Πώς το Star Trek λειτούργησε σαν καθρέφτης του μέλλοντος, προβλέποντας τεχνολογίες που σήμερα αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας.
Στις 8 Σεπτεμβρίου, την ημέρα που έχει καθιερωθεί ως Star Trek Day, η Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία δημοσίευσε ένα βίντεο αφιερωμένο στις τεχνολογίες του θρυλικού franchise που πέρασαν από τη σφαίρα της φαντασίας στη σφαίρα της πραγματικότητας. Ήταν ένας συμβολικός τρόπος να τιμηθεί η σειρά που, από το 1966, δεν αποτέλεσε απλώς ψυχαγωγία αλλά και πηγή έμπνευσης για επιστήμονες, μηχανικούς και οραματιστές.
Στο βίντεο, παρουσιάστηκαν συσκευές που θυμίζουν τα tricorders του πληρώματος του Enterprise, τεχνολογίες παρόμοιες με τους replicators, καθώς και τα σύγχρονα tablets που μοιάζουν εντυπωσιακά με τα PADDs της σειράς. Με αφορμή αυτή την επέτειο, αξίζει να δούμε πώς το Star Trek λειτούργησε σαν καθρέφτης του μέλλοντος, προβλέποντας τεχνολογίες που σήμερα αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας.
Όταν το Star Trek έκανε πρεμιέρα το 1966, ελάχιστοι μπορούσαν να φανταστούν ότι πολλές από τις φουτουριστικές τεχνολογίες που έδειχνε η σειρά θα έπαυαν κάποτε να είναι επιστημονική φαντασία και θα περνούσαν στην καθημερινή ζωή. Στο σύμπαν που έπλασε ο Gene Roddenberry, οι άνθρωποι είχαν ήδη ξεπεράσει τις τεχνολογικές και κοινωνικές αγκυλώσεις του 20ού αιώνα, ταξιδεύοντας ανάμεσα στα άστρα με συσκευές και εργαλεία που τότε έμοιαζαν αδύνατα. Κι όμως, σχεδόν εξήντα χρόνια μετά, πολλά από αυτά αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της πραγματικότητας. Δεν έχουμε φυσικά ακόμη τηλεμεταφορά ούτε ασπίδες απόκρουσης, όμως οι μικρότερες και πιο «ταπεινές» ιδέες της σειράς έγιναν θεμέλια της τεχνολογικής επανάστασης που βιώνουμε.
Από τη σφαίρα της φαντασίας στη σφαίρα της πραγματικότητας
Ένα από τα πιο διάσημα παραδείγματα είναι οι επικοινωνιακοί πομποί που χρησιμοποιούσε το πλήρωμα του Enterprise, οι οποίοι έμοιαζαν σαν μικρές συσκευές που άνοιγαν και επέτρεπαν ασύρματη επικοινωνία από τεράστιες αποστάσεις. Όταν οι πρώτοι φορητοί υπολογιστές τσέπης και αργότερα τα κινητά τηλέφωνα εμφανίστηκαν, πολλοί παρατήρησαν την ομοιότητα. Ο ίδιος ο Martin Cooper, εφευρέτης του πρώτου εμπορικού κινητού στη Motorola τη δεκαετία του ’70, έχει παραδεχτεί ότι εμπνεύστηκε από το Star Trek. Σήμερα, τα smartphones έχουν ξεπεράσει κατά πολύ εκείνη την αρχική σύλληψη, καθώς ενσωματώνουν δυνατότητες υπολογιστών, καμερών, GPS και πρόσβασης σε όλο τον κόσμο της πληροφορίας.
