Το 1930 ιδρύθηκε στη Βρετανία το Detection Club, μια «αδελφότητα» συγγραφέων που είχε στόχο να θέσει κανόνες για το «δίκαιο παιχνίδι» του αναγνώστη απέναντι στον συγγραφέα και να αποτρέψει την απαξίωση του είδους.
Την ώρα που το Netflix προβάλλει την κινηματογραφική μεταφορά του The Thursday Murder Club και το κοινό ανακαλύπτει με χιούμορ και μυστήριο μια παρέα ηλικιωμένων που λύνει φόνους, η πραγματικότητα αποδεικνύεται εξίσου συναρπαστική. Σχεδόν έναν αιώνα πριν, στην Αγγλία του Μεσοπολέμου, μια ελίτ συγγραφέων με επικεφαλής την Άγκαθα Κρίστι, τον Τζ. Κ. Τσέστερτον και τη Ντόροθι Σέιερς συγκρότησε μια μυστική λέσχη που έμοιαζε βγαλμένη από μυθιστόρημα.
Ονόμασαν το εγχείρημά τους Detection Club και έθεσαν σκοπό να «καθαρίσουν» την αστυνομική λογοτεχνία από τα τετριμμένα κλισέ, να θέσουν κανόνες δίκαιου παιχνιδιού και να αναβαθμίσουν το είδος σε πραγματική τέχνη. Αν οι θεατές σήμερα γελούν και συγκινούνται με την παρέα του Netflix, τότε αξίζει να γνωρίζουν ότι υπήρξε και ένα πραγματικό Thursday Murder Club - όχι με συνταξιούχους ερασιτέχνες, αλλά με τους ίδιους τους δημιουργούς των πιο διάσημων ντετέκτιβ στην ιστορία της λογοτεχνίας.
Η «Χρυσή Εποχή» της αστυνομικής λογοτεχνίας
Κάπως έτσι, το 1930 ιδρύθηκε στη Βρετανία το Detection Club, μια «αδελφότητα» συγγραφέων που είχε στόχο να ανεβάσει το επίπεδο της αστυνομικής αφήγησης, να θέσει κανόνες για το «δίκαιο παιχνίδι» του αναγνώστη απέναντι στον συγγραφέα και να αποτρέψει την απαξίωση του είδους μέσα σε μια πλημμυρίδα κακογραμμένων θρίλερ. Κεντρικές μορφές του συλλόγου ήταν η Αγκάθα Κρίστι και αργότερα πολλοί άλλοι που συνδέθηκαν με τη λεγόμενη «Χρυσή Εποχή» της αστυνομικής λογοτεχνίας.
Η γέννηση της λέσχης είχε κάτι το αυθόρμητο
Η γέννηση της λέσχης είχε κάτι το αυθόρμητο. Ο Άντονι Μπέρκλεϊ, συγγραφέας των ιστοριών του Ρότζερ Σέρινγκαμ, το 1928 οργάνωσε ένα ανεπίσημο δείπνο στο σπίτι του στο Γουότφορντ, προσκαλώντας μερικούς φίλους συγγραφείς. Τότε, οι περισσότεροι δούλευαν απομονωμένοι, χωρίς ουσιαστική επαφή μεταξύ τους. Η βραδιά όμως αποδείχθηκε τόσο γόνιμη και διασκεδαστική ώστε αποφάσισε να της δώσει μόνιμο χαρακτήρα.
Έτσι γεννήθηκε η ιδέα μιας ομάδας που δεν θα περιοριζόταν σε κοινωνικές συναντήσεις, αλλά θα είχε αποστολή: να υπερασπιστεί το κύρος της αστυνομικής λογοτεχνίας, να ξεχωρίσει το καλό έργο από την πρόχειρη παραγωγή και να καθιερώσει μια μορφή επαγγελματικής αλληλεγγύης ανάμεσα στους συγγραφείς.
Η εποχή ήταν ευνοϊκή. Στη δεκαετία του 1920 και του 1930 το κοινό καταβρόχθιζε ιστορίες φόνου και μυστηρίου, αποζητώντας μέσα σε γρίφους και περίπλοκες πλοκές μια αίσθηση αποκατάστασης της τάξης μετά τη φρίκη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Στις σελίδες της λογοτεχνίας γεννήθηκαν οι αριστοκρατικές επαύλεις με τα σκοτεινά μυστικά, τα δωμάτια κλειδωμένα από μέσα, οι ευφυείς ερασιτέχνες ντετέκτιβ που ξεμπέρδευαν όσα οι αστυνομίες αδυνατούσαν να κατανοήσουν. Μαζί με αριστουργήματα, όμως, εμφανίστηκαν και αμέτρητα κακογραμμένα ή επαναλαμβανόμενα έργα, απειλώντας να ρίξουν το είδος σε παραλογοτεχνία.
Ο πρώτος που σκέφτηκε για πρόεδρος ήταν ο σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ, ο πατέρας του Σέρλοκ Χολμς. Ήταν ήδη μεγάλος και άρρωστος και δεν δέχτηκε· πέθανε λίγο αργότερα. Τη θέση ανέλαβε ο Τσέστερτον, δημιουργός του πάτερ Μπράουν, που είχε ήδη γράψει σημαντικά δοκίμια για το νόημα της αστυνομικής αφήγησης. Η παρουσία του χάρισε κύρος στη λέσχη. Η είσοδος γινόταν με μυστική ψηφοφορία και μόνο όσοι συγγραφείς έχαιραν σεβασμού και ποιότητας γίνονταν μέλη. Αυτή η αυστηρότητα μεταμόρφωσε τον σύλλογο σε μια ομάδα με σφραγίδα εγκυρότητας.
