Τι συμβαίνει όταν ακολουθείς τη Βίβλο... κατά γράμμα για ένα ολόκληρο έτος;
Ο Αμερικανός δημοσιογράφος AJ Jacobs πήρε πριν από μερικά χρόνια μια απόφαση που θα μπορούσε να του κοστίσει τον γάμο του και, πολύ πιθανόν, την ψυχική του υγεία: θα ακολουθούσε τα λόγια της Βίβλου όσο το δυνατόν πιο πιστά για ένα ολόκληρο έτος. Θα τηρούσε τις ευρέως αποδεκτές ηθικές εντολές που δεν χρειάζονται εξήγηση, όπως να αγαπάς τον πλησίον σου και να δίνεις στους φτωχούς. Αλλά θα υπάκουε και στις εκατοντάδες άλλες, πιο ασαφείς εντολές που, αν και μπορεί να είχαν νόημα στο αρχαίο Ισραήλ, σε πολλούς σύγχρονους παρατηρητές φαίνονται παράξενες, άσκοπες ή ξεπερασμένες.
Για παράδειγμα, το Λευιτικό 19:27 λέει: «Δεν θα κόβεις τα μαλλιά στους κροτάφους σου ούτε θα χαλάς τα άκρα της γενειάδας σου», οπότε ο συνήθως ξυρισμένος κόντρα Jacobs πέταξε το ξυράφι του. Στη συνέχεια, λέει στο Λευιτικό 15:19: «Όταν μια γυναίκα έχει περίοδο, όποιος την αγγίξει θα είναι ακάθαρτος», που σημαίνει ότι δεν μπορούσε να αγκαλιάσει τη γυναίκα του κατά τη διάρκεια της περιόδου της. Σε ένα σημείο του Δευτερονόμιου 14:25 ανέφερε: «Την περιουσία σου θα την μετατρέψεις σε χρήματα και θα τα δέσεις στο χέρι σου», οπότε να περπατάει στην πατρίδα του, το Μανχάταν, με μια δέσμη χαρτονομισμάτων δεμένη στο χέρι του.
Kατόπιν, υιοθετώντας τελετουργίες που ασκούν μόνο τα πιο ευσεβή μέλη των εβραϊκών κοινοτήτων, απέφευγε τα ρούχα από μεικτά υφάσματα (μόνο μάλλινα ρούχα δηλαδή), υποδεχόταν την πρώτη ημέρα κάθε νέου μήνα φυσώντας ένα... κέρατο κατσίκας και έμαθε να παίζει μια δεκάχορδη άρπα.
Το bestseller βιβλίο του Τζέικομπς που προέκυψε από το πείραμά του, «The Year of Living Biblically: One Man's Humble Quest to Follow the Bible as Literally as Possible» (Το έτος της βιβλικής ζωής: Η ταπεινή προσπάθεια ενός ανθρώπου να ακολουθήσει τη Βίβλο όσο το δυνατόν πιο κυριολεκτικά), όχι μόνο τον έφερε πιο κοντά στην κληρονομιά μέσω της Παλαιάς Διαθήκης. Τον βοήθησε επίσης να κατανοήσει καλύτερα άλλες θρησκευτικές ομάδες που υπερηφανεύονται για την προσήλωσή τους στις διδαχές της Βίβλου.
«Το βιβλίο έχει δύο θέματα», λέει ο ίδιος μιλώντας στο Big Think μέσω Zoom. «Μια κριτική του θρησκευτικού φονταμενταλισμού και μια έρευνα για το πώς η θρησκεία μπορεί να σε βοηθήσει να γίνεις καλύτερος άνθρωπος. Είχα ελπίδα ότι το δεύτερο μέρος θα ήταν αυτό που θα παρέμενε σχετικό, αλλά δυστυχώς, είναι το αντίθετο. Στην πραγματικότητα, τα πράγματα μπορεί να είναι χειρότερα για μένα τώρα από ό,τι ήταν πριν».
