Η ιδιαίτερη ζωή ενός Αμερικανού νευροεπιστήμονα που πίστευε ότι θα μπορούσε να μεταμοσχεύσει την ανθρώπινη συνείδηση με την ψύξη εγκεφάλων πριν από την αφαίρεση και την τοποθέτησή τους σε άλλο σώμα, αναφέρεται σε ένα συναρπαστικό νέο βιβλίο.
Το έργο του Ρόμπερτ Γουάιτ, ο οποίος φιλοδοξούσε σε όλη του τη ζωή να μεταμοσχεύσει ανθρώπινο κεφάλι, διερευνάται από την Μπράντι Σίλας στο βιβλίο « Mr. Humble and Dr. Butcher: A Monkey's Head, the Pope's Neuroscientist, and the Quest to Transplant the Soul».
Ο Γουάιτ πραγματοποίησε πειράματα εγκεφάλου σε ποντίκια και σκύλους τις δεκαετίες του '50 και του '60, πριν «τελειοποιήσει» τη χειρουργική επέμβαση μεταμόσχευσης κεφαλής το 1970 μέσω του έργου του σε εκατοντάδες πιθήκους.
Ο πρώτος επιτυχημένος μεταμοσχευμένος πίθηκος του επιστήμονα πέθανε μετά από οκτώ ημέρες επειδή το σώμα απέρριψε το κεφάλι. Ο πίθηκος δεν μπόρεσε να αναπνεύσει μόνος του και δεν μπορούσε να κινηθεί επειδή ο νωτιαίος μυελός δεν ήταν συνδεδεμένος.
Ωστόσο, ο Γουάιτ πίστευε θερμά ότι η τεχνική θα μπορούσε και έπρεπε να εφαρμοστεί στους ανθρώπους, για να μεταμοσχεύσει τις «ψυχές» ανθρώπων που είχαν παραλύσει πλήρως σε ένα υγιές σώμα και να τους δώσει μια δεύτερη ευκαιρία στη ζωή.
Ο Αμερικανός επιστήμονας, ο οποίος ήταν πιστός Καθολικός και φίλος με τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β', πίστευε ότι το έργο του είχε τον υψηλότερο σκοπό, να διατηρήσει την ψυχή σώζοντας τον εγκέφαλο, αλλά πέθανε το 2010, πριν μπορέσει να κάνει τη χειρουργική επέμβαση σε άνθρωπο.
Ποιος ήταν ο «αληθινός δρ Φρανκενστάιν»;
Ο Ρόμπερτ γεννήθηκε στο Ντούλουθ της Μινεσότα το 1926. Ήταν ο μεγαλύτερος γιος του Ρόμπερτ Γουάιτ Σίνιορ, ο οποίος ήταν αξιωματικός του στρατού των ΗΠΑ.
Μεγάλωσε σε ένα βαθιά καθολικό σπίτι και μετακόμισε στη Μινεάπολη όταν ήταν 15 ετών, όπου η αγάπη του για την επιστήμη προήλθε από τον καθηγητή βιολογίας του στο DeLaSalle, ένα Καθολικό γυμνάσιο. Ο πατέρας του πέθανε στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, υπηρετώντας στις Φιλιππίνες.
Ο Ρόμπερτ
αποφοίτησε από την τάξη του με τον
ακαδημαϊκό τίτλο επιτυχίας Valedictorian,
αλλά το πάθος του για την επιστήμη τον
οδήγησε στο ιατρικό σώμα και στάλθηκε
στην Ιντιάνα για να παρακολουθήσει
εντατική εκπαίδευση.
Κατέληξε στις
Φιλιππίνες, όπως ο πατέρας του, όπου
αντιμετώπισε Αμερικανούς στρατιώτες
που έπασχαν από ελονοσία, πριν μετακομίσει
στην Ιαπωνία τον Αύγουστο του 1945.
Σε ηλικία μόλις 19 ετών, δημιούργησε ένα κλινικό εργαστήριο σε νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού και μοιράστηκε τον χώρο με χειρουργούς και άλλους επαγγελματίες του ιατρικού τομέα.