Άλλη μία «προφητεία» είναι τα PADDs (Personal Access Display Devices), οι φορητές επίπεδες οθόνες που κρατούσαν οι χαρακτήρες για να διαβάζουν αναφορές ή να κάνουν επιστημονικές μελέτες. Στις δεκαετίες του 1980 και 1990 αυτά φάνταζαν απίστευτα, αλλά στις αρχές του 21ου αιώνα η Apple, η Samsung και άλλες εταιρείες έφεραν τα tablets στην αγορά, καθιστώντας τις φορητές οθόνες καθημερινό εργαλείο για εκπαίδευση, εργασία και ψυχαγωγία. Ουσιαστικά, κάθε φορά που κάποιος διαβάζει e-book ή παρακολουθεί μια ταινία στο tablet του, ζει μια σκηνή που κάποτε υπήρχε μόνο στη γέφυρα του Enterprise.
Οι tricorders, τα πολυεργαλεία ανάλυσης που χρησιμοποιούσαν οι αξιωματικοί της σειράς για να μετρούν βιολογικές και περιβαλλοντικές παραμέτρους, έχουν επίσης βρει σύγχρονα αντίστοιχα. Σήμερα, φορητές ιατρικές συσκευές μπορούν να αναλύσουν καρδιακούς παλμούς, επίπεδα οξυγόνου στο αίμα, πίεση και δεκάδες άλλους δείκτες με το πάτημα ενός κουμπιού. Στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, οι αστροναύτες χρησιμοποιούν φορητούς σαρωτές που θυμίζουν εντυπωσιακά τις sci-fi εκδοχές τους. Το όραμα του Star Trek ήταν μια τεχνολογία που δεν περιορίζεται σε νοσοκομεία αλλά συνοδεύει τον άνθρωπο όπου κι αν βρίσκεται, και αυτό είναι πλέον πραγματικότητα χάρη στη βιοϊατρική τεχνολογία και τις wearable συσκευές.
Η σειρά είχε προβλέψει επίσης κάτι που μοιάζει πολύ με τους 3D εκτυπωτές. Οι λεγόμενοι replicators παρήγαγαν φαγητό ή αντικείμενα με το πάτημα ενός κουμπιού. Σήμερα, οι τρισδιάστατοι εκτυπωτές μπορούν να δημιουργήσουν από ανταλλακτικά μέχρι έτοιμα γεύματα με εκτυπωμένο φαγητό, ακόμη και βιολογικούς ιστούς για ιατρική χρήση. Αν και δεν φτάσαμε ακόμα στο σημείο να «υλικοποιούμε» άμεσα από καθαρή ενέργεια ένα γεύμα, η λογική πίσω από τους replicators έχει ήδη μπει στην καθημερινότητα της βιομηχανίας και της ιατρικής έρευνας.
Η τεχνητή νοημοσύνη είναι άλλο ένα στοιχείο που οραματίστηκε το Star Trek. Ο υπολογιστής του σκάφους δεν ήταν απλώς μια βάση δεδομένων· απαντούσε σε ερωτήσεις, εκτελούσε εντολές με φυσική γλώσσα και παρείχε λύσεις σε πολύπλοκα προβλήματα. Σήμερα, οι ψηφιακοί βοηθοί όπως η Siri, η Alexa και η Google Assistant αποτελούν άμεση αντανάκλαση αυτού του οράματος. Η επικοινωνία με μια μηχανή που καταλαβαίνει ανθρώπινη γλώσσα δεν είναι πλέον όνειρο αλλά καθημερινότητα. Ακόμα πιο εντυπωσιακά, η ανάπτυξη της γενικής τεχνητής νοημοσύνης δείχνει ότι ο διάλογος ανθρώπου–υπολογιστή βαδίζει στα χνάρια που χάραξε η σειρά.
Το VISOR του Geordi La Forge, μια συσκευή που του επέτρεπε να βλέπει παρά την τύφλωση, μπορεί να μοιάζει μακρινό, αλλά η ιατρική τεχνολογία έχει ήδη κάνει βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση. Εμφυτεύματα στον αμφιβληστροειδή, βιονικά μάτια και νευροπροσθετικές συσκευές προσπαθούν να αποκαταστήσουν την όραση σε τυφλούς ασθενείς, δίνοντας μια νέα ζωή σε ανθρώπους που αλλιώς θα είχαν περιορισμένη πρόσβαση στον κόσμο γύρω τους.