Βιωματική δημοσιογραφία
Το Living Biblically δεν ήταν το πρώτο βιβλίο που απαιτούσε από τον Jacobs να κάνει τεράστιες αλλαγές στον τρόπο ζωής του, ούτε ήταν το τελευταίο. Για το The Know-It-All: One Man's Humble Quest to Become the Smartest Person in the World (2002), διάβασε και τους 32 τόμους της Εγκυκλοπαίδειας Μπριτάνικα. Στο άρθρο «My Outsourced Life» του Esquire του 2005, προσέλαβε μια ομάδα εικονικών βοηθών για να απαντούν στα επαγγελματικά του email, να μαλώνουν με τη γυναίκα του και να διαβάζουν παραμύθια στον γιο του, τον Τζάσπερ. Το Living Biblically ακολούθησαν άλλες, εξίσου αποθαρρυντικές προσπάθειες, όπως το Drop Dead Healthy: One Man's Humble Quest for Bodily Perfection (2012) και, πιο πρόσφατα, το The Puzzler: One Man's Quest to Solve the Most Baffling Puzzles Ever (2022).
Ο Τζέικομπς αναφέρεται σε αυτό το στυλ γραφής ως «βιωματική δημοσιογραφία» και υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους του αρέσει τόσο πολύ. Πρώτον, ταιριάζει με τα προσωπικά του ενδιαφέροντα.
«Όπως πολλοί συγγραφείς», λέει, «το να κάθομαι μόνος μπροστά από έναν φορητό υπολογιστή το βρίσκω απίστευτα καταθλιπτικό». Η φάση της έρευνας — το να βγαίνεις στον πραγματικό κόσμο, να συναντάς ανθρώπους, να συλλέγεις εμπειρίες — είναι αυτή που κατά τον ίδιο είναι διασκεδαστική. Όσον αφορά στην εργασιακή του... ασφάλεια, η δημοσιογραφία αυτή φαίνεται επίσης να είναι εξαιρετικά ανθεκτική στις απειλές που θέτει το ChatGPT.
«Η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να βγει έξω, να κάνει πράγματα, να γελοιοποιηθεί. Δεν μπορεί να φορέσει γένια και ρόμπα και να περπατήσει στη Νέα Υόρκη», επισημαίνει ο Jacobs.
Το πιο σημαντικό είναι ότι η βιωματική αυτή δημοσιογραφία αναγκάζει τον συγγραφέα να μαθαίνει μέσω της πράξης και όχι της παρατήρησης, μια προσέγγιση που μπορεί να οδηγήσει σε ριζικά διαφορετικά αποτελέσματα. Αυτό είναι εμφανές στο Living Biblically. Ανίκανος να κατανοήσει με το λογικό του μυαλό ορισμένες από τις φαινομενικά παράλογες διδασκαλίες της Βίβλου, ο Jacobs άρχισε να κατανοεί την αξία τους μόνο αφού αναγκάστηκε να τις εφαρμόσει.
Για παράδειγμα, αρχικά θεωρούσε την εντολή «να είσαι ευχάριστος σε όλες τις περιστάσεις» (Θεσσαλονικείς 5:18) ως μια αυθαίρετη υποχρέωση, αλλά η πράξη αυτή τον έκανε να νιώσει τόσο καλά που έγινε το θέμα του βιβλίου του 2018, Thanks a Thousand: A Gratitude Journey (2018): «Ευχαρίστησα προσωπικά 1.000 άτομα που συνέβαλαν στο να έχω τον πρωινό μου καφέ. Τον μπαρίστα του καφέ, τον οδηγό φορτηγού, τον αγρότη στη Νότια Αμερική, ακόμα και τους ανθρώπους που έχτισαν τους δρόμους. Αυτό το έργο ήταν άμεσα εμπνευσμένο από τη Βίβλο: ευχαριστούσα τους ανθρώπους αντί για μια θεότητα».