Στον Νότιο Ειρηνικό είδε πολλούς άνδρες να παραλύουν από τον λαιμό και κάτω και αποφάσισε να βοηθήσει αυτούς τους παραπληγικούς να ζήσουν πιο παραγωγικές ζωές.
Έφυγε από τις Φιλιππίνες το 1942 και εγγράφηκε στο Κολέγιο του Αγίου Θωμά στο Saint Paul, προτού σπουδάσει για να πάρει πτυχίο Χημείας στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα. Το 1951 έκανε αίτηση στην Ιατρική Σχολή του πανεπιστημίου και έγινε δεκτός, αλλά επιλέχθηκε από την Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ με πλήρη υποτροφία. Αποφοίτησε με τιμητικές διακρίσεις το 1953 και ξεκίνησε την ειδικότητά του στο νοσοκομείο Peter Bent Brigham.
Εν τω μεταξύ, το 1952, ο πειραματικός Ρώσος χειρουργός Βλαντιμίρ Ντεμιχόφ μεταμόσχευσε το κεφάλι και το πάνω μέρος ενός μικρού κουταβιού στο κεφάλι και το σώμα ενός πλήρως ανεπτυγμένου μαστίφ, για να σχηματίσει ένα τρομακτικό πλάσμα με δύο κεφάλια.
Πίστευε ότι μπορούσε να «σώσει την ψυχή μεταμοσχεύοντας τον εγκέφαλο»
Σύντομα, και οι ΗΠΑ είχαν ένα δικό τους πρόγραμμα μεταμόσχευσης, με επικεφαλής τον Ρόμπερτ, ο οποίος έγραψε τότε: «Δεν νομίζω ότι η ψυχή είναι στο χέρι σου, στην καρδιά σου ή στα νεφρά σου. Πιστεύω ότι ο εγκεφαλικός ιστός είναι ο φυσικός αποθηκευτικός χώρος της ψυχής».
Ο Ρόμπερτ πίστευε ότι αν μπορούσε να διατηρήσει ζωντανό τον εγκεφαλικό ιστό, θα μπορούσε να διατηρήσει το πιο ιερό στοιχείο της ανθρώπινης ζωής.
Ήταν μπερδεμένος από την ιδέα της μεταμόσχευσης οργάνων ξεχωριστά, αναρωτώμενος γιατί να αντικαθιστούσε κανείς τα όργανα σε ένα άρρωστο σώμα, αντί να μεταμοσχεύσει μόνο το κεφάλι σε ένα υγιές σώμα.
Ο Γουάιτ υποστήριξε ότι ο εγκέφαλος κρατά ολόκληρη την έννοια της ταυτότητας και της ζωής των ανθρώπων, πιστεύοντας ότι ένας νεκρός εγκέφαλος σήμαινε ότι το άτομο ήταν νεκρό, ενώ ένας ζωντανός εγκέφαλος σήμαινε ότι το άτομο ήταν ζωντανό.
«Αν πάρω τον εγκέφαλό σας, τίποτα δεν μένει από εσάς», είχε πει ο ίδιος, όπως γράφει στο βιβλίο της η Σίλας. Μάλιστα, αυτή την ατάκα την είχε πει και σε θεολόγους. «Τι είναι η ψυχή;», ήταν μια ερώτηση που ο Γουάιτ ρωτούσε τον εαυτό του κάθε φορά που κρατούσε στα χέρια του την άμορφη δέσμη ζελέ και νεύρων... «Η ψυχή είναι ο εγκέφαλος», ήταν το συμπέρασμά του.
Κατά τη διάρκεια περίπλοκων εγκεφαλικών επεμβάσεων, ήταν πεπεισμένος ότι όταν κρατούσε τον εγκέφαλο ενός άνδρα, κρατούσε «ολόκληρη την προσωπικότητά του».
Ο Γουάιτ πίστευε ένθερμα ότι με τη μεταμόσχευση κεφαλιού θα ήταν σε θέση να αποδείξει μια για πάντα ότι ο εγκέφαλος ήταν όπου ζούσαν το ανθρώπινο πνεύμα και η ψυχή.
