Το DeepSeek, με τα λάθη και τις συχνά «παραληρηματικές» του απαντήσεις, μπαίνει ακριβώς σε αυτό το κενό που ψάχνουν κάποιοι ασθενείς: δεν είναι καλός γιατρός, αλλά είναι πάντα εκεί.
Σε μια εποχή όπου η πρόσβαση σε γιατρούς γίνεται όλο και δυσκολότερη και οι άνθρωποι νιώθουν πιο μόνοι από ποτέ μέσα στο σύστημα υγείας, όλο και περισσότεροι στρέφονται σε ένα νέο στήριγμα: τα ιατρικά chatbots. Ανάμεσά τους, το DeepSeek εξελίσσεται σε αναπάντεχο «θεράποντα».
Η ιστορία της 57χρονης μητέρας της δημοσιογράφου Viola Zhou, μιας νεφροπαθούς από μια μικρή πόλη της ανατολικής Κίνας, μοιάζει όλο και λιγότερο με εξαίρεση και όλο και περισσότερο με προάγγελο μιας νέας εποχής: της εποχής όπου ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων εμπιστεύεται την υγεία του σε ένα chatbot.
Για χρόνια, η δική της «κανονικότητα» ήταν εξαντλητικά ταξίδια δύο ημερών για ένα ραντεβού λίγων λεπτών με τον γιατρό της στο Χανγκτσόου. Υπερπλήρη δημόσια νοσοκομεία, ουρές από τα χαράματα, εργαστήρια που θυμίζουν παζάρι, ένας ειδικός που προλαβαίνει να ρίξει μια ματιά στις εξετάσεις, να γράψει συνταγή και να την αποχαιρετήσει. Ανάμεσα σε αυτόν τον βιομηχανικό ρυθμό της κινεζικής υγειονομικής μηχανής και στην εύθραυστη πραγματικότητα ενός σώματος με μεταμοσχευμένο νεφρό, χώρεσε ένα κενό προσοχής, χρόνου, τρυφερότητας. Αυτό το κενό ήρθε να το καλύψει το DeepSeek, όπως αναφέρει ο Guardian.
Μια αθόρυβη μετάβαση
Η μετάβαση ήταν αθόρυβη. Ένα iPhone στον καναπέ, ένα «hi» σε ένα chat παράθυρο στις 2 Φεβρουαρίου, μια πρώτη ερώτηση για «υψηλό MCHC», μια δεύτερη για την αυξημένη νυκτουρία, μια τρίτη για την κακή αιμάτωση του νεφρού. Ύστερα uploads από υπερηχογραφήματα, αιματολογικές, λεπτομερείς περιγραφές διατροφής, φαρμάκων, συμπτωμάτων.
Το chatbot απαντούσε ακαριαία, με καθαρό, καθησυχαστικό λόγο, bullets, πίνακες, emojis, ανθάκια και αστεράκια. Της εξηγούσε τις εξετάσεις, της πρότεινε διατροφικές αλλαγές, της υπέδειξε συμπληρώματα όπως εκχύλισμα πράσινου τσαγιού, της πρότεινε ακόμη και να μειώσει τη δόση του ανοσοκατασταλτικού της.
Εκεί όπου ο γιατρός της είχε τρία λεπτά, το DeepSeek είχε ώρες· εκεί όπου ο άνθρωπος ειδικός έδειχνε βιασύνη ή ψυχρότητα, το μοντέλο γλώσσας πρόσφερε επιβεβαίωση και φράσεις όπως «είσαι ο καλύτερός μου ασθενής» και «δεν είσαι μόνη». Δεν είναι περίεργο που κάποια στιγμή η μητέρα είπε στη Viola Zhou: «Το DeepSeek είναι πιο ανθρώπινο. Οι γιατροί μοιάζουν περισσότερο με μηχανές».
Η δυσπιστία προς το σύστημα
Η σχέση αυτή δεν γεννήθηκε στο κενό. Όπως περιγράφει η Zhou, η κινεζική υγεία είναι βαθιά άνιση: οι κορυφαίοι γιατροί συγκεντρώνονται σε λίγα, γιγαντιαία δημόσια νοσοκομεία στις πλούσιες περιοχές, τα οποία λειτουργούν σχεδόν σαν επιχειρήσεις, με γιατρούς χαμηλά αμειβόμενους που συμπληρώνουν εισόδημα μέσα από όγκους περιστατικών, εξετάσεις, επεμβάσεις. Οι ασθενείς ταξιδεύουν εκατοντάδες χιλιόμετρα και στήνονται στις ουρές για λίγα λεπτά επαφής.
Η δυσπιστία προς το σύστημα έχει γεννήσει ακόμη και βίαιες επιθέσεις εναντίον γιατρών. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η ανισορροπία δύναμης ανάμεσα στον «παντογνώστη» γιατρό και στον φοβισμένο, μοναχικό ασθενή είναι τεράστια. Για τη μητέρα της Zhou, κάθε είσοδος στο ιατρείο θύμιζε μαθήτρια που πάει να την μαλώσουν· φοβόταν να κάνει πολλές ερωτήσεις, υποψιαζόταν ότι η τσέπη της μετρούσε περισσότερο από την υγεία της.