Ζώντας σύμφωνα με τη Βίβλο
Αν και ο Jacobs δεν πιστεύει στον Θεό, αποχώρησε από το βιβλικό του αυτό έτος με αρκετές νέες αξίες και συνήθειες. Συνεχίζει να ευχαριστεί και να αφιερώνει μέρος του εισοδήματός του σε φιλανθρωπικούς σκοπούς, όπως ορίζεται στο Λευιτικό 27:30 («Το ένα δέκατο όλων των προϊόντων της γης, είτε σιτηρών από το χώμα είτε καρπών από τα δέντρα, ανήκει στον Κύριο»). Ακολουθεί ακόμα την λατρεία του Σάββατο, μια ημέρα που προορίζεται για ανάπαυση και λατρεία σύμφωνα με τις Δέκα Εντολές.
«Έτσι πρέπει να είναι το Σάββατο», γράφει στο Living Biblically, αφού κατά λάθος κλειδώθηκε στο μπάνιο του χωρίς να έχει τίποτα να κάνει και χωρίς να μπορεί να βγει. «Μια παύση. Όχι μια μικρή παύση, αλλά μια μεγάλη παύση. Όχι απλώς χαμηλώντας την ένταση, αλλά κάνοντας απόλυτη ησυχία».
Οι χρήσιμες τελετουργίες
«Έχω γίνει περισσότερο οπαδός των τελετουργιών», λέει στο Big Think. «Έχω μια αυστηρή πρωινή ρουτίνα που αποτελείται από περίπου 20 βήματα, συμπεριλαμβανομένης της καταγραφής τριών συγκεκριμένων πραγμάτων για τα οποία είμαι ευγνώμων. Προσπαθώ επίσης να βάζω τον εαυτό μου στη θέση των άλλων πιο συχνά — δεν είναι κάτι επαναστατικό, αλλά σίγουρα ενισχύει την ικανότητα συμπόνιας».
Αν και οι τελετουργίες τον βοηθούν με το OCD του, δεν είναι ακριβώς υποχρεωτικές, τουλάχιστον όχι πια. «Μερικοί άνθρωποι τις ακολουθούν από φόβο», σημειώνει, «πιστεύοντας ότι θα πάνε στην κόλαση αν δεν το κάνουν. Εγώ δεν έχω αυτό το κίνητρο. Για μένα, έχει να κάνει με το να γίνω καλύτερος και πιο ευτυχισμένος άνθρωπος».
Ξεκινώντας τη βιβλική του χρονιά, ο Jacobs ήλπιζε επίσης ότι η Βίβλος θα του μάθαινε πώς να είναι καλύτερος γονιός για τον Jasper και τους δίδυμους γιους του.
«Ένα πράγμα που μου έμεινε είναι από τον Εκκλησιαστή», λέει ο Τζέικομπς. «Λέει ότι η τύχη μας συμβαίνει σε όλους και συχνά είμαστε στο έλεος πραγμάτων που δεν μπορούμε να ελέγξουμε. Νιώθω τυχερός: τα παιδιά μου έχουν γίνει καλοί άνθρωποι και δεν παίρνω όλο το credit για αυτό. Ίσως μόνο το 3%».
Ακόμη και μερικοί από τους πιο βάρβαρους κανόνες της Βίβλου αποδείχθηκαν ότι έχουν εκπληκτικά λογικές ρίζες. Για παράδειγμα, η περίφημη αρχή «οφθαλμόν αντί οφθαλμού» (Έξοδος 21:23-25) συχνά επικρίνεται επειδή προάγει έναν ατέρμονο κύκλο βίας. Ωστόσο, θρησκειολόγοι ενημέρωσαν τον Jacobs ότι ίσως προκηρύχθηκε για να περιορίσει την πιθανή βία: κάνε στους άλλους ό,τι σου έκαναν — όχι λιγότερο, και σίγουρα όχι περισσότερο.
Τα όρια του κυριολεκτισμού
Η απόπειρα του Τζέικομπς να γίνει ο «απόλυτος ιουδαίος φονταμενταλιστής» τον οδήγησε να αναζητήσει διάφορες θρησκευτικές ομάδες που ερμήνευαν τη Βίβλο κυριολεκτικά: αγρότες της θρησκευτικής σέκτας των Αmish, νεοδημιουργιστές και πεντηκοστιανούς.