Μετά την κίνηση του Ρώσου επιστήμονα Ντεμίχοβ με τον σκύλο με τα δύο κεφάλια, η αμερικανική κυβέρνηση βοήθησε τον Γουάιτ να ιδρύσει ένα ερευνητικό κέντρο εγκεφάλου στο νοσοκομείο της κομητείας στο Κλίβελαντ του Οχάιο. Είχε μια μικρή ομάδα τριών ατόμων, αλλά ήλπιζε να αυξηθεί το προσωπικό.
Η ομάδα του όχι μόνο ανέπτυξε μια μέθοδο μέτρησης του νωτιαίου υγρού, αλλά επίσης επεξεργάστηκε έναν τρόπο «συλλογής» του υγρού σε μια πλαστική μονάδα, η οποία εφαρμόζεται στους ανθρώπους στην κλινική πρακτική μέχρι σήμερα.
Κέρδισε επιχορήγηση από την αμερικανική δημόσια υπηρεσία υγείας το 1962 με σκοπό την απομόνωση του εγκεφάλου και επεξεργάστηκε το πώς να απομονώσει το όργανο από το υπόλοιπο σώμα.
Έκανε χειρουργικές επεμβάσεις σε άτομα με κάθε είδους εγκεφαλικά τραύματα και ασθένειες, αλλά μακριά από τις κλινικές του, τα ζώα ήταν το επίκεντρο της προσοχής του. Σε αντίθεση με τους ανθρώπους, και σύμφωνα με τις αυστηρές Καθολικές του πεποιθήσεις, ο Γουάιτ πίστευε ότι τα ζώα δεν έχουν ψυχές.
Ένα βασικό πείραμα που έκανε ο δρ Γουάιτ το 1964 αφορούσε την αφαίρεση του εγκεφάλου -αν και όχι το κεφάλι- από ένα σκυλί και το ράψιμό του κάτω από το δέρμα ενός άλλου σκύλου.
Με τα αιμοφόρα αγγεία του συνδεδεμένα με αυτά του σκύλου-ξενιστή, ο δρ Γουάιτ κατάφερε να κρατήσει τον απομονωμένο εγκέφαλο ζωντανό επί ημέρες.
Αποδείχθηκε όχι μόνο ότι ο εγκέφαλος μπορούσε να επιβιώσει μακριά από το σώμα του, αλλά και ότι ήταν ανοσολογικά υγιής -πράγμα που σημαίνει ότι, σε αντίθεση με τα νεφρά, θα μπορούσε να μεταμοσχευτεί χωρίς την πιθανότητα να το απορρίψει το νέο «σώμα».
Αυτή ήταν μια μεγάλη ανακάλυψη, αλλά έθεσε πολύ μεγαλύτερα ερωτήματα. Μήπως ένας εγκέφαλος απομονωμένος με αυτόν τον τρόπο είχε ακόμα τη δύναμη της σκέψης; Θα μπορούσε με κάποιον τρόπο να περιγραφεί ως «συνειδητός»;
Δεδομένου ότι ο μεταμοσχευμένος εγκέφαλος δεν είχε κανένα μέσο έκφρασης, ο δρ Γουάιτ δεν μπορούσε να απαντήσει σε αυτήν την ερώτηση και φάνηκε να έχει φτάσει σε αδιέξοδο. Αλλά το 1966 έλαβε μια απροσδόκητη βοήθεια.
Καθώς ο Στάλιν ήταν νεκρός και η ΕΣΣΔ κατευθυνόταν προς την οικονομική και τεχνολογική συνεργασία με τη Δύση, οι Σοβιετικοί επιστήμονες τον προσκάλεσαν να επισκεφτεί τα εργαστήρια και τα χειρουργεία τους.
Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του, ο Γουάιτ έμαθε για νέα σοβιετικά πειράματα, στα οποία ένα αποκομμένο κεφάλι σκύλου διατηρήθηκε «ζωντανό», όχι με το ράψιμο στο σώμα ενός άλλου σκύλου, αλλά με τη χρήση ειδικών μηχανισμών υποστήριξης της ζωής.