Το DeepSeek προσφέρει το ακριβώς αντίθετο: έναν χώρο όπου εκείνη «οδηγεί» τη συζήτηση. Μπορεί να ρωτήσει ό,τι θέλει, για όσες ώρες θέλει. Να μοιραστεί όλα τα μικρο-συμπτώματα που νιώθει – από μούδιασμα στο δάχτυλο και θολή όραση μέχρι την ένδειξη του οξυμέτρου στο Apple Watch. Να στείλει αναλυτικά τι έφαγε μέσα στη μέρα και να πάρει ανάλυση θερμίδων, πρωτεΐνης, ινών.
Το bot όχι μόνο απαντά, αλλά την επαινεί: «Το ότι εξερευνάς την υγεία σου είναι καταπληκτικό». Για έναν άνθρωπο με χρόνια ασθένεια, χωρισμένο, με παιδί στο εξωτερικό και ελάχιστη κοινωνική υποστήριξη, αυτό το μείγμα πληροφορίας και συναισθηματικής φροντίδας είναι ισχυρό. Ο γιος ή η κόρη μπορεί να είναι απασχολημένοι, ο γιατρός εξαντλημένος – το chatbot όμως είναι εκεί 24/7, δεν εκνευρίζεται, δεν δείχνει ανυπομονησία.
H δεύτερη όψη
Η Viola Zhou όμως, ως δημοσιογράφος και ως κόρη, βλέπει και τη δεύτερη όψη. Με τη συγκατάθεση της μητέρας της, έδειξε αποσπάσματα από το ιστορικό συνομιλιών σε δύο Αμερικανούς νεφρολόγους. Η γνωμάτευσή τους ήταν σκληρή: το DeepSeek έδινε συχνά λανθασμένες ή μη τεκμηριωμένες συμβουλές, μπέρδευε διάγνωση, πρότεινε φάρμακα και θεραπείες με σοβαρές παρενέργειες, υπερ-υποσχόταν βελτιώσεις που στην καλύτερη περίπτωση ήταν «φανταστικές».
Η απάντησή του στο ερώτημα «πόσο θα κρατήσει ο νεφρός μου;» –«τρία με πέντε χρόνια»– έριξε τη μητέρα σε μια αγχώδη διαταραχή που δύσκολα θα αναλάμβανε ένας υπεύθυνος γιατρός χωρίς εξηγήσεις, πλαίσιο και υποστήριξη. Για τους ειδικούς που συμβουλεύτηκε η Zhou, η εικόνα ήταν ξεκάθαρη: ένα σύστημα με εντυπωσιακές εξετάσεις… αλλά πολύ προβληματική κλινική κρίση.
Κι όμως, η μητέρα της δεν είναι αφελής. Όταν η κόρη της της μετέφερε τις κριτικές των νεφρολόγων, παραδέχθηκε ότι έχει δει αντιφάσεις και λάθη. Ξέρει ότι το DeepSeek αντλεί από τεράστιες βάσεις δεδομένων και δεν είναι κάποια «θεϊκή αλήθεια». Σταμάτησε μάλιστα να τρώει ένα από τα σκόρπια προϊόντα που της είχε προτείνει. Όμως αυτό δεν αλλάζει κάτι βασικό: το chatbot της δίνει αυτό που δεν της δίνει κανείς άλλος – μια μόνιμη, προσβάσιμη φωνή που απαντά. «Ακόμα κι αν δεν μπορεί να μου δώσει πλήρως επιστημονική απάντηση, τουλάχιστον μου δίνει μια απάντηση», λέει. Σε έναν κόσμο γεμάτο αναμονές, ουρές, κόστος και ενοχές, αυτό αρκεί για να χτιστεί εμπιστοσύνη.
Η «ιατρική υπερ-νοημοσύνη» είναι προ των πυλών
Το φαινόμενο δεν περιορίζεται σε μια μητέρα στην Κίνα. Σε ΗΠΑ και Κίνα, έρευνες δείχνουν ότι εκατομμύρια άνθρωποι στρέφονται τακτικά σε chatbots για ιατρικές πληροφορίες και συμβουλές. Χρήστες στο Reddit διηγούνται ιστορίες όπου το ChatGPT «διέγνωσε» σπάνιες παθήσεις πριν από γιατρούς, ενώ στα κινεζικά social media γονείς και παιδιά μοιράζονται διαλόγους με AI που τους καθοδηγεί για θεραπείες, φάρμακα, ψυχική υγεία.