«Ήλπιζα ότι ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός θα υποχωρούσε σταδιακά», συνεχίζει, «όχι μόνο ο βιβλικός φονταμενταλισμός, αλλά όλες οι μορφές άκαμπτης θρησκευτικής ιδεολογίας». Ταυτόχρονα, κατανοεί την αυξανόμενη ελκυστικότητά του. «Προσφέρει σαφείς, αλλά σίγουρα μαύρες και άσπρες απαντήσεις», που μπορούν να αποτελέσουν πηγή άνεσης σε έναν χαοτικό κόσμο.
«Και αυτό δεν ισχύει μόνο για τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό, αλλά και για τους οικονομικούς φονταμενταλιστές, που πιστεύουν ότι δεν πρέπει ποτέ να παρεμβαίνεις στην ελεύθερη αγορά, ή σε οποιονδήποτε άλλο τομέα. Το πραγματικό χάσμα εδώ δεν είναι μεταξύ θρησκευτικών και μη θρησκευτικών κανόνων, αλλά μεταξύ της άκαμπτης, απόλυτης σκέψης και της ευελιξίας και της ανοιχτότητας σε διαφορετικές οπτικές».
Ως εκ τούτου, ένα από τα επίκεντρα του βιβλίου του είναι η αποκάλυψη των αντιφάσεων και των περιορισμών που είναι ενσωματωμένοι στον «βιβλικό κυριολεκτισμό». Μελετώντας σχολιαστές κατά την προετοιμασία του έργου του, ο Jacobs ανακάλυψε γρήγορα ότι πολλά αποσπάσματα δεν επιδέχονται μια απλή ερμηνεία. Αυτή η ανακάλυψη ακολουθήθηκε σύντομα από ένα άλλο αίνιγμα: τα βιβλικά αποσπάσματα έρχονται σε άμεση αντίθεση το ένα με το άλλο. Κάποια υποστηρίζουν τον ηδονισμό, άλλα τον ασκητισμό. Κάποια προτρέπουν τους πιστούς να αναπαράγονται... σαν τα κουνέλια, άλλα να παραμείνουν άγαμοι. Κάποια λένε στους πιστούς να γυρίζουν και το άλλο μάγουλο, άλλα να τραβούν το σπαθί.
Υπό το φως αυτών των βιβλικών ασυνεπειών, δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι που ισχυρίζονται ότι ακολουθούν τη Βίβλο κατά γράμμα είναι, στην πραγματικότητα, εξαιρετικά επιλεκτικοί όσον αφορά τους κανόνες που τηρούν και αυτούς που αγνοούν.
«Υπάρχουν υπέροχα σημεία στη Βίβλο, αλλά αν τα ακολουθήσεις όλα κατά γράμμα, τότε θα πρέπει να νομιμοποιήσεις την πολυγαμία, να απαγορεύσεις τα μικτά υφάσματα, να μετονομάσεις τις ημέρες της εβδομάδας (η Πέμπτη πήρε το όνομά της από τον Θορ, έναν παγανιστικό θεό) και να επιβάλεις φόρο κληρονομιάς 99%, επειδή, όπως είπε ο Ιησούς, είναι πιο εύκολο να περάσει μια καμήλα από την τρύπα μιας βελόνας παρά ένας πλούσιος να μπει στον παράδεισο», σημειώνει εμφατικά ο Τζέικομπς.
Τελικά, το Living Biblically αποδεικνύει ότι η σοβαρή, κριτική ενασχόληση με τη Βίβλο μπορεί στην πραγματικότητα να απομακρύνει τους ανθρώπους από τον φονταμενταλισμό, και όχι να τους φέρει πιο κοντά σε αυτόν.
«Μία από τις πιο σημαντικές δεξιότητες που έμαθα ήταν να αποδέχομαι την αβεβαιότητα και να λαμβάνω αποφάσεις με βάση την πιθανότητα και όχι με βάση το απόλυτο», καταλήγει ο Τζέικομπς. «Καταλαβαίνω γιατί ο φονταμενταλισμός είναι ελκυστικός, αλλά προσπαθώ να καταπολεμήσω αυτές τις τάσεις και απλώς να αποδεχτώ την... αβεβαιότητα».