Το πιο αξιοσημείωτο απ' όλα ήταν πως το απομονωμένο κεφάλι συνέχισε να δείχνει σημάδια συνείδησης -τα μάτια του ανοιγόκλειναν ως απόκριση στο φως.
Αυτό ενέπνευσε τον Γουάιτ να πάει το αρχικό πείραμα του Ντεμίκοβ με το διπλό κεφάλι ένα βήμα πιο πέρα: όχι απλώς να μεταμοσχεύσει το κεφάλι ενός ζώου στο σώμα ενός άλλου, αλλά να αντικαταστήσει εντελώς το κεφάλι ενός ζώου με ένα άλλο.
Αυτή η εξαιρετικά περίπλοκη επιχείρηση πήρε τρία χρόνια στον Γουάιτ για να τη σχεδιάσει και ήξερε ότι πολλοί άνθρωποι θα το έβρισκαν ηθικά αποκρουστικό.
Το 1968 ο Γουάιτ πήγε να ζητήσει την έγκριση της Καθολικής Εκκλησίας για τις αμφιλεγόμενες πεποιθήσεις του και μίλησε με τον Τσαρλς Ε. Κέραν, έναν θεολόγο στο Καθολικό Πανεπιστήμιο της Αμερικής.
Μίλησε με τον Κέραν σχετικά με την ηθική των μεταμοσχεύσεων νεφρών και καρδιών, υποστηρίζοντας ότι αυτά τα όργανα είναι καθαρά κρέας που μπορούν να μεταφερθούν μεταξύ σωμάτων χωρίς αλλαγή στην «ψυχή».
Σύμφωνα με τη Σίλας, ο Κέραν συμφώνησε με τον Γουάιτ ότι δεν πίστευε ότι η ατομικότητα ενός άνδρα βρίσκεται στην καρδιά ή στα νεφρά του.
Ο Γουάιτ υποστήριξε ότι η ζωή μεγάλωνε από τον εγκέφαλο, όχι από άλλα όργανα μέσα στο σώμα, και είπε ότι η ψυχή «κατοικεί στον εγκέφαλο».
Η μεταμόσχευση κεφαλιού σε πίθηκο
Δύο χρόνια αργότερα, το απόγευμα της 14ης Μαρτίου 1970, προχώρησε με την πρώτη αληθινή μεταμόσχευση κεφαλής στον κόσμο, χρησιμοποιώντας δύο πιθήκους rhesus. Αφού αποκεφάλισε και τα δύο ζώα, ο χειρουργός κατάφερε να διατηρήσει τη ροή του αίματος στον εγκέφαλο των πιθήκων κατά τη διάρκεια της διαδικασίας.
Αυτός και η ομάδα του στη συνέχεια αντιμετώπισαν μια νευρική αναμονή έως ότου τελικά ο «υβριδικός» πίθηκος αποκτήσει τις αισθήσεις του, ανοίξει τα μάτια του και προσπαθήσει να δαγκώσει έναν χειρουργό που έβαλε ένα δάχτυλο στο στόμα του.
Η ομάδα χειροκρότησε και ξέσπασε σε επευφημίες καθώς ο πίθηκος μετακινούσε τους μυς του προσώπου, ακολουθούσε τις κινήσεις τους με τα μάτια του και έπινε ακόμη και από μια πιπέτα. Ωστόσο, παρόλο που ο Γουάιτ θεώρησε την επιχείρηση σημαντική επιτυχία, ήξερε ότι είχε έναν σημαντικό περιορισμό.
Επειδή ο νωτιαίος μυελός του είχε αποκοπεί ως μέρος της επέμβασης, ο πίθηκος παρέλυσε από τον λαιμό και κάτω και ήταν αδύνατο για τους χειρουργούς να επανασυνδέσουν τα εκατοντάδες εκατομμύρια νευρικά νήματα που είναι απαραίτητα για να ανακτήσει οποιαδήποτε σωματική κίνηση.
«Τι έχω κάνει;», αναρωτήθηκε ο γιατρός σύμφωνα με όσα γράφει η Σίλας στο βιβλίο της. «Έχω φτάσει σε ένα σημείο όπου η ανθρώπινη ψυχή μπορεί να μεταμοσχευτεί; Και αν ναι, τι σημαίνει αυτό;».