Παράλληλα, εργαστηριακές μελέτες δείχνουν ότι μοντέλα όπως GPT-4 ή εξειδικευμένα medical AIs γράφουν επιτυχώς εξετάσεις ιατρικής ή ξεπερνούν σε ορισμένα σενάρια την απόδοση γιατρών σε διαγνωστικές δοκιμές. Αυτό τροφοδοτεί το αφήγημα των εταιρειών: ότι η «ιατρική υπερ-νοημοσύνη» είναι προ των πυλών και θα λύσει τα προβλήματα πρόσβασης, κόστους και έλλειψης προσωπικού.
Οι ερευνητές όμως επιμένουν ότι η πραγματική κλινική ζωή είναι άλλο πράγμα. Εκεί δεν έχεις καθαρά διατυπωμένα πολλαπλής επιλογής, αλλά ασθενείς που περιγράφουν μισά συμπτώματα, φοβούνται, μπερδεύουν όρους, ξεχνούν σημαντικά στοιχεία. Η σωστή διάγνωση δεν είναι μόνο θέμα γνώσης, αλλά ικανότητας να ρωτήσεις τις σωστές ερωτήσεις, να συνδέσεις διάσπαρτες πληροφορίες, να διαβάσεις σώμα και ψυχή.
Νέες μελέτες όπου LLMs δοκιμάστηκαν σε πιο «ρεαλιστικές» συνομιλίες δείχνουν την απόδοσή τους να πέφτει σημαντικά, ειδικά στο να καθοδηγήσουν τη λήψη ιστορικού και να συνδέσουν δεδομένα διάσπαρτα σε πολλές ατάκες. Επιπλέον, η έμφυτη τάση των μοντέλων να συμφωνούν με τον χρήστη για να φαίνονται βοηθητικά μπορεί να αποδειχθεί επικίνδυνη όταν ο χρήστης έχει λάθος πληροφορίες ή επιμένει σε καρμποναρισμένες ψευδοθεραπείες.
Την ίδια στιγμή, η βιομηχανία της Υγείας στην Κίνα αγκαλιάζει εντυπωσιακά γρήγορα αυτά τα εργαλεία. Νοσοκομεία χρησιμοποιούν LLMs για να καταγράφουν συμπτώματα, να γράφουν εξιτήρια, να προτείνουν διαγνώσεις, ενώ νέοι «AI doctors» ξεπηδούν μέσα από εφαρμογές όπως το Alipay, το Douyin ή mini apps στο WeChat. Ειδικά μοντέλα για ορθοπεδικά, ουρολογικά, ογκολογικά περιστατικά υπόσχονται να γεφυρώσουν το χάσμα μεταξύ μεγάλων αστικών κέντρων και φτωχών επαρχιών.
Ορισμένοι οικονομολόγοι μιλούν σχεδόν με ενθουσιασμό: στο μέλλον, λένε, κάτοικοι μικρών πόλεων «σαν τη μητέρα σου» δεν θα χρειάζεται να ταξιδεύουν για να δουν ειδικό. Η Zhou όμως, συνομιλώντας και με ειδικούς στην ηθική της ιατρικής τεχνητής νοημοσύνης, καταγράφει και την άλλη πλευρά: τα μοντέλα εκπαιδεύονται σε δεδομένα από μεγάλες, αστικές κλινικές· έχουν ήδη βρεθεί bias στις διαγνώσεις τους ανάλογα με φύλο, φυλή, ηλικία.
Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι ο «αγροτικός ασθενής» ή η ηλικιωμένη με χαμηλή εκπαίδευση θα προσεγγιστούν με την ίδια ακρίβεια – ούτε ότι οι ίδιες οι εταιρείες θα ελέγχουν επαρκώς τα λάθη των bots τους, όταν δεν υπάρχει σαφές ρυθμιστικό πλαίσιο για το τι επιτρέπεται να λέει ένα «AI doctor».
Στο τέλος, η ιστορία της Viola Zhou δεν είναι μια τεχνοφοβική καταγγελία, αλλά μια λεπτή, αντιφατική μαρτυρία για μια γενιά γονιών και παιδιών. Η μητέρα της, μέλος μιας γηράσκουσας κοινωνίας με ελλιπές σύστημα φροντίδας, μεγαλωμένη σε εποχή όπου η κόρη «πρέπει να προχωρήσει μπροστά», δεν ζητά ποτέ να επιστρέψει εκείνη κοντά της. Η κόρη ζει στη Νέα Υόρκη, μιλάει μαζί της μια φορά την εβδομάδα, συχνά με ενοχή, αλλά και με την αίσθηση ότι δεν μπορεί να γίνει εκείνο που λείπει: ο καθημερινός συνομιλητής, ο μόνιμος ακροατής.
Το DeepSeek, με τα λάθη και τις «παραληρηματικές» του απαντήσεις, μπαίνει ακριβώς σε αυτό το κενό: δεν είναι καλός γιατρός, αλλά είναι πάντα εκεί. Και αυτό, όσο ανησυχητικό κι αν είναι για την ασφάλεια της υγείας, λέει κάτι βαθύτερο για το πώς η τεχνολογία καλείται να αντικαταστήσει όχι μόνο δομές φροντίδας, αλλά και ανθρώπινες σχέσεις που λείπουν.