περιορίζεται όμως στην καταγγελία. Εξετάζει και το πώς η αισθητική, το μακιγιάζ, το άρωμα μπορούν να λειτουργήσουν ως μέσα παρηγοριάς και συλλογικότητας. «Όταν ήμουν στα 20, τα ραντεβού μου για μανικιούρ ήταν η μόνη πολυτέλεια που μπορούσα να αντέξω», θυμάται. «Ήταν ένας τρόπος να φροντίζω τον εαυτό μου, να νιώθω άνθρωπος».
Αυτή η μικρή, καθημερινή πράξη φροντίδας μετατρέπεται στο βιβλίο σε μεταφορά για τη δύναμη της κοινότητας. Η Σικάρντι διοργανώνει ανταλλαγές αρωμάτων, συλλογές καλλυντικών για φιλανθρωπικούς σκοπούς και φεμινιστικά προγράμματα τέχνης. «Η ομορφιά μπορεί να είναι μέσο εκμετάλλευσης, αλλά μπορεί να γίνει και εργαλείο αλληλεγγύης», επιμένει.
Η σχέση μόδας και φασισμού
Ένα από τα πιο συζητημένα κεφάλαια του βιβλίου αφορά τη σχέση της μόδας και της ομορφιάς με τον φασισμό, μέσα από το παράδειγμα της Κοκό Σανέλ. Η Σικάρντι θυμίζει τη συνεργασία της διάσημης σχεδιάστριας με τους Ναζί, τη σχέση της με Γερμανό αξιωματικό και την απόπειρά της να εκμεταλλευθεί τις αντισημιτικές νομοθεσίες για να αποκτήσει τον πλήρη έλεγχο του οίκου της.
«Για χρόνια αναρωτιόμουν γιατί αυτό το κομμάτι της ιστορίας της είχε σχεδόν σβηστεί», γράφει. «Ήταν αφέλεια. Οι σχέσεις εξουσίας λειτουργούν με συνέργειες – και η συνενοχή είναι συχνά πιο ωφέλιμη από την αλήθεια». Για τη συγγραφέα, η ιστορία της Σανέλ δεν είναι ένα παλιό σκάνδαλο, αλλά μια προειδοποίηση για το σήμερα, όπου η βιομηχανία της ομορφιάς εξακολουθεί να συνδέεται με αυταρχικές λογικές, εθνικιστικά πρότυπα και την ψευδαίσθηση του «τέλειου σώματος».
«Η ομορφιά είναι πια ανάγκη»
Η έρευνα της Σικάρντι δεν μένει στο παρελθόν. Συνδέει την κατανάλωση με την κλιματική κρίση, αναδεικνύει το τεράστιο περιβαλλοντικό αποτύπωμα της βιομηχανίας – από τη σπατάλη νερού στην παραγωγή καλλυντικών έως τα δισεκατομμύρια πλαστικά μπουκάλια που δεν ανακυκλώνονται ποτέ. Στις ΗΠΑ, οι πολίτες ξοδεύουν κατά μέσο όρο 3.342 δολάρια τον χρόνο για προϊόντα ομορφιάς και υπηρεσίες. «Η ομορφιά είναι πια ανάγκη», σχολιάζει η συγγραφέας. «Αλλά πολλά από όσα αγοράζουμε είναι περιττά, σχεδιασμένα για να μας κρατούν σε συνεχή έλλειψη».
Το ερώτημα που τίθεται είναι αναπόφευκτο: μπορούμε να καταναλώνουμε «ηθικά»; Η Σικάρντι δεν κρύβει τη δυσπιστία της απέναντι στην ατομική ευθύνη. «Αν φτιάξεις μόνη σου καλλυντικά για μια ζωή και ανακυκλώνεις τα πάντα, η επίδρασή σου θα είναι μηδαμινή σε σχέση με τη σπατάλη ενός δισεκατομμυριούχου σε μία ώρα», λέει. «Η ανισορροπία ισχύος και ρύπανσης είναι τεράστια». Ωστόσο, δεν προτείνει την παραίτηση. Προτείνει μετριοπάθεια και συνεργασία: «Χρησιμοποιήστε λιγότερα, αποφύγετε τα προϊόντα μιας χρήσης, μοιραστείτε πόρους, οργανώστε κοινότητες φροντίδας».
Το The House of Beauty γράφτηκε μέσα σε μια δεκαετία. Πέντε από αυτά τα χρόνια αφιερώθηκαν στην έρευνα για τις πιο σκοτεινές πλευρές της βιομηχανίας – παιδική εργασία, ρατσισμός, οικονομική ανισότητα.
«Έπρεπε να βρω φως μέσα σε όλο αυτό», εξομολογείται η Σικάρντι. «Δεν ήθελα να τελειώσω το βιβλίο νιώθοντας πως όλα είναι μαύρα. Η ομορφιά μπορεί να είναι τρόμος, αλλά είναι και φροντίδα. Και η φροντίδα υπάρχει ακόμα και μέσα στην αβεβαιότητα».
Η συγγραφέας δεν κάνει διαφημίσεις, δεν συνεργάζεται με brands, και δηλώνει «πιστή μόνο στους ανθρώπους και στις ιστορίες». Αυτή η στάση, που τη φέρνει σε ρήξη με τον influencer κόσμο απ’ όπου ξεκίνησε, ενισχύει την αξιοπιστία της.
Στον πυρήνα του βιβλίου της δεν υπάρχει η απόρριψη της ομορφιάς, αλλά η απομυθοποίησή της: η ομορφιά δεν είναι προνόμιο, είναι καθρέφτης της κοινωνίας που τη δημιουργεί. Μπορεί να γίνει μέσο αντίστασης ή υποταγής – εξαρτάται από το ποιος κρατά το πινέλο.
Στο τέλος, η Σικάρντι επιλέγει να κλείσει με μια νότα ελπίδας. Μιλά για τα εργαστήρια κοινοτικής φροντίδας που ξεφυτρώνουν σε γειτονιές, για τα ανταλλακτικά παζάρια προϊόντων, για τη δύναμη του συλλογικού «μαζί». Όπως γράφει: «Η ομορφιά είναι τέρας, αλλά είναι το τέρας που μας θυμίζει ότι ακόμη μπορούμε να αγγίζουμε ο ένας τον άλλον, να μοιραζόμαστε φροντίδα και να επιβιώνουμε μέσα στη φθορά».