Ο Γουάιτ πίστευε ότι «η διαδικασία απομόνωσης του ανθρώπινου εγκεφάλου θα ήταν περίπου η ίδια, εκτός από την άποψη της κλίμακας».
Ωστόσο, επέμεινε ότι μια τέτοια χειρουργική επέμβαση μπορεί να βοηθήσει ένα πολύ συγκεκριμένο είδος ανθρώπινου ασθενούς -εκείνους τους παραπληγικούς που αντιμετώπιζαν επικείμενο θάνατο, επειδή τα κεφάλια τους παγιδεύτηκαν σε «ελαττωματικά» σώματα λόγω των μακροχρόνιων ιατρικών επιπλοκών που συχνά συνοδεύονται από εκτεταμένη παράλυση.
Με μεταμόσχευση κεφαλιού, αυτοί οι άνθρωποι, αιτιολόγησε, θα παρέμεναν παραπληγικοί, αλλά τα νέα τους σώματα, «δωρεά» από ασθενείς που ήταν εγκεφαλικά νεκροί, αλλά κατά τα άλλα σωματικά υγιείς, θα τους έδιναν μια νέα ευκαιρία ζωής.
Η συνάντηση με τον Πάπα και η κριτική που δέχθηκε
Μετά τη μεταμόσχευση κεφαλής πιθήκου, ο Γουάιτ έγινε γνωστός στις πιο απομακρυσμένες γωνιές του κόσμου, ενώ προσκαλούνταν σε διεθνή συνέδρια.
Προσκλήθηκε στο Βατικανό από Ιησουίτες μελετητές για να πραγματοποιήσει διήμερο σεμινάριο και να εξηγήσει την άποψή του ότι ο εγκεφαλικός θάνατος ισούται με τον ανθρώπινο θάνατο, όταν του ζητήθηκε μια κοινή ακρόαση με τον Άγιο Πατέρα.
Ο Πάπας ήθελε ο Γουάιτ να εξηγήσει προσωπικά την ιδέα του εγκεφαλικού θανάτου και ο Αμερικανός επιστήμονας έκανε ό,τι μπορούσε για να εκφράσει τις απόψεις του.
Τη χρονιά μετά την επίσκεψή του στο Βατικανό, πραγματοποίησε τέσσερις ακόμη μεταμοσχεύσεις πιθήκων και τα ζώα έζησαν για έξι έως τριάντα έξι ώρες στα πρόσφατα ραμμένα σώματά τους.
Το έργο του δέχθηκε αμέσως κριτική στον Τύπο, με ακτιβιστές ζώων και συναδέλφους επιστήμονες να αποκηρύσσουν την ηθική του.
Ο Γουάιτ απάντησε ότι υπήρχε μια ιεραρχία στη φύση: οι άνθρωποι είχαν το δικαίωμα να επωφεληθούν με το κόστος των «κατώτερων ζώων». Υποστήριξε τον ισχυρισμό λέγοντας ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος ήταν «η πιο περίπλοκη και εξαιρετικά σχεδιασμένη δομή».
Με την επιστημονική κοινότητα να τον σνομπάρει και τους υπέρμαχους των ζώων να τον απειλούν, αναγκάστηκε να ζητήσει αστυνομική προστασία για τον ίδιο και την οικογένειά του, ενώ του αρνήθηκαν χρηματοδότηση για το έργο του.
Άλλοι επιστήμονες προσπάθησαν να περιορίσουν τις φιλοδοξίες του Γουάιτ, με τη Σίλας να γράφει ότι του είπαν «μη μιλήσετε για τα κεφάλια των πιθήκων» αφού προτάθηκε για βραβείο Νόμπελ.
Όμως εκείνος ονειρευόταν ακόμα να κάνει τη χειρουργική επέμβαση σε έναν άνθρωπο και βάσιζε τις ελπίδες του σε έναν ασθενή όπως ο Στίβεν Χόκινγκ ή ο Κρεγκ Βέτοβιτζ.