Ακόμη και η ίδια η ιδέα της μεταγλώττισης σε πραγματικό χρόνο, που στο Star Trek γινόταν μέσω των «universal translators», έχει υλοποιηθεί εν μέρει χάρη στη μηχανική μετάφραση. Σήμερα, εφαρμογές όπως το Google Translate επιτρέπουν ζωντανή μετάφραση ομιλίας, διευκολύνοντας την επικοινωνία ανάμεσα σε διαφορετικούς λαούς. Αν και δεν είναι ακόμη τέλειες, αυτές οι τεχνολογίες πλησιάζουν όλο και περισσότερο το όνειρο της άμεσης κατανόησης.
Το Star Trek υπήρξε επίσης προφητικό στην παρουσίαση των φορητών υπολογιστών και της εικονικής πραγματικότητας. Επεισόδια της σειράς έδειχναν πληρώματα να εργάζονται με υπολογιστές που έμοιαζαν με laptop, ενώ τα holodecks - δωμάτια εικονικής πραγματικότητας όπου μπορούσε κανείς να ζήσει εναλλακτικούς κόσμους - μοιάζουν με προπομπούς της σημερινής VR τεχνολογίας. Σήμερα, με κράνη εικονικής πραγματικότητας, αισθητήρες κίνησης και λογισμικά που προσομοιώνουν ολόκληρους κόσμους, οι άνθρωποι ζουν εμπειρίες που θυμίζουν έντονα εκείνες τις σκηνές της σειράς.
Ένα άλλο στοιχείο που δεν μπορεί να αγνοηθεί είναι η αναγνώριση φωνής και προσώπου, που στο Star Trek λειτουργούσε ως φυσικό κομμάτι της καθημερινότητας. Σήμερα χρησιμοποιούμε βιομετρικά συστήματα για να ξεκλειδώσουμε κινητά τηλέφωνα ή να ελέγξουμε την πρόσβαση σε χώρους. Η τεχνολογία αυτή όχι μόνο υπάρχει, αλλά έχει γίνει σχεδόν αόρατη μέσα στην καθημερινή ροή της ζωής.
Η μεγαλύτερη όμως «προφητεία» του Star Trek ίσως δεν ήταν μια συγκεκριμένη συσκευή αλλά η ίδια η ιδέα ότι η τεχνολογία μπορεί να απελευθερώνει τον άνθρωπο αντί να τον σκλαβώνει. Στη σειρά, οι υπολογιστές ήταν «εξαιρετικοί και αποτελεσματικοί υπηρέτες», αλλά ποτέ δεν έπρεπε να μετατραπούν σε αφεντικά. Το μήνυμα αυτό μοιάζει σήμερα πιο επίκαιρο από ποτέ, σε μια εποχή που η τεχνητή νοημοσύνη, η αυτοματοποίηση και η βιοτεχνολογία δημιουργούν ερωτήματα για τα όρια ανάμεσα στην ανθρώπινη βούληση και την ισχύ των μηχανών.
Αν κάτι μας διδάσκει το Star Trek είναι ότι η επιστημονική φαντασία λειτουργεί σαν εργαστήριο του μέλλοντος. Οι συγγραφείς και οι δημιουργοί της σειράς δεν περιέγραψαν απλώς απίθανες μηχανές· ενέπνευσαν γενιές επιστημόνων και μηχανικών να τις δημιουργήσουν. Από τα κινητά τηλέφωνα και τα tablets, μέχρι τους 3D εκτυπωτές, τις ιατρικές φορητές συσκευές και την εικονική πραγματικότητα, ο κόσμος που ζούμε μοιάζει κάθε μέρα λίγο περισσότερο με εκείνον που έπλασαν οι σεναριογράφοι του 1966.