Οι κανόνες της «δίκαιης πλοκής»
Η Ντόροθι Σέιερς και ο Ρόναλντ Νοξ επιχείρησαν να κωδικοποιήσουν, με πνεύμα σαρκασμού αλλά και σοβαρότητας, τους κανόνες της «δίκαιης πλοκής»: απαγορεύονταν τα απρόσμενα αδέλφια, οι διπλοί σωσίες, οι ανεξήγητες υπερφυσικές παρεμβάσεις. Ο αναγνώστης έπρεπε να έχει όλα τα στοιχεία ώστε να μπορεί θεωρητικά να λύσει το μυστήριο πριν από τον ντετέκτιβ. Ουσιαστικά, η λέσχη επέβαλε πρότυπα ποιότητας και ακεραιότητας.
Η δραστηριότητα δεν έμεινε θεωρητική. Τα μέλη άρχισαν να συνεργάζονται σε συλλογικά έργα. Το πρώτο, με τίτλο Behind the Screen, παρουσιάστηκε στο ραδιόφωνο του BBC και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό The Listener. Κάθε συγγραφέας έγραφε ένα κομμάτι της ιστορίας, παραδίδοντας τη σκυτάλη στον επόμενο, έτσι ώστε το τελικό αποτέλεσμα να είναι ένα πολύχρωμο μωσαϊκό στυλ και πλοκής. Το κοινό καλούνταν να λειτουργήσει ως ντετέκτιβ, να συγκεντρώσει τα στοιχεία και να μαντέψει πριν αποκαλυφθεί η λύση. Η επιτυχία ήταν τέτοια που σύντομα ακολούθησε το The Scoop το 1931, εμπνευσμένο από ένα πραγματικό έγκλημα του Fleet Street.
Αλλά η λέσχη δεν περιορίστηκε στη φαντασία. Τα μέλη της συζητούσαν με πάθος πραγματικές υποθέσεις. Η Σέιερς εντυπωσιάστηκε από την υπόθεση του «Blazing Car Murder» το 1930, όπου ένας έμπορος προσπάθησε να σκηνοθετήσει τον θάνατό του καίγοντας το αυτοκίνητό του με πτώμα αγνώστου μέσα.
Η δίκη συζητήθηκε σε δείπνα της λέσχης και στοιχεία από την υπόθεση πέρασαν στη λογοτεχνία. Κάθε συγγραφέας έφερνε αποκόμματα εφημερίδων, υποθέσεις μυστηριωδών θανάτων, σκέψεις για την εγκληματολογία. Σε κάποιες περιπτώσεις υπήρξαν επαφές με αστυνομικούς ερευνητές, αν και οι συγγραφείς δεν έγιναν ποτέ πραγματικοί ντετέκτιβ.
Οι γυναίκες συγγραφείς έπαιξαν καθοριστικό ρόλο
Η συμβολή της Αγκάθα Κρίστι υπήρξε καθοριστική. Παρά τη φήμη της για συστολή στις δημόσιες εμφανίσεις, δέχτηκε ενεργό ρόλο στην επιτροπή του συλλόγου και αργότερα ανέλαβε την προεδρία, την οποία κράτησε περισσότερο από κάθε άλλον. Στην πραγματικότητα, η παρουσία της έδωσε στη λέσχη βαρύτητα και διεθνή αναγνώριση.
Οι γυναίκες συγγραφείς έπαιξαν γενικά καθοριστικό ρόλο, σε μια εποχή που η λογοτεχνία ήταν ακόμη ανδροκρατούμενη. Ο χώρος της λέσχης αποτέλεσε πεδίο όπου η δημιουργικότητα και η ηγεσία τους δεν μπορούσαν να αγνοηθούν.
Το Detection Club έγινε θρύλος. Δεν ήταν ποτέ «λέσχη ντετέκτιβ» με την κυριολεκτική έννοια· ήταν όμως μια συμμαχία συγγραφέων που συμπεριφέρονταν σαν λογοτεχνικοί «Avengers». Κάθε μέλος έφερνε τη δική του φωνή και μαζί υπερασπίζονταν το κύρος ενός είδους που κινδύνευε να καταντήσει απλή ψυχαγωγία. Μέσα από τις συνεργασίες τους, τα δείπνα, τους κανόνες και τις διαφωνίες τους, έθεσαν τις βάσεις για το πώς διαβάζουμε σήμερα αστυνομική λογοτεχνία.
Εντυπωσιακό είναι ότι η λέσχη υπάρχει ακόμη, σχεδόν έναν αιώνα μετά. Συναντιέται τρεις φορές τον χρόνο, με προέδρους που διαδέχθηκαν ο ένας τον άλλο, από τον Τσέστερτον και την Κρίστι έως τον σημερινό Μάρτιν Έντουαρντς. Μπορεί πλέον να μην έχει την αίγλη της μυστικότητας, αλλά εξακολουθεί να λειτουργεί ως χώρος συνάντησης και έμπνευσης, ένα νήμα που ενώνει το παρελθόν της Χρυσής Εποχής με το παρόν της παγκόσμιας μανίας για το crime fiction.