Ο Κρεγκ είχε ένα ατύχημα με μοτοσικλέτα το 1971, χάνοντας όλο τον έλεγχο των κινήσεων στο κάτω μέρος του σώματος και τις περισσότερες φυσικές αισθήσεις. Ήταν τετραπληγικός, αλλά είχε μια επιτυχημένη ζωή -παντρεύτηκε, είχε παιδιά, τελείωσε το πανεπιστήμιο και ξεκίνησε μια επιχείρηση, ενώ ταξίδεψε και σε πολλές χώρες.
Ενδιαφέρθηκε για την πειραματική χειρουργική επέμβαση και αποφάσισε να έρθει σε επαφή με τον Γουάιτ, αφού θεωρούσε το έργο του «ευγενές».
Η συγγραφέας Σίλας πιστεύει ότι το κίνητρο του Γουάιτ ενισχύθηκε από την πεποίθησή του ότι είστε ο εγκέφαλός σας και ότι η διάσωση ενός εγκεφάλου δίνοντάς του ένα εντελώς νέο σώμα και ένα σύνολο οργάνων σήμαινε τη διάσωση της ψυχής.
Μιλώντας στο Wired είπε: «Νομίζω ότι ο Γουάιτ ένιωθε ότι η χειρουργική επέμβαση στον άνθρωπο θα ήταν πιο επιτυχημένη, επειδή όλα ήταν μεγαλύτερα και ευκολότερα στην εργασία, και ότι θα μπορούσαν να δουλέψουν γρηγορότερα. Στην πραγματικότητα ένιωσε αρκετά θετικός ότι θα πετύχαινε καλύτερα από τις μεταμοσχεύσεις κεφαλιών των πιθήκων».
Η χειρουργική επέμβαση θα κόστιζε μεταξύ 100.000 και 200.000 δολαρίων, αλλά θα απαιτούσε επίσης πρόσθετη χρηματοδότηση για εκπαίδευση, δοκιμές, χειρουργική αίθουσα και φροντίδα, καθώς και αποκατάσταση.
Συνολικά, το κόστος θα ανερχόταν σε 4 εκατομμύρια δολάρια και μέχρι το 1999 ο Γουάιτ έφτασε στη συνταξιοδότησή του χωρίς να έχει ολοκληρώσει το όνειρό του. Δημοσίευσε ένα άρθρο την ίδια χρονιά που υποστήριξε ότι η χειρουργική επέμβαση θα αποδείξει τη θέση της ανθρώπινης ψυχής.
Τελικά ο Κρεγκ δεν υποβλήθηκε σε χειρουργική επέμβαση, ισχυριζόμενος ότι αυτό συνέβη επειδή «η κυβέρνηση παρενέβη και τερμάτισε την επιχείρηση», ωστόσο ο Γουάιτ δυσκολεύτηκε επίσης να εξασφαλίσει την απαραίτητη χρηματοδότηση.
Το 2007, μετά τη συνταξιοδότησή του, ο Γουάιτ συναντήθηκε με τον Φρανκ Σπότνιτζ, τον εκτελεστικό παραγωγό της σειράς μυστηρίου The X-Files, για να προσφέρει επιστημονικές συμβουλές σχετικά με την πιθανότητα μεταμόσχευσης κεφαλιού για μια νέα ταινία.
Το «X-Files: I Want To Believe» έκανε πρεμιέρα το 2008 και είχε 4 εκατομμύρια δολάρια εισπράξεις την πρώτη ημέρα προβολής του, με τον Γουάιτ να πιστώνεται ως ιατρός σύμβουλος στην ταινία.
Ο Γουάιτ υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο μήνες αργότερα, μετά από αυτοκινητικό ατύχημα, και πέρασε μήνες στην αποκατάσταση. Ο επιστήμονας γινόταν όλο και πιο αδύναμος, έπασχε από διαβήτη και καρκίνο του προστάτη και πέθανε το 2010, χωρίς να έχει ποτέ την ευκαιρία να κάνει την πολυπόθητη μεταμόσχευση κεφαλιού σε έναν ασθενή.